Лексічная парадыгматыка паэтычнага тэксту Ніла Гілевіча

Размещено на http://www.allbest.ru/

Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь

Установа адукацыі

“Гомельскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Францыска Скарыны”

Філалагічны факультэт

Кафедра беларускай мовы

Курсавая работа

Лексічная парадыгматыка паэтычнага тэксту Ніла Гілевіча

Гомель 2013

Рэферат

Ключавыя словы: сінонім, антонім, дыялектызм, лексічныя сродкі, лексіка, парадыгматычныя адносіны

Аб'ект даследавання: мова твораў Ніла Гілевіча.

Прадмет даследавання: лексічныя сродкі ў зборніку аўтара

Крыніцы даследавання: зборнікі “Наканаванае”, “Родныя дзеці”, “Вечны матыў”

Метад даследавання: лінгвістычны і апісальны.

Мэта даследавання: прааналізаваць лексіныя сродкі паэтычнага тэксту Ніла Гілевіча

Задачы курсавой работы:

выявіць і прааналізаваць сінонімы ;

выявіць і прааналізаваць антонімы;

выявіць і прааналізаваць запазычаныя словы;

выявіць і прааналізаваць дыялектызмы.

Вывады:

Пранаалізаваўшы вершы Ніла Гілевіча з узятага намі зборніка можна адзначыць, што лексічныя сродкі прадстаўлены яскрава і вобразна. Найбольш вызначальнымі і характэрнымі для паэтычнай мовы твораў аўтара з'яўляюцца разнастайныя сінонімы.



Змест

Уводзіны

1. Паняцце сінаніміі

1.1 Семантычныя сінонімы

1.2 Семантыка-стылістычныя сінонімы

1.3 Кантэкстуальныя сінонімы

1.4 Часцінамоўная прыналежнасць сінонімаў у паэтычнай мове Ніла Гілевіча

2. Паняцце антаніміі

3. Дыялектная лексіка

4. Іншамоўныя словы

Заключэнне

Спіс выкарыстанай літаратуры



Уводзіны

Калі паэт - сапраўдны сын Зямлі-маці, Айчыны, Бацькаўшчыны, яго творчасць убірае ў сябе, што належыць гэтай зямлі. Яе гісторыю, характар, душу, мову. Мудрасць яе высокіх аблокаў і струмлівых ручаёў, прасторных дарог і вузенькіх сцежак, бязмежнага поля і маленькай пылінкі. Усё да драбніц. Толькі кожная драбніца - цэлы сусвет. І мядункавы водар спелых лугоў - як вечнасць, і сумна-тужлівае кукаванне зязюлі ў бары - як вечнасць, і задуменны сінявокі пагляд васілька - як вечнасць…

Край мой беларускі, край!

Дай мне прыгарнуцца, дай!

Да твайго ляснога

Вераснога долу,

Дзе так шчасця многа

Выпала на долю, -

Дай жа прыгарнуцца, дай [1, с. 5].

І гэта, відаць, самае важнае, самае дарагое для мастака, калі яго слова - трывожны імпульс розуму і сэрца - знаходзіць глыбокі шчыры водгук, становіцца часцінкай нейчага ўнутранага жыцця. Калі энергія яго паэтычнай думкі аплочваецца нейчай дабрынёй, надзеяй, радасцю, захапленнем, узлётам душы. І мо найдаражэй для паэта - нейчым болем. Бо ўсё наша будзённае шчаслівае і трагічнае жыццё з яго бясконцымі пошукамі сэнсу аплочана менавіта гэтым - найглыбокім і найкаштоўным чалавечым пачуццём.

Мэтай нашай курсавой работы з'яўляецца даследаванне лексічных сродкаў ў мове твораў Ніла Гілевіча.

Для дасягнення мэты былі пастаўлены наступныя задачы:

выявіць і прааналізаваць сінонімы ;

выявіць і прааналізаваць антонімы;

выявіць і прааналізаваць запазычаныя словы;

выявіць і прааналізаваць дыялектызмы.

Крыніцай даследавання паслужыў зборнік вершаў Ніла Гілевіча “Запаветнае”.

