У беларускай формуле Прабач (це) выяўляецца просьба дараваць, якая накіравана на адрасата і ўтрымлівае падахвочванне мадыфікаваць яго стаўленне да моўцы.

Такім чынам, у супастаўляных камунікатыўных культурах па-рознаму трактуюцца выпадкі, калі варта прынесці прабачэнне: калі ў беларускай культуры просяць прабачэння пры наяўнасці падставы для прабачэння, то англічане робяць гэта значна часцей і нават у тых сітуацыях, калі відавочная нагода адсутнічае.

У абагульненым выглядзе адзначаныя адрозненні можна сфармуліраваць наступным чынам:

англічане просяць прабачэння часцей і больш экспрэсіўна, чым беларусы;

у беларускай культуры просяць прабачэння менш экспрэсіўна і радзей, галоўным чынам тады, калі маецца нагода для прабачэння, яны надаюць больш значэння зместу, чым форме;

англійскія маўленчыя формулы прабачэння, у параўнанні з беларускімі, з'яўляюцца ў большай ступені дэсемантызаванымі, іх асноўнае прагматычнае значэнне заключаецца ў падтрыманні гармоніі паміж суразмоўцамі;

у англійскай камунікатыўнай культуры прабачэнне - гэта не толькі выраз шкадавання, але і часта ўжываецца знак увагі ў адносінах да адрасата, фармальны маркёр ветлівасці.

Глава 3. Семантыка этыкетных адзінак са значэннем падзякі ў беларускай і англійскай мовах

3.1 Этыкетныя канструкцыі са значэннем падзякі

Падзяка - гэта ветлівае дзеянне ў адказ (рэакцыя) на станоўчае дзеянне, аказаны іншым камунікантам ў адносінах да моўцы. "Дзякаваць" - гэта ў тым ліку "адказваць", адказваць на прывітанне, запрашэнне.

Выражэнне падзякі з'яўляецца амаль што адной з самых ветлівых стратэгій, яе сацыяльная значнасць праяўляецца ў яе ролі ў штодзённым жыцці. Гэта адзін з першых маўленчых актаў, якім вучаць дзяцей (калі ачаставалі: - Што трэба сказаць? - Дзякуй.)

Падзяка з'яўляецца маўленчым актам, пажаданым для адрасата, таму што ў гэтай сітуацыі праўляецца добразычлівае стаўленне адрасанта да адрасата. Для падзякі характэрна наступная арыентацыя ўдзельнікаў: "ты мне зрабіў нешта добрае, і я павінен падзякаваць”.А. Вежбіцкая дае наступнае мадэліраванне падзякі:

знаю, што ты зрабіў нешта добрае для мяне;

кажу: я адчуваю нешта добрае да цябе з гэтй прычыны;

кажу гэта, таму што хачу, каб табе было прыемна [12].

Адсутнасць падзякі, ў сваю чаргу, можа выклікаць незадаволеннасць, крыўду, нават абарваць адносіны паміж партнёрамі. Такім чынам, падзяка - гэта перш за ўсё этыкетны маўленчы акт.

Выражэнне падзякі, з'яўляючыся спантаннай рэплікай на дзеянне або выказванне суразмоўцы, выклікае зваротную маўленчую рэакцыю ў адказ на падзяку. Тым самым маўленчыя паводзіны двух суразмоўцаў здзяйсняюцца, як правіла, па замкнёным крузе:

1) зыходная рэпліка (або дзеянне ў выглядзе паслугі);

2) зваротная рэпліка (выраз падзякі);

3) заключная рэпліка (рэакцыя на падзяку) [34].

Гэты трохфразавы ланцужок можа быць, аднак, пазбаўлены аднаго з сваіх звёнаў. Напрыклад, у дыялогу:

Thank you for your hospitality `Дзякуй за гасціннасць'.

Not at all `Няма за што'.

не хапае як быццам зыходнага звяна, хоць яно дадумваецца як аказаная паслуга, і зыходную рэпліку фактычна варта ўспрымаць як рэакцыю ў адказ на дзеянне суразмоўцы. Або ў дыялогу:

Прапаноўваючы свой табак:

Have a cigarette `Частуй (це) ся цыгарэтай'.

