Станаўленне беларускай журналістыкi

Размещено на http://www.allbest.ru/

Станаўленне беларускай журналістыкi

ЗМЕСТ

• 1. Гiсторыя узнікнення перыядычных выданняў на Беларусі
• 2. Беларуская журналістыка на сучасным этапе
• 2.1 Беларуская журналістыка пачатку пераходнага перыяду (1985-1991 гг.)
• 2.2 Сродкі масавай інфармацыі Беларусі на сучасным этапе
• СПІС ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫНІЦ
• 1. Гiсторыя ўзнікненне перыядычных выданняў на Беларусі
• Асэнсаваць гісторыю ўзнікнення і развіцця беларускага друку можна толькі ў тым выпадку, калі ўсвядоміць, як яна ўзаемадзейнічае з эканамічнымі і палітычнымі падзеямі, што на працягу вякоў адбываліся на нашых абшарах, калі зразумець, якую ролю яна адыгрывала ў барацьбе за сацыяльнае і нацыянальнае адраджэнне народа.
• Фармаванне беларускай народнасці праходзіла ў своеасаблівых умовах. Пра Вялікае Княства літоўскае, улічваючы вашу дасведчанасць, можна было б і памаўчаць, аднак скажам, што менавіта яно дало пачатак таму вядомаму менталітэту беларусаў, які мы маем цяпер. У прынцыпе, беларусы, пачынаючы з канца 16 ст. і аж да сённяшняга часу толькі і робяць, што выжываюць як народ. Глядзіце, да перадзелаў Рэчы Паспалітай у канцы 18 ст. актыўна праводзілася палітыка паланізацыі; з канца 18 ст. да... - палітыка русіфікацыі. Таму так марудна, цяжка і развівалася ў нас культура, літаратура, журналістыка. Непазбежным вынікам такой палітыкі пануючых уладаў было тое, што на тэрыторыі Беларусі да канца 60-х гадоў 19 ст. фактычна не існавала перыядычных выданняў (тым болей на мове карэннага насельніцтва), акрамя афіцыйных - “Газэты літэрацкей віленьскай” (“Віленская літаратурная газета”), заснаванай у 1760 г. Віленскай езуіцкай акадэміяй, што мела і яшчэ адну назву - “Кур'ер літэўскі” (“Літоўскі веснік”), і “Газэты гродзеньскай” (выходзіла з 1776 г., а ў 1792 пачала называцца “Вядомосьці Гродзеньскі”). Зразумела, што гэтыя газеты праводзілі на беларускіх землях палітыку адкрытай паланізацыі.
• Газета “Літоўскі веснік” узнікала і знікала тройчы. Пад час першага свайго існавання (1760 - 1764) яна выдавалася ў Вільні на польскай мове і рэдактарамі яе былі Ф.Папроцкі (1760 - 1762) і А.Янушкевіч. Другое існаванне аказалася самым доўгім: з 1796 па 1840 гг. За гэты час газета змяніла некалькі адрасоў, шмат выдаўцоў і рэдактараў. Першапачатковае права на выданне “Літоўскага весніка” ў Гродне атрымаў ад Кацярыны ІІ Тадэуш Влодэк. У 1797 годзе ён перанёс сваё выданне ў Вільню. Выдавец лічыў газету выгадным сродкам атрымання даходаў (якія, дарэчы, і меў). Ён вельмі актыўна імкнуўся выслужыцца перад рускімі ўладамі і запаўняў старонкі “весніка” шматлікімі перадрукамі з афіцыйнай пецярбургскай прэсы. Зрэшты, газета стала толькі тады сапраўды цікавай і змястоўнай, і то на пэўны перыяд, калі была ў пачатку 19 ст. перададзена Т.Влодакам у арэнду Віленскаму універсітэту. З 1800 па1832 гг. яна рэдагавалася асяродкам віленскай прафесуры: Я.Ясінскім (1800 - 09), К.Даніловічам (1810 - 11), Э.Славацкім (1812 - 14), А.Марціноўскім (1817 - 40).
• Прагрэсіўная ліберальная атмасфера, якая панавала ў гэты час у Віленскім універсітэце, аказвала свой уплыў на змест газеты, рабіла яго менш казённым. Але аафіцыйныя ўлады трымалі газету пад пільным наглядам, і рэдакцыі прыходзілася нялёгка.
• У 1834 годзе стаўленік цара Віленскі генерал-губернатар князь Далгарукі дабіваецца “найвышэйшага дазволу”, і газета “Літоўскі веснік” з гэтага года становіцца афіцыйным органам Паўночна-Заходняга краю. Газета атрымала звычайнае для падобных губернскіх афіцыйных органаў прадпісанне: яна павінна была мець строга акрэслены фармат, строга рэгламентаваны змест афіцыйнага і неафіцыйнага аддзелаў і ў дадатак мусіла выходзіць надзвюх мовах - рускай і польскай.