Словы існуюць у мове не ізалявана. Як адзінкі лексічнай сістэмы, яны знаходзяцца ў розных адносінах, якія грунтуюцца або на агульнасці значэння слоў, звязаных адносінамі супрацьпастаўлення (парадыгматычныя), або на такой уласцівасці слоў, як мнагазначнасць, калі словы, спалучаючыся з іншымі словамі, утвараюць сінтагмы і выяўляюць пры гэтым свае розныя значэнні, якія не рэалізуюцца адначасова (сінтагматычныя). Данныя тыпы адносін цесна звязаны паміж сабой: на аснове іх будуюцца другія.

Пры выяўленні парадыгматычных адносін адначасова вызначаюцца і сінтагматычныя магчымасці слова. У гэтым праяўляецца ўзаемаабумоўленасць адносін, у якія ўступаюць словы ў лексічнай сістэме мовы.

1. Паняцце сінаніміі

Паэтычны тэкст - гэта складаная арганізацыя. Асноўную сэнсавую нагрузку ў паэтычным тэксце выконваюць словы. Лексічныя адзінкі сваімі значэннямі складаюць аснову сэнсавай структуры тэксту. Паэтычная магчымасць слова ў мастацкім тэксце вялікая. Да яе адносяцца асацыятыўнасць, сімвалічнасць і метафарычнасць слова. “Слова ў паэтычным тэксце набывае здольнасць выклікаць ва ўсведамленні чытача неназваныя ўяўленні, наладжваць нябачныя сувязі, асацыяцыі. Яно можа вызначыць эмацыянальны тон выказвання, распаўсюджваць свой эмацыянальны зарад на словы, якія знаходзяцца побач і якія набываюць новае, неўласцівае ім у другіх кантэкстах эмацыянальнае гучанне” [4, с. 6].

Доўгі і складаны шлях развіцця гісторыі народа і яго мовы, багацце яго літаратурных традыцый абумоўлівае разнастайнасць складу яго лексікі, асабліва той, што звязана паміж сабой падабенствам і блізкасцю значэнняў.

Існуе вузкае разуменне сінаніміі як уласцівасці слоў, якія поўнасцю супадаюць ў сваім значэнні, і больш “шырокае” яе паняцце. Першае мае вялікую каштоўнасць з пункту гледжання семантычнага перыфразавання выказвання, другое - для асэнсавання таго, як функцыянуюць у тэксце, поўнасцю або часткова, эквівалентныя адзнакі. Пры больш шырокім разуменні сінаніміі ўвага акцэнтуецца на тым, што моўныя адзінкі валодаюць не толькі значным падабенствам, але і вядомай розніцай, якая нейтралізуецца ў тэксце [6, с. 224].

Сінонімы (грэч. synonymus - “аднайменны”) - словы адной часціны мовы, якія з'яўляюцца назвай аднаго паняцця, аб'ядноўваюцца агульным значэннем, але адрозніваюцца адценнямі значэння, эмацыянальна-экспрэсіўнай афарбоўкай, спалучальнасцю з іншымі словамі ці стылістычным выкарыстаннем [6, с. 123]. Пры дапамозе сінонімаў паэт пазбягае лексічных паўтораў, моўнай аднастайнасці, перадае неабходнае сэнсавае адценне, інтанацыю. Наяўнасць у мове слоў, якія звязаны паміж сабой падабенствам і блізкасцю значэнняў, заўсёды цікавіла даследчыкаў-лінгвістаў. Праблемы сінаніміі былі разгледжаны ў працах Г.А. Вінакура, А.Д. Грыгор'евай, А.Р. Грыгаран, А.І. Нечытайла, А.А. Каўруса, М.Я. Цікоцкага, М.М. Кожынай і інш.

Як зазначае М.М. Кожына, маўленчая творчасць, асабліва ў пісьмовай форме, заўсёды звязана з працай над сінонімамі: выбар такога слова, якое найбольш дакладна, выразна, стылістычна ўдала перадае канкрэтную думку. “Пакуты творчасці” - гэта і ёсць “пакуты сінаніміі” [9, с. 117].