Прымаючы:

Thanks `Дзякуй'.

не хапае, наадварот, заключнага кампанента. Па нормах беларускага маўленчага этыкету гэта быў бы абарот Няма за што. Англійская Not at all для данай сітуацыі недарэчна.

Іншая асаблівасць англійскага этыкету - па-беларуску спачатку дзякуюць, потым адмаўляюцца, па-англійску наадварот:

Won't you have some more tea? ' Ці не хочаце яшчэ гарбаты? '

No more, thank you `Дзякуй, але не' [34].

Закурыць не жадаеце? - адчыніў верхнюю шуфляду стала, дастаў пачку "Беламора" і падаў яму.

Дзякуй, але я кінуў курыць (Генрых Далідовіч. Заходнікі).

У англійскай мове сустракаюцца сітуацыі, калі ў заключнай рэпліцы абавязкова ёсць Thank you, у той час як у беларускім дыялогу Дзякуй было б відавочна іншародным:

Well, I hope you have a good time `Ну, я спадзяюся, што вы добра праведзяце час'.

Thank you. The same to you `Дзякуй. І вам таго ж'.

Thanks. (I'll) see you later `Дзякуй. Убачымся пазней' [34].

Твой выбар адабраю. Дабра і шчасця вам.

Дзякую. І табе таксама (Анатоль Бароўскі. Тры елкі дзяцінства).

Падзяка фармальна адхіляецца ўказаннем на нязначнасць паслугі. Але гэта не больш як сродак ўтварэння адпаведных моўных формулаў.

Падобна да беларускага Дзякуй найбольш распаўсюджаным ў англійскай мове з'яляецца абарот Thank you, які ўключае ў сябе не толькі разнапланавыя клішэ Дзякую, але і больш афіцыйнае Я вам удзячны.

Абарот Thank you, як і яго беларускі адпаведніе Дзякуй ужываюцца на любым стылістычным узроўні:

Афіцыйны:

I'll try to do my best to help you `Я зраблю ўсё, што я магу, каб дапамагчы табе (Вам) '

Thank you, Mr. Smith `Дзякуй, містэр Сміт' [34].

Вы скажыце, што ад Дуброўскага, - усміхнуўся ён, - і вас адразу, пасля курсаў, возьмуць на працу!

Дзякую (Людміла Адамовіч. Кветкі самотнай князёўны).

Фамільярны:

This is a little present for you `У мяне ёсць маленькі падарунак для цябе'.

Thank you, Pete. How nice of you `Дзякуй, Піт. Як добра з твайго боку' [34].

Дзякуй табе, дарагі Валодзя. Дзякуй за светлыя і радасныя гадзіны, што мне падараваў. Яны застануцца ў памяці на ўсё жыццё.

І табе дзякуй (Анатоль Бароўскі. Тры елкі дзяцінства).

Зваротная рэакцыя на падзяку ў англійскім этыкеце часта не праяўляецца ні ў якой рэпліцы. Падобныя паводзіны не супярэчаць правілам добрага тону, тады як беларускае Дзякуй, што засталося без адказу (Калі ласка; Няма за што), здольна пакрыўдзіць суразмоўцу. У большасці выпадкаў, аднак, рэакцыя на падзяку знаходзіць свой ??выраз у адпаведнай рэпліцы і ў англійскай мове, як і ў беларускай мове, дзе асноўнай маўленчай рэакцыяй з'яўляецца клішэ Няма за что, так ў англійскай не менш распаўсюджаным будзе абарот Not at all (That's nothing).

Could you please tell me where the booking-office is `Ці не маглі б вы сказаць мне, дзе каса'?

Just round the corner `Тут за вуглом'.

Thanks `Дзякуй'.

Not at all `Няма за што' [34].

Даруйце мне. Можа, сынок, падпісалі б адрас. Хачу перавод паслаць, ды рукі ўжо дрыжаць і вочы не свецяць.

Давайце бланк.

От вялікі дзякуй вам, сынок!