• Змест афіцыйнага аддзела складалі загады, указы і ўрадавыя пастановы, а таксама распараджэнні мясцовага губернатара, друкавалася нязначная інфармацыя пра міжнародныя падзеі, навіны эканамічнага і культурнага жыцця за мяжой. Затое шырока былі прадстаўлены на старонках афіцыйгана аддзела матэрыялы аб прыёмах і ўвесяленнях генерал-губернатара і мясцовых верхніх паноў. Тут жа змяшчалі эканамічную інфармацыю. Газета атрымала права друкаваць афіцыйныя аб'явы па 9-ці заходніх губернях. Змяшчала яна і артыкулы беларускай тэматыкі (дарэчы, пры ёй меўся дадатак “Вядамосьці літэрацке” - “Літаратурныя звесткі”).
• Вядома, афіцыйны аддзел быў непасрэдным органам самадзяржаўнай палітыкі. Аднак і неафіцыйны аддзел паслядоўна выконваў тую ж палітыку, толькі не так адкрыта. Рэдакцыя і не спрабавала вывесці сваё выданне за гэтыя дакладна абазначаныя рамкі. Знешні выгляд “Літоўскага весніка” быў мала прывабны - папера шэрая, шрыфт невыразны. Як вынік - надта ўжо нязначная роля, якую адыгрывала газета ў грамадскім жыцці ў 30-я гады 19 ст.
• У 1840 годзе па прадпісанні міністра асветы Уварава (аўтара тэорыі “афіцыйнай народнасці”) “Літоўскі веснік” (“кур'ер”) быў перададзены Віленскаму дваранскаму інстытуту, пры якім ужо ў наступным годзе ён выходзіў пад назвай “Виленский вестник”. Дарэчы, з гэтага ж 1841 па 1859 гг. рэдактарам у ёй працаваў вядомы польскі паэт, перакладчык, мемуарыст і выдавец Антон Эдвард Адынец (псеўданім: Інацэнты Старушкевіч; 25.01.1804. напісаў “Песню філарэтаў”); з 1860 па 1865 гг. - А.Г.Кіркор, знакаміты беларускі этнограф і фалькларыст; з 1891 па 1904 гг. вядомы журналіст і фалькларыст Палікарп Бывалькевіч і інш.
• Аднаўленне рэдакцыі крыху ажывіла газету і павялічыла колькасціь яе падпісчыкаў да 900. Аднак яе змест заставаўся выключна афіцыйным. Да 1859 года “Виленский вестник” зусім захірэў, колькасціь падпісчыкаў знізілася да 400.
• 29 снежня 1859 года выходзіць у свет апошні нумар газеты, які падпісаў А.Адынец. З 1 студзеня наступнага года “Виленский вестник” пачаў выходзіць пад рэдакцыяй Адама Кіркора. У наступныя два гады газета перажывае значны пад'ём. Даследчыкі называюць гэты перыяд выдання “залатым векам”.
• Пры новай рэдакцыі газета па-ранейшаму выходзіць на рускаай і польскай мовах і захоўвае афіцыйны аддзел. Але шырокае грамадскае ажыўленне пачатку 60-х гадоў адлюстроўваецца на змесце газеты. Павялічваецца яе фармат, відавочна больш глыбокай і разнастайнай становіцца тэматыка неафіцыйнага аддзела, расце колькасць падпісчыкаў.
• Новая рэдакцыя аб'яўляе добра прадуманую, рознабаковую праграму, знаёміць мясцовую грамадскасць з найбольш важнымі падзеямі ў Расіі, друкуе літаратурныя і навуковыя матэрыялы, крытычныя і бібліяграфічныя агляды, карэспандэнцыі з розных месцаў.
• А.Кіркор - вядомы вучоны-этнограф, гісторык, літаратуразнаўца, валодаў сапраўдным рэдактарскім талентам, і дзякуючы яго дзейнасці рэдакцыя стала своеасаблівым цэнтрам культурнай думкі Беларусі. Менавіта ён прыцягнуў да супрацоўніцтва вядомых дзеячоў, пісьменнікаў і публіцыстаў (у тым ліку Ул.Сыракомлю, В.Каратынскага, А.Вярыгу-Дарэўскага і інш.).
• Газета друкавала цікавыя матэрыялы па гісторыі, этнаграфіі, краязнаўстве, эканоміцы і культуры Беларусі. Гэта прыкметна павялічыла да яе чытацкі інтарэс, вырасла яе папулярнасць (літаральна праз два месяцы колькасць падпісчыкаў павялічылася болей, чым удвая).
• Структура рэдакцыі і арганізацыя яе работы былі пастаўлены дастаткова прафесійна: калі акрамя галоўнага рэдактара ў газеце ў 1860 годзе было 6 рэдактараў аддзелаў, 70 супрацоўнікаў, дык у 1861 г. ужо 10 рэдактараў і 100 супрацоўнікаў.
• Неафіцыйны аддзел газеты друкаваўся на польскай мове. Яго адкрывалі “замежныя навіны”, іх рэдагаваў вядомы гісторык, старшыня Віленскай археалагічнай камісіі М.Маліноўскі, які зрабіў гэтую рубрыку жывай і рознабаковай.