Сінонімы робяць мову паэтычных твораў больш разнастайнай, маляўнічай, вобразнай, насычанай. Сінанімія надзвычай шырока прадстаўлена ў паэтычным творах Ніла Гілевіча. Выкарыстанне паэтам сінонімаў накіравана на тое, каб пашырыць і ўзбагаціць сэнс, дапоўніць і ўдакладніць змест твораў, падкрэсліць экспрэсію аўтарскіх пачуццяў з рознымі стылістычнымі адценнямі.

1.1 Семантычныя сінонімы

Сінанімія адлюстроўвае багацце моўных стыляў мовы і разглядаецца як вынік пашырэння элементаў існуючай мовы, а таксама метафарызацыі значэнняў слоў, адрознівае словы ў эмацыянальна-экспрэсіўных адносінах.

Семантычныя сінонімы абазначаюць адно і тое ж паняцце і адрозніваюцца аб'ёмам семантыкі [10, с. 447]. У тэксце яны выконваюць функцыю ўдакладнення і функцыю разгорнутага апісання. Семантычныя сінонімы пашыраюць змест твора дадатковай інфармацыяй, ствараюць агульны непаўторны паэтычны вобраз шляхам актывізацыі розных семантычных прыкмет:

Каб сёння, праз дваццаць гадоў усяго,

Нявольнік і раб на Радзіме [1, с. 29];

А цяпер ёй -

Адно б на сынка наглядзецца…

Жаль, і горыч, і боль [1, с. 23];

Манатонна, жаласна і сумна

Птушка свішча ў гушчары альховым [1, с. 47];

І зманлівы пах даспелых малін,

І водар лугоў не скошаных -

Усё змясцілася ў сэрцы маім [1, с. 18];

І няма ў мяне слоў,

Каб спрачацца-пярэчыць [1, с. 19];

Фотаздымкаў не рабіце -

Ні к чаму і недарэчы:

Хіба можа ў іх адбіцца

Немы крык нечалавечы?

Так запомніце без картак:

Сэрцам, нервамі, вачыма… [1, с. 112];

За кожным тоесным кустом і кусцікам,

На ўвесь прасцяг без межаў і граніц [1, с. 127];

Моц у ім жыве нечуваная -

Моц і сіла самой зямлі [1, с. 137];

Поле маё шырокае

Не арана, не пахана [1, с. 176];

Каржакаваты і калматабровы,

Ён мне здаецца магам-чарадзеем [1, с. 115].

1.2 Семантыка-стылістычныя сінонімы

Семантыка-стылістычныя сінонімы - гэта словы, якія адрозніваюцца аб'ёмам семантыкі і стылістычнай прыналежнасцю [10, с. 447]. Такія сінонімы выражаюць пачуцці і адносіны аўтара да выказанага і выконваюць у тэксце не толькі эмацыянальную функцыю, але і ўдакладняльную. Гэтыя сінонімы, як і семантычныя, звязаны бяззлучнікавай сувяззю або спалучальным злучнікам і:

То, зліўшы гукі ўсе ў адзін , яна,

Як вадаспад, раўла, гула, шумела,

На цэлы край раскаціста грымела [1, с. 69];

Як ты грымела, як бабахала,

Мая рабінавая ноч! [1, с. 37];

Маланкі бліскалі, мігцеліся,

Як стрэлы жыхалі здалёк [1, с. 37];

Як на лад пявучы

Старажытнай мовы

Тут гамоняць пушчы,

Там шумяць дубровы [1, с. 98];

З іх кожны рад накласці з верхам -

У кош,

у торбу,

у кулёк [1, с. 122];

Кажуць, трэба быць мудрым

Гэта лёгка сказаць.

Стаўшы злым і талмудным,

Дзе ж той мудрасці ўзяць? [1, с. 146];

І ў лугах беларускіх, напэўна, цяпер ужо вечар:

Дрэмлюць соладка травы, паснулі кусты

над крыніцаю [1, с. 159].