Няма за што (Анатоль Клышка. Гаворым і чытаем па-беларуску).

Параўнальна радзей ўжываецца формула Don't mention it, адпаведная беларускаму Няма за што:

Thanks so much for your help, Mr Smith `Вялікі дзякуй за вашу дапамогу, містэр Сміт'.

Don't mention it, please `Няма за што' [34].

Выбачайце. Вялікі дзякуй вам, што памаглі. Не ведаю, што было б, каб не сустрэла вас.

Няма за што (Анатоль Бароўскі. Тры елкі дзяцінства).

Супастаўляючы англійскія і беларускія маўленчыя рэакцыі па форме выразу падзякі і ў адказ рэплікі на яе, можна адзначыць тры асноўныя адрозненні 1) англійскае Thank you больш абавязкова ва ўжыванні;

2) беларускае клішэ ў адказ Няма за што выкарыстоўваецца значна часцей свайго англійскага варыянту;

3) беларускае клішэ Калі ласка можа ўжывацца як рэпліка ў адказ на падзяку суразмоўцы і адпавядае англійскім выразам Not at all; That's all right; Don't mention it. Англійскае слова please у гэтым значэнні ніколі не ўжываецца.

3.2 Асаблівасці ўжывання этыкетных формул са значэннем падзякі ў беларускай і англійскай мовах

Падзяка з'яўляецца маўленчым актам, які адыгрывае важную ролю ў падтрыманні ветлівых адносін паміж суразмоўцамі, і, нягледзячы на ўніверсальнасць, таксама мае сваю культурную спецыфіку.

Дарэчнасць вербальнай падзякі як платы за тое ці іншае дзеянне, падарунак, паслугу і г. д. вызначаецца тыпам культуры, дамінуючымі культурнымі каштоўнасцямі грамадства, адносінамі паміж яго членамі. У культурах некаторых народаў аказваць дапамогу адзін аднаму настолькі натуральна, што дзякаваць не прынята, у іх мовах адсутнічае нават слова, якое выражае падзяку. У беларускай культуры таксама ў шматлікіх сітуацыях (у сям'і, пры зносінах з сябрамі) дапамога адзін аднаму лічыцца цалкам натуральнай і не патрабуе фармальнай ўсмешкі і вербальнай эксплікацыі.

У англійскіх вербальных паводзінах, насупраць, выразу падзякі адводзіцца надзвычай важнае месца ў штодзённых зносінах. Гэта - адзін са сродкаў дэманстрацыі ўзаемнай павагі, праявы увагі да навакольных.

Англічане часта дзякуюць без відавочнай на тое прычыны. Характэрны прыклад сустракаецца у п'есе сучаснага англійскага драматурга Дэніса Портэра. Дзяўчына па імі Люсі цярпліва назірае, як малады лекар робіць ёй у руку ўкол:

Lucy: Thank you `Дзякуй'.

Doctor: Thank you `Дзякуй'.

Lucy: What for `За што'?

Doctor: Courtesy, I suppose. I do not know `Ветлівасць, я мяркую. Не ведаю'.

Пацыентку здзіўляе падзячная рэпліка лекара, які зрабіў ёй укол, і той сам не можа растлумачыць прычыну яе ўжывання.

Выкарыстанне формул падзякі пры адсутнасці відавочна выяўленага аб'екта падзякі асабліва характэрна для сферы абслугоўвання. Падзяку кліента за аказаныя паслугі абавязкова суправаджаецца у адказ Thank you з боку персаналу. У беларускай мове часта можна назіраць такую ??ж карціну:

У краме пасля пакупкі:

Прадавец: Трымайце.

Пакупнік: Дзякуй.

Прадавец: Вам дзякуй.

Аднак, у адрозненне ад беларускага маўленчага этыкету, у англійскай мове адказная рэпліка з боку таго, хто аказвае паслугу, далёка не заўсёды аналагічная беларускай фразе Вам дзякуй, так як часта ўжываецца ў сітуацыях, калі кліент не здзейсніў дзеянняў, якія маглі б быць выгадныя данай установе і заслугоўвалі б падзякі. Некаторыя прыклады з асабістых назіранняў дае Т. Ларына:

У прымерачнай краме, вяртаючы некалькі перамераных, але не выбраных для куплі рэчаў:

Кліент: Thank you very much `Вялікі дзякуй'.