• Пасля замежных навін друкаваліся навукова-папулярныя, гістарычныя і літаратурныя матэрыялы. Менавіта тут у 1859-1862 гг. усё выразней гучыць беларуская тэма.
• Ідэйная пазіцыя “Виленского вестника” ў гэты перыяд у значнай ступені раскрываецца якраз на матэрыялах літаратурна-крытычнага аддзела, дзе была магчымасць даць не толькі мастацка-эстэтычную ацэнку творчасці таго ці іншага пісьменніка, але і закрануць жыццёвы матэрыял, прывесці чытачк да роздуму аб акаляючай яго рэчаіснасці. Такія выступленні неслі ў газеце даволі значную публіцыстычную нагрузку.
• На старонках газеты ў гэтыя гады разгарнулася літаратурна-крытычная дзейнасць пачынальніка беларускай літаратурнай крытыкі, таленавітага паэта Ул.Сыракомлі - у 1861 - 62 гг. ён змясціў у ёй больш за дзесяць артыкулаў.
• Асабліва плённай была дзейнасць Сыракомлі ў газеце ў 1862 годзе, калі ён вёў аддзел “Мясцовы агляд”, які ўключаў у сябе літаратурна-крытычныя матэрыялы, кніжны агляд, расказы пра падзеі культурнага жыцця Беларусі. Лейтматыавм аддзела была думка пра неабходнасць найхутчэйшага развіцця адукацыі беларускага народа.
• Тэматыка выступленняў Ул.Сыракомлі ў “Виленским вестнике” была актуальнай, рознапланавай і багатай жанрава. У “Мясцовым аглядзе” ён рэгулярна даваў бібліяграфічныя заметкі аб кнігах, якія выдаваліся ў Вільні. Значным па праблематыцы з'яўляецца артыкул, дзе Сыракомля праяўляе шчыры клопат аб культурных каштоўнасцях роднага краю. Ён прапаноўвае ўвесці ў газеце рубрыку “Справы вандалізму”, каб выкрываць факты варварскіх адносін да старыны.
• Да канца сваіх дзен Ул.Сыракомля актыўна супрацоўнічаў у “Виленском вестнике”: яго апошні матэрыял з'явіўся ў 66 нумары за 1862 год, а ўжо ў 69 і 70 нумарах расказвалася пра смерць і пахаванне паэта, пра вялікую жалобную маніфестацыю ў Менску. У 88 нумары газета паведамляла аб стварэнні камітэта па выданні твораў Сыракомлі і ўшанаванні яго памяці.
• Шмат увагі ўдзяляў “Виленский вестник” асвятленню культурнага жыцця беларускіх гарадоў. Пачынаючы з 1860 года ў ёй пастаянна расказваецца пра тэатральныя пастанокі, музычныя вечарыны, адкрыццё публічных бібліятэк у Менску, Віцебску, Магілёве і іншых гарадах, падкрэсліваецца іх важная асветніцкая роля.
• Да кастрычніка 1915 года газета друкавалася ў Вільні, а з гэтага часу і да канца 1916 года - у Гомелі.
• Зацвярдження ў кастрычніку 1830 г. “Палажэння аб выданні “Губернскіх ведамасцей” паклала пачатак афіцыйнаму ўрадаваму друку ў правінцыі.
• Тэкст “Палажэння” дэманстраваў крайнюю асцярожнасць і прадбачлівасць урада, было рэгламентавана фактычна ўсё: праграма ведамасцей, іх перыядычнасць і строгі нагляд за імі. Галоўнай задачай ведамасцей, як адзначалася ў “Палажэнні аб “Губернскіх ведомостях”, было “дастаўленне ўсім і кожнаму зручнага спосабу атрымліваць у патрэбны час звесткі аб пастановах і распараджэннях губернскага начальства”.
• Губернскія ведамасці падпарадкоўваліся непасрэдна губернатару, а рэдагаваліся чыноўнікамі асобых даручэнняў, якія, як правіла, і вызначалі змест газеты.
• Назвы губернскіх ведамасцей адпавядалі назвам губерняў, перыядычнасць не была пастаяннай, у розныя гады ў розных губернях яна хісталася ад аднаго да шасці разоў на тыдзень.
• Ведамасцям было дазволена мець два аддзелы - афіцыйны і неафіцыйны, які часам друкаваўся асобна і выхолзіў часцей чым афіцыйны. Тыраж газеты не быў таксама пастаянным, ён вагаўся ад некалькіх соцень да некалькіх тысяч экзэмпляраў.
• Змест неафіцыйнага аддзела складалі паведамленні аб рыначных цэнах, курсе золата і серабра, аб сельскай гаспадарцы, гандлі, аб надзвычайных здарэннях у губерні, аб спосабах паляпшэння вядзення сельскай гаспадаркі і дамаводстве, аб адкрыцці ў губерні новых вучэбных устаноў, гістарычных звестках аб губерні і г.д. Да неафіцыйнай часткі асобна прыкладваліся загады аб пошуку беглых прыгонных.