1.3 Кантэкстуальныя сінонімы

Кантэкстуальныя сінонімы - гэта словы, збліжэнне якіх па значэнні адбываецца толькі ва ўмовах вызначанага кантэксту, прычым за межамі гэтага кантэксту яны не з'яўляюцца сінонімамі [10, с. 447]. Кантэкстуальныя сінонімы, надзвычай, экспрэсіўна афарбаваны, бо асноўная іх задача - не назва з'явы, а яе характарыстыка:

Балюча - быць ахвярай нечай,

Падсудным злыднем быць - ганебна,

Нялёгка - мерай чалавечай

Караць віну, хоць і патрэбна [1, с. 163];

Я песню ў сэрцы табе складаў,

Гадамі радкі выношваў [1, с. 18];

А лівень, што шалеў да непрыстойнасці,

Знямог, сцішэў і адступіў ад вокан [1, с. 176];

Ізноў прарасталі, буялі, цвілі

Бясмертныя родныя літары! [1, с. 81];

Смуглеюць горы абрыкосаў,

Палаюць персікаў бурты [1, с. 122];

Няўжо наш век аглухне і адвернецца

Ад гэтых песень, што спявае мама? [1, с. 180];

Ламаў вам рукі варвар, рэбры трушчыў,

Смаліў агнём, жалезамі крамсаў… [1, с. 155];

А двор мычаў, і рохкаў, і кудахкаў,

І гагаў, і брахаў, - на ўсе бакі!.. [1, с. 144];

Патаптанае,

Здратаванае

Каблукамі і капытамі,

Пакалечанае,

Знявечанае

І машынамі й калясьмі [1, с. 136];

І месцы ўжо тыя нялёгка знайсці,

Парослыя крыўдамі-бедамі [1, с.81];

Гукі сяла, што паволі ўкладаецца спаць:

Гоман, і воклічы, і вуркатня матацыкла,

Бразганне вёдзер, і нейкага румзалы плач [1, с. 153];

Ён выграбаў свае багацці-скарбы

Хмялеў, распуснічаў і баляваў [1, с. 63];

1.4 Часцінамоўная прыналежнасць сінонімаў у паэтычнай мове Ніла Гілевіча

У мове твораў Ніла Гілевіча надзвычай шырока прадстаўлены дзеясловы-сінонімы. Яны дазваляюць пазбегнуць паўтораў, узбагачаюць мову, робяць яе больш яркай, даюць магчымасць выразіць розныя сэнсавыя адценні. Выкарыстанне дзеясловаў-сінонімаў у вершах Ніла Гілевіча накіравана перш за ўсё на тое, каб замацаваць, падкрэсліць і выдзяліць пэўны змест чытача-слухача. Дзеясловы-сінонімы займаюць не апошняе месца і пры стварэнні мастацкай выразнасці і вобразнасці мастацкага твора. Яны нясуць даволі значную нагрузку як у сэнсавым, так і ў эмацыянальна-экспрэсіўным аспекце.

Тут гамоняць пушчы,

Там шумяць дубровы, -

Дай жа мне паслухаць, дай! [1, с. 98];

Як ён прагнуў з нядолей растацца,

Як ён марыў аб братняй суполцы [1, с. 158];

Дык пасядзіце ж, любыя, са мной,

Пагаманіце, пагукайце трохі… [1, с. 161];

Гудзе, гамоніць тлумна рынак -

Славуты воднікавы пляц [1, с. 122];

Зналі-ведалі ў свеце

Лёсу іх неразгадны пароль…[1, с. 120];

Як усё гаманіла,

Спявала,

Гукала,

Гуло! [1, с. 92].

Вельмі ярка ў творах прадстаўлены і сінанімічныя назоўнікі. Яны дапамагаюць паэту найбольш ярка і разнастайна перадаць сэнс твора, таксама пазбегнуць аднастайнасці зместу:

Ён выграбаў свае багацці-скарбы

Хмялеў, распуснічаў і баляваў [1, с. 63];

І месцы ўжо тыя нялёгка знайсці,

Парослыя крыўдамі-бедамі [1, с.81];

Гукі сяла, што паволі ўкладаецца спаць:

Гоман, і воклічы, і вуркатня матацыкла,

Бразганне вёдзер, і нейкага румзалы плач [1, с. 153];

З іх кожны рад накласці з верхам -

У кош,

у торбу,

у кулёк [1, с. 122];

Моц у ім жыве нечуваная -

Моц і сіла самой зямлі [1, с. 137].