Прадавец: Thank you `Дзякуй'.

У краме:

Наведвальнік: I am wondering whether you have bus tickets `Мне хацелася б дазнацца, ці ёсць у вас аўтобусныя квіткі'.

Прадавец: In the next shop `У наступнай краме'.

Наведвальнік: Thank you `Дзякуй'.

Прадавец: Thank you `Дзякуй'.

У краме наведвальнік просіць касіра размяняць адзін фунт, каб патэлефанаваць:

Наведвальнік: Could you change me a pound, please `Маглі б вы размяняць мне фунт'?

Касір: Sure. Here you are `Канешне. Вот'.

Наведвальнік: Thank you very much `Вялікі дзякуй'.

Касір: Thank you `Дзякуй'.

На рынку:

Прадавец: Would you like some apples? `Хаціце яблыкаў'

Пакупнік: No, thank you, I've already bought some. `Не, дзякуй. Я ўжо купіў'

Прадавец: Thank you `Дзякуй' [23].

Існуе меркаванне, што ў падобных сітуацыях Thank you мае значэнне не падзякі, а завяршэння кантакту. У беларускай мове замест адказнай падзякі натуральна будзе формула Няма за што, што, ў сваю чаргу, з'яўляецца больш семантычна абгрунтаваным (не было зроблена нічога, за што варта падзякаваць). Відавочна, як і ў сітуацыі з формуламі выраза прабачэння, у англійскай мове мае месца десемантызацыя формулы падзякі, якая ператвараецца ў фармальны маркёр ветлівасці, прагматычная функцыя якой - не падзяка, а аказанне ўвагі адрасату, дэманстрацыя прыхільнасці да яго. Thank you у падобных сітуацыях выступае як своеасаблівы камунікатыўны падарунак.

З мэтай пазбавіцца семантычнай спустошанасці і дадаць большай шчырасці падзяке ў англійскай мове выкарыстоўваецца вялікая колькасць інтэнсіфікатараў са значэннем колькасці. Так, акрамя Thank you i Thanks, ужываюцца Thank you very much / Thank you so much / Thank you so very much / Thank you ever so much / Thank you awfully / Thanks a lot / Many thanks / A million thanks / Thanks a million / Very many thanks:

Thanks very much. Could you leave it here on the desk for me `Вялікі дзякуй. Можаш пакінуць яго на стале для мяне' (Joanna Rowling. Harry Potter and the Prisoner of Azkaban)?

Lovely to see you again, I must say.come and join us… `Прыемна бачыць вас зноў. Прыходзьце да нас'.

Well, thank you very much, Minister `Добра, вялікі дзякуй, Міністар' (Joanna Rowling. Harry Potter and the Prisoner of Azkaban).

У беларускай мове для выразу высокай меры ўдзячначці найбольш ужывальны канструкцыі Вялікі дзякуй / Вельмі дзякую / Надта дзякую

Вялікі дзякуй вам, што памаглі (Анатоль Бароўскі. Тры елкі дзяцінства).

Вельмі дзякую вам за букецік і за тыя красачкі, што праз фортку ўляцелі (Якуб Колас. На ростанях).

Надта ж, надта вам дзякую, што ўважна слухалі… (Максім Гарэцкі. Дзве душы).

У сітуацыях, калі моўца хоча выказаць найвышэйшую ўдзячнасць, і ў беларускай, і ў англійскай мовах выкарыстоўваюцца канструкцыі з указаннем меры, заснаваныя на чалавечых пачуццях:

Мы дзякуем вам шчыра, каралева,

Што вы ў такі для вас нялёгкі час

Змаглі прыняць нас (Аляксей Дудараў. Чорная пані Нясвіжа).

I thank you, ma'am, sincerely thank you `Дзякуй, мадам, шчыра дзякуй' (Jane Austin. Pride and Prejudice).