• Катэгарычна забаранялася друкаваць артыкулы з роздумамі і вывадамі адносна грамадскага жыцця, палемічныя або сатырычныя матэрыялы ці абмяркоўваць урадавыя распараджэнні і мерапрыемствы.
• У Паўночна-Заходнім краі ў 1838 годзе пачалі выходзіць губернскія ведамасці: “Минские…» (1838-1917), «Могилевские…» (1838-1917), «Гродненские…» (1838-1915) і інш
• Першыя дзесяцігоддзі існавання губернскіх ведамасцей знешні выгляд іх быў вельмі аднатыпны - на брудна-шэрай паперы, неахайна абрэзаныя, сляпы шрыфт. Кошт гадавой падпіскі даволі высокі - 6 рублёў 50 капеек. Газеты выходзілі на рускай мове.
• На першай паласе змяшчаўся загаловак газеты і герб той губерні, дзе ведамасці выхолзілі. Затым ішоў матэрыял афіцыйнага аддзела. Часам давалася афіцыйная інфармацыя аб якой-небудзь грамадскай падзеі, але без спробы якога б то ні было публіцыстычнага асэнсавання яе ці рэдакцыйных каментарыяў.
• Неафіцыйны аддзел губ.вед. спачатку мала чым адрозніваўся ад афіцыйнага. Часам з'яўляліся т.зв. “Прибавления”, дзе друкаваліся аб'явы аб гандлі, артыкулы пра пошук асоб, маёнткаў і капіталаў, цэны на прадукты, спісы асоб па выбарах павятовых земскіх галосных, паведамленні аб хваробах жывёлы і іншыя матэрыялы.
• Тыповым, напрыклад, можа лічыцца “Прыбаўленне” да першага нумара “Мінскіх ведамасцей” за 1838 год. Вось толькі пералік паведамленняў: аб пажарах, самазабойствах, замерзлых людзях, нападах ваўкоў, знойдзеным мерцвяку, аб звольненні чыноўніка з пасады за п'янства, страце дакументаў.
• Кожная з губернскіх газет Паўн.-Заходняга граю лічыла сваім абавязкам даваць падрабязныя апісанні сталічнага і мясцовага свецкага жыцця - баляў, пікнікоў, урачыстасцяў у сувязі з днём нараджэння і імянінамі “іх Імператарскіх вялікасцей” . На абавязку ведамасцей таксама ляжала рэгулярнае друкаванне доўгіх спісаў усіх асоб, якія пераехалі у губернскі горад, выехалі або праехалі цераз яго.
• Старонкі неафіцыйнага аддзела запаўняліся паведамленнямі аб розных незвычайных з'явах, таямнічых падзеях, медыцынскімі “парадамі”, напрыклад: “выпрабаваныя сродкі ад бяльма, ад флюсу, ад коклюшу, ад прастуды ў нагах, ад жоўтых плям на твары і г.д.
• Традыцыйнымі для ўсіх губернскіх ведамасцей былі публікацыі статыстычных аглядаў губерні. Часам яны ўтрымлівалі цікавыя каштоўныя статыстычныя дадзеныя. Такія матэрыялы, як правіла, не выклікалі пярэчанняў губернскага начальства і нават заахвочваліся, бо яны, на першы погляд, былі далёкімі ад вострых праблем сучаснасці. Аднак тут урад яўна недаацэньваў іх магчымую выкрывальную сілу, бо часам бясстрасныя лічбы вельмі многае маглі сказаць аб жыцці народа.
• Кожны месяц ведамасці рэгулярна друкавалі табліцу метэаралагічных назіранняў у губерні. “Мінскія” і “Магілёўскія” ведамасці знаёмілі сваіх чытачоў з народнай медыцынай. Артыкулы на гэтую тэму уяўлялі пэўны навукова-пазнавальны інтарэс.
• З пачатку 50-х гадоў ХІХ стагоддзя мянаецца воблік неафіцыйнага аддзела губернскіх ведамасцей. Усё больш з'яўляецца матэрыялаў па гісторыі, этнаграфіі, археалогіі фальклору геаграфіі. Вялікую цікавасць у чытачоў выклікаюць апісанні мясцовых абрадаў.
• З цягам часу ў ведамасцях з'яўляюцца матэрыялы мясцовых карэспандэнтаў - чыноўнікаў, святароў, настаўнікаў, урачоў і нават сялян. Праўда, іх выступленні не выходзілі за межы строга рэгламентаваных тэм і ў цэлым не мянялі палітычнага аблічча газеты, але ў нейкай ступені рабілі яго менш казённым.
• Аналіз зместу губернскіх ведамасцей дарэформеннага перыяду прыводзіць да думкі, што ў цэлым гэта былі верныя праваднікі афіцыйнай урадавай палітыкі. У першай палове ХІХ стагоддзя яны былі амаль адзінымі перыядычнымі выданнямі на тэрыторыі Беларусі. Строгі цэнзурна-палітычны нагляд выключаў усё, што было звязана з актуальнымі пытаннямі грамадскага жыцця, сацыяльнага і нацыянальнага становішча беларускага народа.