Нямала слоў-сінонімаў назіраецца і сярод прыметнікаў. Выкарыстанне сінанімічных прыметнікаў надае вершам яркасць, дакладнасць і непаўторнасць. Пры дапамозе сінонімаў-прыметнікаў аўтар імкнецца стварыць адзіны непаўторны лірычны вобраз, перадаць чытачу свае адчуванні, паведаміць як мага больш інфармацыі:

Дзе такому раўняцца

З іншымі -

Буйнацветнымі,

Ярка-пышнымі,

Што адвеку красою славяцца [1, с. 136];

Патаптанае,

Здратаванае

Каблукамі і капытамі,

Пакалечанае,

Знявечанае

І машынамі й калясьмі [1, с. 136];

Кажуць, трэба быць мудрым

Гэта лёгка сказаць.

Стаўшы злым і талмудным,

Дзе ж той мудрасці ўзяць? [1, с. 146];

Ён быў расчулены і ўсхваляваны,

Бо хліпаў носам, як дзіця малое [1, с. 89].

Своеасаблівае месца ў творах Н. Гілевіча займаюць сінанімічныя формы прыслоўяў. Вызначана няшмат прыслоўяў, якія ўступаюць ў сінанімічныя адносіны, але маюць у сваім значэнні экспрэсіўнае, зневажальнае ці ўзвышанае гучанне:

Балюча - быць ахвярай нечай,

Падсудным злыднем быць - ганебна,

Нялёгка - мерай чалавечай

Караць віну, хоць і патрэбна [1, с. 163];

Манатонна, жаласна і сумна

Птушка свішча ў гушчары альховым [1, с. 47];

Як недагружана, амаль улегцы,

Другія несліся па той калейцы [1, с. 95].

Наяўнасць у паэтычнай мове Ніла Гілевіча сінонімаў - слоў з блізкім ці аднолькавым значэннем, але з розным фанетычным афармленнем, стылістычнай афарбоўкай сведчыць пра аўтарскае майстэрства ў іх выкарыстанні. Сінонімы дапамагаюць паэту з максімальнай дакладнасцю выразіць думку, перадаць найтанчэйшыя яе адценні, зрабіць мову вобразнай, пазбегнуць паўтораў аднаго і таго ж слова ў тэксце.



2. Паняцце антаніміі

Антонімы - словы з супрацьлеглым значэннем. Выкарыстаныя для выражэння кантрасту, яны заўсёды ўжываюцца як карэлятыўныя словы, аб'яднаныя ў замкнутыя пары, чым адрозніваюцца ад сінонімаў і полісемантычных слоў. Дыялектычнае адзінства антонімаў праяўляецца ў іх залежнасці адзін ад другога, у іх узаемнай абумоўленасці, такая ўнутраная сувязь вызначаецца сутнасцю саміх супрацьлеглых паняццяў.

Сярод антонімаў, зафіксаваных ў паэтычнай мове Ніла Гілевіча, пераважаюць рознакаранёвыя лексемы, у якіх найбольш выразна выяўляецца супрацьпастаўленне:

Сустракаеш гасцей ля парога,

Што ў далёкіх і блізкіх краях [1, с. 47];

У той водар садоў, да лісцінкі абмытых

і вычашчаных,

У абдымкі тых рук, і даверлівых і палахлівых! [1, с. 50];

Чым далей ад зямлі мы збяжым,

Тым бліжэй да бяды [1, с. 56];

Праз будні імчы

І праз святы,

Праз дні і праз ночы -

Каб вецер Радзімы

Гудзеў несціхана ў вушах [1, с. 58];

Як на бунт, да помсты звала смела:

З ярма - на волю, з цемры - да святла [1, с. 70];

Сцірала гісторыя з гэнай пары -

Дзе кроўю, дзе гучна, дзе поціху [1, с. 81];

Ці што ўзыходзіць раніца?