І для беларускай, і для англійскай мовы характэрны канструкцыі падзякі з указаннем фактара, які выклікае гэту падзяку:

Дзякуй табе за ўсё. Будзь блаславёная (Уладзімір Караткевіч. Чорны замак Альшанскі).

Дзякую, што выратавала мяне (Людміла Адамовіч. Кветкі самотнай князёўны).

Дзякуй вам, вы прыйшлі ў час (Уладзімір Караткевіч. Чорны замак Альшанскі).

I thank you again and again for the honour you have done me in your proposals `Я дзякую вам зноў і зноў за гонар, што вы мне аказалі сваёй прапановай' (Jane Austin. Pride and Prejudice).

Thanks for giving me the information I wanted `Дзякуй за тое, што далі мне інфармацыю, што я хацеў' (Theodore Dreiser. The Financier).

I thank you for coming `Дзякуй за тое, што прыйшлі' (Theodore Dreiser. The Financier).

У англійскім маўленчым этыкеце даволі выразна адчуваюцца штампы афіцыйнага стылю. Найвышэйшая ступень фармальнасці перадаецца канструцыямі to be thankful / grateful / obliged to smb for smth. Па сваім лексічным афармленні яны цалкам адпавядаюць такім беларускім выразам, як быць ўдзячным / абавязаным:

I am thankful that the discovery is made in time `Я ўдзячна, што гэта адкрылася своечасова' (Jane Austin. Pride and Prejudice).

О, як я вам удзячны, што вы прыйшлi сюды, знайшлi мяне… (Францішак Аляхновіч. У кіпцюрох ГПУ).

Indeed I shall be very much obliged to you for your help `Я абавязаны табе за дапамогу' (Jane Austin. Pride and Prejudice).

Я ўдзячны за тваю міласэрнасць (Анатоль Бароўскі. Ахутавана).

У англійскай мове інверсіраваны парадак слоў дадае большай экспрэсіўнасці гэтай канструкцыі:

How thankful am I that we never let them know what has been said against him `Як я ўдзячна, што мы не дазволім іх дазнацца, што было сказана супраць яго' (Jane Austin. Pride and Prejudice).

Падзяка можа мець выражэнне праз ускосную форму, калі яна маецца на ўвазе праз выражэнне моўцам разумення неабходнасці быць удзячным:

I greatly appreciate all your help `Я высока цаню вашу дапамогу' (Jane Austin. Pride and Prejudice).

Я высока цаню ўсё тое, што вы зрабілі і робіцe (Святлана Алексіевіч. Зачараваныя смерцю).

Варта адзначыць наяўнасць у беларускай і англійскай мовах падобных канструкцый Thank God і Дзякуй Богу (Божа), якія сустракаюцца вельмі часта ў нефармальным і штодзённым маўленні і несуць аднолькавы семантычны змест пачуцця радасці, палягчэння, задавальнення:

Thank God! I have not that pain `Дзякуй Богу! У мяне няма гэтага болю' (Jane Austin. Pride and Prejudice).

І тут жыць можна. Жывём, дзякуй Богу (Іван Мележ. Людзі на балоце).

У абагульненым выглядзе асноўныя адрозненні ў англійскай і беларускай мовах пры камунікатыўных паводзінах з выражэннем падзякі, якія неабходна ўлічваць у міжкультурных зносінах, можна сфармуліраваць наступным чынам:

англічане дзякуюць часцей, больш экспрэсіўна і больш шматслоўна, чым беларусы;

у беларускай культуры падзяка выказваецца больш стрымана, карацей і галоўным чынам тады, калі маецца аб'ект падзякі;

англійскія маўленчыя формулы падзякі, у параўнанні з беларускімі, у большай ступені дэсемантызаваныя і з'яўляюцца фармальным маркёрам ветлівасці, іх асноўнае прагматычнае значэнне заключаецца ў падтрыманні гармоніі паміж суразмоўцамі;

у англійскай камунікатыўнай культуры падзяка - гэта не толькі выраз удзячнасці суразмоўцу ў адказ на яго дзеянні, але і часта ўжываецца як знак увагі ў адносінах да яго, знак выказвання прыхільнасць і павагі;

англійская формула падзякі можа выкарыстоўвацца таксама як знак завяршэння кантакту.