• У дарэформенны перыяд губернскія ведамасці знаходзіліся пад прыгнётам 22 ведамасных і спецыяльных цэнзур. Самыя розныя ўстановы і ведамствы: міністэрства ўнутраных спраў і фінансаў, шэф жандармаў, духоўны і медыцынскі дэпартаменты і многія іншыя канцылярыі падвяргалі цэнзуры матэрыялы па пытаннях, якія адносіліся да іх кампетэнцыі.
• Аднак, вызначаючы ролю і значэнне губернскіх ведамасцей Паўн.-Заходняга краю ў гісторыі беларускай журналістыкі, неабходна падкрэсліць, што яны прыцягвалі да сябе ўвагу мясцовай інтэлігенцыі і паступова станавіліся цэнтрамі і крыніцай гістарычных, геаграфічных, этнаграфічных і літаратурных звестак аб родным краі. Гэты бок прыкметна ўзмацніўся ў час, калі ў ведамасці прыйшлі вядомыя беларускія вучоныя. Культурна-пазнаваўчая каштоўнасць матэрыялаў дазваляе гаварыць пра пэўную асветніцкую функцыю, якую выконвалі ў Паўн.-З. краі гэтыя афіцыйныя ўрадавыя выданні. Менавіта гэтую выснову пацвярджае аналіз зместу адной з самых цікавых газет на тэрыторыі краю - “Витебских губернских ведомостей”.
• У 70-80-я гады ХІХ ст. губернскія ведамасці, як і раней, мелі два аддзелы - агульны і мясцовы. Па-ранейшаму агульны аддзел даваў абавязковую расійскую інфармацыю. Мясцовы аддзел складалі дзве часткі - афіцыйная друкавала цыркуляры губернатара, аб'явы аб судовых справах і таргах і г.д. Неафіцыйная - матэрыялы геаграфічныя, этнаграфічныя, гістарычныя, статыстычныя, а таксама факты з мясцовага жыцця.
• 30 верасня 1881 г. выйшла пастанова ўрада аб вызваленні губернскіх ведамасцей ад папярэдняй цэнзуры і перадачы іх пад адказнасць мясцовага губернатара. Але гэта мала што змяніла - мясцовыя ўлады не былі больш памяркоўнымі за сталічныя.
• Адзначаючы акрэсленую ў цэлым урадам афіцыйнасць губернскіх ведамасцей, нельга не сказаць, што гэтыя газеты, кожная ў сваёй ступені, выконвалі немалую асветніцкую ролю. За доўгі перыяд свайго існавання некаторыя з іх (напрыклад, “Могилевские губернские ведомости”, асабліва ў час, калі неафіцыйную частку рэдагаваў Е.Р.Раманаў - 1897-1902 гг.) змаглі прыкметна змяніць афіцыйны характар выдання і зрабіць газету разнастайнай па зместу і публіцыстычнай у падыходзе да рэчаіснасці.
• 2. Беларуская журналістыка на сучасным этапе
• 2.1 Беларуская журналістыка пачатку пераходнага перыяду (1985-1991 гг.).
• З красавіка 1985 г. для дзяржаў, якія ўваходзілі ў склад СССР, пачаўся перыяд пераходу ад таталітарнага аднапартыйнага рэжыму да больш дэмактарычнага шматпартыйнага. Беларускі друк у гэты час падзяляўся на рэспубліканскі, абласны, гарадскі, ра ённы, а таксама друк прадпрыемстваў, арганізацый і ўстаноў. Прэса рэспубліканскага ўзроўню была прадстаўлена 12 выданнямі, аднак толькі 5 з іх можна аднесці да інфармацыйна-палітычных: “Звязду”, «Советскую Белоруссию», «Сельскую газету», «Знамя юности» і “Чырвоную змену”.
• Усе грамадска-палітычныя выданні з'яўляліся адначасова органамі адпаведных камітэтаў КПБ і Саветаў народных дэпутатаў і практычна не адрозніваліся паміж сабой па ідэйна-тэматычным змесце. Першай характэрнай рысай беларускай прэсы гэтага часу была значная колькасць афіцыйных матэрыялаў на яе старонках, якія распаўсюджваліся праз каналы ТАСС, БелТА і Агенцтва друку “Навіны”. Другой істотнай асаблівасцю была значная перавага над усімі астатнімі тэмамі жканаміычнай, ці, дакладней, вытворчай тэматыкі. Маатэрыялы на вытворчую тэму рапавядалі пра поспехі ў рабоце, укараненне новай тэхнікі, ход і вынікі сац.спаборніцтва, цяжкасці ў дзейнасці прадпрыемстваў. Усе інфармацыйна-палітычныя газеты Беларусі раз у месяц друкавалі тэматычныя старонкі, прысвечаныя дзейнасці пастоў і камітэтаў народнага кантролю, пісьмам чытачоў, ваенна-патрыятычнаму выхаванню, навакольнаму асяроддзю, фізкультуры і спорту, прааблемам сямейнага жыцця, жыццю моладзі, пытанням арганізацыі вольнага часу, сатыры і гумару.