Ці што мінае ночка? [1, с. 94];

То знікне, то выблісне сонца ў гары.

Над альпамі далеч туманіцца [1, с. 116];

Сыходзілі з гор партызаны сюды

І ў спёку і ў сцюжу з завеямі [1, с. 116];

Як далёка яшчэ ім да горкай і радаснай песні,

Што - не хорам, а - толькі ўасобку і кожны -

сваю! [1, с. 157];

Дарога ў далеч пераднавальнічную,

Хоць незнаёмая, здалася роднай [1, с. 170].

Сустракаюцца ў паэзіі Ніла Гілевіча, але значна радзей аднакаранёвыя антонімы, у якіх супрацьлеглае значэнне вызначаецца з дапамогай прыстаўкі:

Дзіцём пайшоў я ў лес,

З лесу прыйшоў дарослым [1, с. 8];

Хаваў мяне ад нечысці звыроднай.

Тут да зямлі халоднай і сырой

Я прыпаду, як да матулі роднай [1, с. 58];

Я прагным сэрцам п'ю настой

Тваіх чаромух і баюся,

Што развітаюся с табой,

А ўдосталь так і не нап'юся [1, с. 36];

Бухгалтар-крытык дзівіцца з балансу:

На кожную ўдачу - сем няўдач [1, с. 95].

Антонімы выкарыстоўваюцца ў паэтычнай мове Ніла Гілевіча як сродак стварэння кантрасту, рэзкага супрацьпастаўлення з'яў, дзеянняў і прымет.



3. Дыялектная лексіка

Да дыялектнай лексікі адносяцца словы, якія ўжываюцца на пэўнай тэрыторыі. Такім чынам, дыялектныя словы (іх прынята называць дыялектызмамі) вядомы не ўсім носьбітам мовы, а толькі тым, хто жыве на той тэрыторыі, дзе тыя словы бытуюць.

Большасць дыялектызмаў з'яўляюцца мясцовымі назвамі агульнавядомых прадметаў, дзеянняў, прымет, таму ў літаратурнай мове ім адпавядаюць агульнанародныя словы.

Мова паэтычных твораў Ніла Гілевіча насычана рознымі дыялектызмамі. Яны выкарыстоўваюцца аўтарам з мэтай стварэння адпаведнага каларыту, а таксама індывідуалізацыі мовы персанажаў:

Ударыўшыся аб здранцвелы сук,

Ён глуха, мякка жвякне ў баразну [1, с. 46];

Ён прысеў каля грубкі.

Ільдзінкі плывуць з барады [1, с. 36];

Праз рэкі і рэчкі,

Што петлі блакітныя ўюць,

Праз ранішні гоман стозыкі [1, с. 57];

Кожны ранак Манечка

Прыбягала к маці:

“Запляці мне, мамачка,

Каснічок чырвоны!” [1, с. 106];

Сям'ю за сям'ёю у свіран пусты

Прыкладамі гоняць чужынцы [1, с. 108];

Дзе цыбаты нары

Дзе пустыя рады тапчаноў [1, с. 119];

Стаю і бачу, нібы ў сне,

Як іх у Коласаве хлопцы

Латошаць чэрці, без мяне [1, с. 123];

З іх кожны рад накласці з верхам -

У кош,

у торбу,

у кулёк [1, с. 122].

Дыялектная лексіка з'яўляецца крыніцай узбагачэння агульнаўжывальнай лексікі беларускай мовы. Шмат слоў, некалі вядомых толькі ў асобных гаворках, так пашырылі сферу свайго ужывання, што сталі агульнаўжывальнымі.



4. Іншамоўныя словы

гілевіч сінонім дыялектная лексіка

Побач са спрадвечнабеларускімі словамі, якія складаюць той асноўны грунт, на якім развівалася і развіваецца лексіка беларускай мовы на працягу многіх стагоддзяў, існуюць словы, запазычаныя з іншых моў.

Іншамоўныя словы пранікаюць у беларускую мову прамым ці ўскосным шляхам, непасрэдна з іншай мовы у беларускую або праз якую-небудзь мову-пасрэдніцу.