Заключэнне

Адным з найважнейшых кампанентаў нацыянальнай культуры з'яўляюцца камунікатыўныя паводзіны народа. Пад камунікатыўнымі паводзінамі разумеюць правілы і традыцыі зносін той або іншай лінгвакультурнай супольнасці.

У высокаразвітых культурах людзі болыш звяртаюць увагі на кантэкст паведамлення, на тое, з кім і пры якіх абставінах адбываюцца зносіны. Гэта асаблівасць надае значнасць менавіта самому паведамленню, таму як, а не таму, што было вымаўлена.

Можна адзначыць, што як у беларускай, так і ў англійскай мовах галоўным у зносінах з'яўляецца пачуццё такту. Тактоўны чалавек стараецца прадухіліць нязручныя сітуацыі. Усяго некалькі сказаў, якія усхваляць суразмоўцу, могуць, калі ўжываць іх правільна, тварыць цуд у зносінах паміж людзьмі.

Маўленчы этыкет мае нацыянальную спецыфіку. Кожны народ стварыў сваю сістэму правілаў моўных паводзінаў. У англійскай мове няма фармальнай мяжы паміж формуламі "ты” і "вы”. Увесь спектр значэнняў гэтых формаў змяшчаецца ў займенніку "уоu”. Усе рэгістры кантактаў, ад падкрэслена афіцыяльных да груба-фамільярных, перадаюцца іншымі сродкамі мовы - інтанацыяй, выбарам адпаведных слоў і канструкцый.

Маўленчы этыкет, у тым ліку падзяка і прабачэнне, з'яўляецца неад'емнай часткай нацыянальнай культуры. Этыкетныя карціны свету ў розных народаў адрозніваюцца адзін ад аднаго ў залежнасці ад нацыянальных традыцый і звычаяў, нацыянальнага менталітэту, нацыянальнага светабачання. У розных культурах ветлівасць разумеецца па-рознаму. У англійскай культуры, як было паказана, быць ветлівым - значыць дэманстраваць увагу да іншых. Англійская ветлівасць накіравана на суразмоўцу, выконвае вялікую, у параўнанні з беларускай, камунікатыўную функцыю і носіць ярка выражаны дэманстратыўны характар. У беларускай культуры быць ветлівым - значыць выконваць правілы прыстойнасці. Беларуская ветлівасць ў большай ступені замыкаецца ў суб'екце і нясе вялікую этычную нагрузку.

Прабачэнне і падзяка ярка дэманструюць сутнасныя прыкметы маўленчага этыкету, яго функцыянальную накіраванасць, цесную сувязь з катэгорыяй ветлівасці. На прыкладу параўнання этыкетных сітуацый прабачэння і падзякі ў беларускай і англійскіх мовах можна зрабіць вывады аб адрозненні беларускай і англійскай маўленчай этыкетнай культуры ў цэлым. Такім чынам, намі было выяўлена наступнае:

- у англійскім маўленчым этыкеце этыкетныя формулы, у прыватнасці формулы прабачэння і падзякі, выкарыстоўваюцца часцей, чым у беларускім, і маюць большую экспрэсіўнасць;

- беларускія этыкетныя формулы маюць большую арыентацыю на змест, англійскія - на форму;

- беларускія этыкетныя формулы больш стрыманыя, выкарыстоўваюцца ў асноўным толькі тады, калі ёсць неабходнасць, у адрозненні ад англійскай культуры, дзе этыкетныя формулы часта выкарыстоўваюцца як фармальны маркёр ветлівасці.

Паспяховасць і эфектыўнасць узаемадзеяння ў любой камунікацыі прадвызначаецца не толькі валоданнем нормы, але і веданнем сацыяльна-культурных нормаў асобнай культуры, веданнем нацыянальна-культурнай спецыфікі маўленчых паводзін, у тым ліку валоданнем нацыянальнымі сістэмамі этыкетна-ветлівых паводзін.