• Палітычную інфармацыю, якую друкавалі на сваіх старонках беларускія газеты, можна падзяліць на тры часткі: афіцыйную, інф., прысвечаную так званай ідэалагічнай рабоце, і інф. аб праблемах функцыянавання органаў улады, палітычных арганізацый, аб'яднанняў.
• Падзеяй для лёсаў рэспублік Савецкага Саюза стаў ХХVІІ з'езд КПСС, дзе ўпершыню была ўхвалена палітыка пашырэння публічнасці як галоўнай умовы развіцця працэск дэмакратызацыі. Са студзеня 1986 г. на старонках беларускіх газет сталі друкавацца матэрыялы пра вайну ў Афганістане, якія хоць і праходзілі цэнзуру, але ўсё ж такі неслі аўдыторыі пэўную інфармацыю пра падзеі невядомай дагэтуль вайны. А раней за ўсе астатнія новыя тэмы заявіла пра сябе тэма экалагічнай бяспекі, стаўшая жыццёва важнай пасля аварыі на Чарнобыльскай АЭС. Ва ўмовах поўнага кантролю з боку ўлад над прэсай, тэлебачаннем і радыёвяшчаннем рэальныя памеры катастрофы былі адразу засакрэсаны, вынікі яе або значна памяншаліся, або наогул замоўчваліся, уся інфармацыя наконт гэтай трагедыі распаўсюджвалася выключна праз каналы ТАСС і БелТа.
• Значнае месца на старонках беларускіх газет у гэты час занялі матэрыялы аб ходзе справаздачна-выбарчай кампаніі ў камсамоле. Рэпартажы журналістаў сведчылі прапошук маладымі людзьмі свайго месца ў эканамічным і палітычным жыцці краіны, з'яўленне новых форм і метадаў у рабоце камітэтаў ЛКСМБ і, разам з тым, жывучасці старых праблем, схем і шаблонаў дзейнасці. Напр., на Магілёўскай гарадской канферэнцыі ЛКСМБ упершыню за ўвесь час правядзення такіх мерапрыемстваў падзеі пачалі развівацца не па загадзя падрыхтаванаму прэзідыумам сцэнарыю. Калі старшыня прапанаваў спыніць абмеркаванне даклада, то дэлегаты не пагадзіліся з гэтым, пачалі шчыра выказвацца пра недахопы ў дзейнасці камсамольскіх функцыянераў. Называліся кабінетны стыль работы, папяровая творчасць няздольнасць наладзіць вольны час моладзі, ігнараванне існаваўшых нефармальных маладзёжных груповак. У рэшце рэшт, аднак, старшыня і прэзідыум змаглі ўзяць сітуацыю пад кантроль, неабходная ім рэзалюцыя была прынята (“Маг.праўда”, 1987, 7.01.).
• З 1987 г. трывалае месца сярод новых тэм беларускай публіцыстыкі заняла тэма “белых плям” у гісторыі і цесна звязаная з ёю праблема нацыянальнага адраджэння. Развіццё палемікі на гэтую тэму выклікала правядзенне 7 лістапада 1987 г. незалежным аб'яднаннем маладых літаратараў “Тутэйшыя” і гісторыка-культурнаай суполкай “Талака” жалобнага мітынгу ў Мінску, прысвечанага абраду памінання продкаў “Дзяды”. Супрацоўнік інстытута гісторыі АН БССР В.Пепяляеў у артыкуле “Памяць добрая і злая” абвінаваціў гісторыка К.Тарасава ў прыхільным стаўленні да беларускай эміграцыі, вядомай сваімі антыкамуністычнымі поглядамі, асудзіў ужыванне некаторымі прамоўцамі на мітынгу падчас характарыстыкі сталінскага рэжыму выразаў “ахвяры бюракратызму” “генацыд супраць уласнага народа”.
• Адказам на гэту публікацыю стаў артыкул народнага пісьменніка Беларусі Васіля Быкава “Пытанні, якія чакаюць адказу”, дзе ён сцвярджаў грамадзянскую і маральную неабходнасць назваць не толькі прозвішчы ахвяр сталінскіх рэпрэсій, але і прозвішчы іх катаў. В.Быкаў адвергнуў імкненне Пепяляева даказаць, што многія кіраўнікі, культурныя і навуковыя дзеячы Беларусі былі сасланы і расстраляны справядліва.