У вершах Ніла Гілевіча існуе вялікае мноства запазычаных слоў. Яны выкарыстоўваюцца аўтарам у якасці назваў новых прадметаў, з'яў, дзеянняў, прымет, навуковых і тэхнічных паняццяў і інш.:

І знаю сам: без гэтага сакрэта

Мне не зрабіць - хоць правядзі дэкрэтам, -

Што я наважыў одумам сваім [1, с. 61];

Крочыць просекам-сценкай,

Як тунелем, адна[1, с. 32];

Раптам бачу: між кустоў дзяўчынка.

З ярка-сінім факелам шалфею,

Крочыць ціха вохкаю сцяжынкай,

Як маленькая лясная фея [1, с. 47];

Пляліся чужынцы здаля,

Губляючы гонар і славу,

Штандары і шапкі? [1, с. 58];

Бухгалтар-крытык дзівіцца з балансу:

На кожную ўдачу - сем няўдач [1, с. 95];

На падворак унтэр

Завярнуў дзябёлы [1, с. 102];

Пражэрліва ліжа смяротны агонь

Бензінам аблітыя сцены [1, с. 108];

Я была ў рабінах, вербах,

У штыкетах і парканах [1, с. 95];

Вы турысты, не ламайце

Палыну - прашу зарана [1, с. 112];

У нас агонь каціўся вёрстамі,

Па ўсёй зямлі гудзеў лавінай [1, с. 113];

У нас усе бары і ельнікі -

Музеі славы несмяротнай [1, с. 113];

Далёка ў полі, на пагорках варненскіх,

Дзе не чутно курортнай гаманы,

Сімфонію часоў яшчэ даварварскіх

У трыста скрыпак граюць цвыркуны [1, с. 127].

Асобныя іншамоўныя словы былі запазычаны для таго, каб, з аднаго боку, дакладна выразіць сутнасць таго ці іншага паняцця, а з другога - выразна акрэсліць семантыку спрадвечнабеларускага слова.

Шматлікія іншамоўныя словы замацаваліся ў якасці сінанімічных сродкаў, што ўзбагаціла стылістычныя і мастацка-выяўленчыя магчымасці беларускай мовы.



Заключэнне

У лексіцы слова як асобная адзінка мова існуе не ізалявана, а ў сувязі з іншымі словамі. Гэта сувязь выяўляецца або па гукавой форме (знешнія фактары), або на аснове значэння (унутраныя фактары), або на аснове суадносін значэння і паняцця (пазамоўныя фактары). Па гукавой форме словы аб'ядноўваюцца ў амонімы ці паронімы, па тоеснасці значэння - у сінонімы, па супрацьлегласці значэння - у антонімы.

Розныя сувязі слоў у лексіцы ўтвараюць складаную лексічную сістэму, адносіны паміж адзінкамі якой надзвычай разнастайныя і мнагалікія, як разнастайны і мнагалікі слоўнікавы склад мовы.

Прааналізаваўшы разнастайныя лексічныя сродкі, якія прадстаўлены ў мове твораў Ніла Гілевіча, трэба адзначыць тое, што:

сінонімы робяць мову паэтычных твораў больш разнастайнай, маляўнічай, вобразнай, насычанай. Выкарыстанне паэтам сінонімаў накіравана на тое, каб пашырыць і ўзбагаціць сэнс, дапоўніць і ўдакладніць змест твораў, падкрэсліць экспрэсію аўтарскіх пачуццяў з рознымі стылістычнымі адценнямі;

антонімы выкарыстоўваюцца як сродак стварэння кантрасту, рэзкага супрацьпастаўлення з'яў, дзеянняў і прымет;

таксама мова паэтычных твораў Ніла Гілевіча насычана рознымі дыялектызмамі. Яны выкарыстоўваюцца аўтарам з мэтай стварэння адпаведнага каларыту, а таксама індывідуалізацыі мовы персанажаў;

іншамоўныя словы выкарыстоўваюцца аўтарам у якасці назваў новых прадметаў, з'яў, дзеянняў, прымет, навуковых і тэхнічных паняццяў і інш.:

Далучэнне творцы да глыбіннага, чыстага, незамутнёнага крынічнага струменьчыка народнай паэзіі давала сілы тварыць, ствараць сваю песню-цуд, шануючы, зберагаючы і перадаючы наступнікам рупна сабранае і ўвасобленае.