Спіс выкарыстаных крыніц

1. Адамовіч, Л. Кветкі самотнай князёўны [Электроны рэсурс]. Рэжым доступу: http://knihi.com. - Дата доступу: 20.05.2014

2. Акишина А.А. Русский речевой этикет/ А.А. Акишина [и др.]. - Москва, 1978. - С.76-80

3. Акула, К. Гараватка [Электроны рэсурс]. Рэжым доступу: http://knihi.com. - Дата доступу: 20.05.2014

4. Алексіевіч, С. Зачараваныя смерцю [Электроны рэсурс]. Рэжым доступу: http://knihi.com. - Дата доступу: 15.05.2015

5. Аляхновіч, Ф. У капцюрох ГПУ [Электроны рэсурс]. Рэжым доступу: http://knihi.com. - Дата доступу: 15.05.2015

6. Атрахович, К.К. Белорусско-русский словарь/ К.К. Атрахович // Белорус. Совецк. Энцикл. им.П. Бровки: в 2 т. - Минск, 1989. - 1560с.

7. Байбурин, А.К. У истоков этикета. Этнографические очерки. / А.К. Байбурин, Л.А. Топорков // Л.: Наука, 1990. - 165 с.

8. Балакай, А.Г. Толковый словарь русского речевого этикета: Свыше 4000 этикетных слов и выражений / А.Г. Бакалай. - М: "Издательство Аст", 2004. - 681 с.

9. Бароўскі, А. Ахутавана. Кніга другая - прытча аб мроях чалавек [Электроны рэсурс]. Рэжым доступу: http://knihi.com. - Дата доступу: 15.05.2015

10. Бароўскі, А. Вужык. [Электроны рэсурс]. Рэжым доступу: http://knihi.com. - Дата доступу: 15.05.2015

11. Бароўскі, А. Тры елкі дзяцінства. [Электроны рэсурс]. Рэжым доступу: http://knihi.com. - Дата доступу: 15.05.2015

12. Вежбицкая, А. Речевые акты. Новое в зарубежной лингвистике / А. Вежбицкая. - М.: Прогресс, 1985. - 275 с.

13. Введенская, Л.А. Культура речи // Л.А. Введенская - Ростов-на-Дону, 2002. - 272с.

14. Гарэцкі, М. Дзве душы [Электроны рэсурс]. Рэжым доступу: http://knihi.com. - Дата доступу: 15.05.2015

15. Гурскі, І. Перад бурай [Электроны рэсурс]. Рэжым доступу: http://knihi.com. - Дата доступу: 15.05.2015

16. Давідовіч, С. Вайна забівае нявінных [Электроны рэсурс]. Рэжым доступу: http://knihi.com. - Дата доступу: 15.05.2015

17. Далідовіч, Г. Заходнікі [Электроны рэсурс]. Рэжым доступу: http://knihi.com. - Дата доступу: 15.05.2015

18. Даль, В. Толковый словарь живого великорусского языка. В 4 томах / В. Даль. - М.: Иностранных и национальных словарей, 1955 - 1956. - 2716 с

19. Дудараў, А. Чорная панна Нясвіжа [Электроны рэсурс]. Рэжым доступу: http://knihi.com. - Дата доступу: 15.05.2015

20. Караткевич, У. Чорны замак Альшанскі [Электроны рэсурс]. Рэжым доступу: http://knihi.com. - Дата доступу: 15.05.2015

21. Клышка, А. Гаворым і чытаем па-беларуску. Самавучак беларускай мовы [Электроны рэсурс]. Рэжым доступу: http://knihi.com. - Дата доступу: 15.05.2015

22. Колас, Я. На ростанях]. Рэжым доступу: http://knihi.com. - Дата доступу: 15.05.2015

23. Ларина, Т. Категория вежливости и стиль коммуникации / Т.В. Ларина - М., 2009. - 131 с.