• На працягу 1988 г. назіралася ажыўленне ў палітычным жыцці Сав. Саюза, павышэнне палітычнай актыўнасці грамадзян. Працягвалася пашырэнне тэматычнага дыяпазону публікацый беларускай прэсы. У газетах пачалі змяшчацца матэрыялы пра негатыўныя з'явы ў арміі, рэпартажы з месцаў зняволення, інтэрв'ю з бомжамі, артыкулы ўрачоў-сексолагаў і г.д. Шмат увагі журналісты сталі ўдзяляць сацыяльна неабароненым людзям - інвалідам, сіротам, састарэлым, адзінокім маці. Трэба адзначыць паступовае змякчэнне тону артыкулаў на рэлігійную тэматыку, пераход ад ваяўнічага атэізму да прызнання за царквой права на грамадска-карысную духоўную дзейнасць. Шляхі развіцця бел.мовы таксама шырока абмяраоўваліся на старонках газет. Друкаваліся артыкулы навукоўцаў, падборкі пісьмаў чытачоў, дзе аналізаваліся прычыны, што прывялі мову да фактычнага вываду з грамадскага ўжытку, прыводзіліся прыклады адмоўнага стаўлення да яе з боку дзяржаўных бюракратаў розных рангаў, расказвалася пра стварэнне школ з паглыбленым вывучэннем беларускай мовы і літаратуры, беларускамоўных класаў, выказваліся прапановы правесці рэферэндум па наданні беларускай мове статусу дзяржаўнай. Усё большую палітычную афарбоўку набывалі публікацыі на гістарычную тэматыку, а таксама прысвечаныя дзейнасці культурна-гістарычных суполак. Сапраўднае ўзрушэнне грамадскай думкі выклікаў артыкул З.Пазняка і Я.Шмыгалёва “Курапаты - дарога смерці”, у якім аўтары ўпершыню называлі месца масавага пахавання бязвінна забітых людзей, прыводзілі шматлікія ўспаміны сведак злачынстваў (“Звязда” 1988, 17.08.).
• Актывізацыя палітычнага жыцця вяла да паступовай ідэалагічнай палярызацыі грамадства, стварэння арганізацыйна аформленай апазіцыі. Найбольш важнымі аргументамі для афіцыйных ідэолагаў у дыскусіях з апанентамі сталі абвінавачанні ў прыхільнасці да капіталістычнага ладу жыцця, нацыяналізме, абразлівыя выказванні на адрас праціўнікаў, пра што сведчаць артыкулы “Эвалюцыя палітычнага невуцтва” і “Пена на хвалі перабудовы”, надрукаваныя ў многіх бел.газетах. Супрацьстаянне паміж афіцыйнымі ўладамі і нацыянальна-радыкальнай апазіцыяй дасягнула сваёй найвышэйшай кропкі 30 кастрычніка 1988 г., калі службы аховы правапарадку разагналі на Маскоўскіх могілках пад Мінскам жалобны мітынг з нагоды дня ўшанавання памяці продкаў “Дзяды”. Адзінай беларускай газетай, якая дала больш-менш аб'ектыўную карціну таго, што здарылася, была “Чырвоная змена”, дзе яе 12 карэспандэнтаў змясцілі калектыўны рэпартаж і інтэрв'ю з відавочцамі: “Перакрылі ўваход на могілкі, прыехалі пажарныя машыны з брандспойтамі і вадамётамі. Выклікала здзіўленне і амуніцыя праваахоўных атрадаў: каскі, палкі-дубінкі, шчыты, балоны са слезатачывым газам... Міліцыя пачала разганяць натоўп, які ішоў у напрамку могілак. Выхоплівалі асобных людзей і запіхвалі іх у машыны, нават жанчынам заламлівалі рукі. Было жудасна на гэта глядзець.
• У гэты ж час працягвалася арганізацыйная работа па падрыхтоўцы рэформы палітычнай сістэмы Сав. Саюза, для чаго былі ўнесены неабходныя змены ў Канстытуцыю СССР і Закон «Аб выбарах нар.дэпутатаў СССР». Рэформа выбарчай сістэмы супала з арганізацыйным афармленнем у рэспубліцы апазіцыйнага руху - Бел.нар.фронту за перабудову «Адраджэнне», які адразу ж прыблізна раз у месяц пачаў выдаваць газету «Навіны». Першы нумар «Навін» выйшаў у лістападзе 1988 г. і быў прысвечаны мінскім «Дзядам-83», а таксама змяшчаў інфармацыю пра тое, што 19 кастр. на пасяджэнні грамадскай рады таварыства «Мартыралог Беларусі» быў сфарміраваны аргкамітэт БНФ. У другім і трэцім нумарах газеты былі надрукаваны матэрыялы па праекту Праграмы БНФ, парады па правядзенні выбарчай кампаніі групамі падтрымкі на месцах, перадвыбарная платформа фронта, інтэрв'ю з кандыдатамі ў дэпутаты - А.Адамовічам, В.Быкавым, А.Вярцінскім.
• Прыкладна ў гэты ж час выйшаў першы нумар часопіса «Студэнцкая думка» статус якога самі выдаўцы вызначылі як «грамадска-палітычны ды культуралагічны часопіс студэнцкага патрыятычнага згуртавання «Світанак», створанага студэнтамі БТІ. Ідэйна-тэматычны змест выдання ў асноўным абмяжоўваўся пытаннямі беларусізацыі вучэбнага працэсу ў ВНУ. Канфедэрацыя Беларускіх Суполак выдавала два бюлетэні - «Весткі Адраджэння» і «Супольнасць», дзе змяшчаліся матэрыялы сац.-палітычнага і культурнага характару. У 1990 г. пачалі выходзіць часопіс праваслаўнаай моладзі «Праваслаўная думка» і выданне беларускай уніяцкай моладзі часопіс «Унія». Таварыства маладых літаратараў «Тутэйшыя» выдавала інфармацыйны бюлетэнь «Кантроль».