Яго слова - сэнсава-змястоўнае, афарыстычнае, лаканічнае, пластычнае, з адметным гукавым, маляўнічым, музыкальным абліччам, велізарным зарадам энэргіі

Падводзячы рысу, трэба адзначыць, што зрабіць па ажыцяўленні ідэі служэння народнай культуры і роднаму слову сапраўды мог толькі той, хто ў сваёй душы высокае наканаванне служыць адной ідэі. Ідэі адкрыць беларусу высокае, прыгожае, вечнае, спадчыннае, без чаго не магчыма існаванне народа, існаванне краіны.



Спіс выкарыстаннай літаратуры

1. Гілевіч Н. Запаветнае. Лірыка. / Н. Гілевіч “Запаветнае”. - Мн., “Маст. Літ.”, 1975 - 192с.

2. Красней В. П. і інш. Сучачная беларуская мова: Лексікалогія. Фразеалогія [Вучэб. дапаможнік для філал. фак. ун-таў]/ В.П. Красней. - Мн.: Выд-ва “Універсітэцкае”, 1984. - 175 с.

3. Дземідзенка Л.П. Лексічная парадыгматыка твораў паэтаў-маладнякоўцаў - С. 177-179// “Скарына і наш час”, V Міжнародная навуковая канферэнцыя (2011, Гомель)/ рэдкал.: А.А. Станкевіч (гал.рэд) і інш; - Гомель, ГДУ ім. Ф. Скарыны, 2001. - С. 301.

4.Паплаўная Л. В. Лексічная парадыгматыка паэтычнага тэксту Якуба Коласа - С. 230-233//Христианский гуманизм и его традиции в славянской культуре: сборник научных статей, посвящ. 200-летию со дня рождения Н.В. Гоголя. Вып. 1/ редкол.: Т.Н. Усольцева (гл. ред.) - Гомель: ГГУ им. Ф. Скорины, 2009. - С. 245.

5. Рагойша В.П.Паэтычны слоўнік / Вячаслаў Рагойша.- 3-е выд., дапрац. і дапоўн. - Мн.: Бел.навука, 2004. - 576 с.

6. Бароўская I.А. Беларуская песенная лірыка (моўна-выяўленчая сістэма вобразнасці) : вучэб. дапаможнік для студэнтаў філал. ВНУ/ І.А. Бароўская - Гомель: ГДУ, 2004.-179 с.

7. Розанова В.В. Синонимия глаголов движения в современном русском языке/ В.В. Розанова // Синонимы русского языка и их особенности : сб. ст. // отв. ред. А.П. Евгеньева. - Л.: Наука, Ленингр. отд-ние, 1972. - С. 73-89.

8. Старычонак В.Д. “Мой запавет, як плод даспелы” : мастацка-выяўленчыя сродкі ў паэтычных творах У. Жылкі // Роднае слова. - 2000. -№5.-С.7-8.

9. Шведаў С.М. Слоўнік сінонімаў беларускай мовы / С. М. Шведаў. - Мінск: Сучаснае слова, 2004. - 480 с.

10. Гілевіч Ніл // Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік. У 6 т. / пад рэд. А.І. Мальдзіса/ Н. Гілевіч - Мн.: БелЭн, 1992-1995.

11. Гілевіч Ніл // Беларускія пісьменнікі (1917-1990): Даведнік / Склад. А.К. Гардзіцкі. Нав. рэд. А.Л. Верабей. - Мн.: Мастацкая літаратура, 1994. - 653 с.

12. Касцючык В.М. Сінанімія і варыянтнасць у дыялектнай фразеалогіі (на матэрыяле гаворак Брэстчыны): аўтарэф. дыс. канд. філал. навук/ В. М. Касцючык - Мн., 2000. - 21 с.

Размещено на Allbest.ru