24. Лынькоў, М. Міколка-паравоз [Электроны рэсурс]. Рэжым доступу: http://knihi.com. - Дата доступу: 15.05.2015

25. Лынькоў, М. На чырвоных лядах [Электроны рэсурс]. Рэжым доступу: http://knihi.com. - Дата доступу: 15.05.2015

26. Маўленчы этыкет беларусаў і палякаў [Электроны рэсурс]. Рэжым доступу: http://elib. bsu. by/handle/123456789/23492. - Дата доступу: 15.05.2015

27. Мележ, І. Людзі на балоце [Электроны рэсурс]. Рэжым доступу: http://knihi.com. - Дата доступу: 15.05.2015

28. Михневич, А.Е. Русско-белорусский разговорник/ редкол.: В.И. Аверкина [и др.]. - Минск: Вышэйшая школа, 1991. - С.46-48.

29. Прохар, М. Чужы чалавек [Электроны рэсурс]. Рэжым доступу: http://knihi.com. - Дата доступу: 15.05.2015

30. Речевой этикет [Электроны рэсурс]. Рэжым доступу: http://www.erudition.ru/ref/id.25719_1.html. - Дата доступу: 15.05.2015

31. Рукаль, А. На службе князя Радзівіла [Электроны рэсурс]. Рэжым доступу: http://knihi.com. - Дата доступу: 15.05.2015

32. Сабоцкая, Т. Ліхія прыгоды Генрыха Войніча, злодзея і прайдзісьвета [Электроны рэсурс]. Рэжым доступу: http://knihi.com. - Дата доступу: 15.05.2015

33. Словарь по этике.5-е изд. / Под ред. И.С. Кона. М.: Политиздат, 1983. С.97-99;

34. Ступина, Л.П. Современный английский речевой этикет, / Ступина Л.П. - Л.: ЛГУ, 2003. - 150с.

35. Тен, Ю.П. Культурология и межкультурная коммуникация: учебник / Ю.П. Тен. - Ростов н/Д: Феникс, 2007. - 328 с.

36. Тлумачальны слоўнік беларускай мовы, / Мінск,: галоўная рэдакцыя Беларусай Савецкай Энцыклапедыі, 1980. - 768 с.

37. Формановская, Н.И. Русский речевой этикет: лингвистический и методологисческий аспекты / Н.И. Формановсая. - М.: Рус. Яз., 2006. - 156с.

38. Фролова, О.Н. Национально-культурная специфика стереотипа: (на материале немецкого языка) автореф. дис. … канд. филол. Наук: 10.02.19/О.Н. Фролова; Воен. ун-т. - М., 2009. - 20 с.

39. Цивьян Т.В. Лингвистические основы балканской модели мира. / Т.В. Цивьян, - М.: Наука, 1990. - 208 с.

40. Чаропка, В. Перамога ценю [Электроны рэсурс]. Рэжым доступу: http://knihi.com. - Дата доступу: 15.05.2015

41. Этикетные формулы просьбы в русских и белорусских сказках // Функцыянальны аспект апісання моуўных сістэм: Пятыя Карскія міжнародныя чытанні, 14-15 снежня 1994г. - Гродна: ГрДУ, 1995. - С.80 - 84.

42. Austen, J. Pride and Prejudice [Electronic resource]. - Mode of access: http://www.study.ru/books/jane_austen/12778.html. - Date of access: 15.05.2015.

43. Austen, J. Sense and Sensibility [Electronic resource]. - Mode of access: http://www.study.ru/books/jane_austen/12873.html. - Date of access: 15.05.2015.

44. Carroll, L. Alice's Adventures in Wonderland [Electronic resource]. - Mode of access: http://www.study.ru/books/lewis_carroll/12771.html. - Date of access: 15.05.2015.

45. Dreiser, T. The Financier [Electronic resource]. - Mode of access: http://www.study.ru/books/theodore_dreiser/12883.html. - Date of access: 15.05.2015.

46. London, J. Martin Eden [Electronic resource]. - Mode of access: http://www.study.ru/books/jack_london/12773.html. - Date of access: 15.05.2015.

47. Rowling, J. Harry Potter and the Prisoner of Azkaban [Electronic resource]. - Mode of access: http://www.study.ru/books/joanne_rowling/12899.html. - Date of access: 15.05.2015.

Размещено на Allbest.ru