• Мясцовыя аддзяленні БНФ таксама мелі свае інфармацыйна-палітычныя друкаваныя органы. Раней за іншыя з'явілася «Белорусская трибуна» (4 снежня 1988) - орган Мінскай групы падтнымкі БНФ, а таксама выданне “Баранавіцка-Берасцейскага аддзялення БНФ “Адраджэньне” газета “Шлях”. Гомельскі каардынацыйны цэнтр БНФ стаў выдаваць газету “Атава”, Магілёўская рада фронта - газету “Абуджэнне”. Сярод выданняў раённых арганізацый БНФ можна назваць “Вольны Мазыр”, “Сумленне” (Слуцк), “Пагоню” (Лепель), “Раніцу” (Маладзечна) і інш. Выходзілі таксама і разавыя выданні, напр., “Дзень Волі” быў прысвечаны гадавіне абвяшчэння БНР.
• Сведчаннем адраджэння на Беларусі шматпартыйнасці стаў выхад у свет часопіса Дэмакратычнай партыі Беларусі “Свабода” і публікацыя ў лепельскай “Пагоні” маніфеста ліберальна-дэмакратычнай партыі Беларусі. Усе выданні нефармальных арганізацый выходзілі нелегальна, іх асобныя нумары мелі розны фармат, адрозніваліся якасцю паперы, друкаваліся яны часцей за ўсё на пішучых машынках, тыражаваліся на капіравальных апаратах, а распаўсюджваліся ў грамадскіх месцах, у транспарце.
• З 1 жніўня 1990 г. пасля ўступлення ў дзеянне Закона СССР “Аб друку і іншых сродках масавай інфармацыі” пачаўся рэзкі рост колькасці перыядычных выданняў, асабліва недзяржаўнага рэгіянальнага друку. Пачалі выходзіць газеты “БВП. Брествестпресс”, “МВ. Магілёўскія ведамасці”, “Вестник Могилева”, вячэрнія гарадскія “Добры вечар” (Мінск), “24 гадзіны” (Гродна), раённыя “Печинские новости” (Барысаў) і інш. Найбольш спрыяльным для новай бел.прэсы ўсіх узроўняў стаў 1991 год, калі была зарэгістравана найбольшая колькасць такіх выданняў. Па характары змяшчаемых матэрыялаў новаўтвораны друк трэба падзяліць на грамадска-палітычны, інфармацыйна-рэкламны, эканамічны, маладзёжны, культурны і інш. Колькасна пераважалі маладзёжныя выданні, што тлумачыцца, у першую чаргу, ільготнымі ўмовамі гаспадарчаай дзейнасці камітэтаў ЛКСМБ, якія ва ўсіх без выключэння выпадках з'яўляліся іх заснавальнікамі: «Молодежный курьер» (Гродна), «Молодежные новости» (Віцебск), «Местное время» (Наваполацк), «Лидер» (Орша) і інш.
• Нягледзячы на шырокае распаўсюджанне , новыя беларускія выданні мелі малы наклад і недастатковую перыядычнасць з-за глыбокага эканамічнага крызісу, які пачаўся ў 1991 г. У гэты час тыраж пераважнай большасці беларускіх газет упаў ніжэй за ўзровень 1985 г., зменшылася перыядычнасць выхаду.
• Т.ч., у разглядаемы перыяд прэса Беларусі развівалася ў складаных, супярэчлівых умовах. З'явіліся недзяржаўныя, апазіцыйныя выданні, былі створаны пэўныя прававыя нормы функцыянавання інфармацыйнай прасторы рэспублікі, аднак эканамічны крызіс значна пагоршуў умовы развіцця нацыянальнай журналістыкі.
• перыядычны выданне журналістыка
• 2.2 Сродкі масавай інфармацыі Беларусі на сучасным этапе
• 27 ліпеня 1991 г. Рэспубліка Беларусь была абвешчана Вярхоўным Саветам суверэннай і самастойнай краінай. Пачаўся новы этап беларускай гісторыі, пошук эфектыўнага вырашэння палітычных і сацыяльна-эканамічных праблем з мэтай будаўніцтва дэмакратычнага грамадства і дасягнення высокага ўзроўню культуры і дабрабыту людзей.
• У жніўні 1991 г. Маскве адбыўся вядомы путч, які атрымаў шырокі рэзананс у свеце і выклікаў абурэнне грамадзян “краіны Саветаў”.
• Працэс палітычнага кіраўніцтва зайшоў у тупік і паскорыў самавызначэнне саюзных рэспублік. Вярхоўны Савет Беларусі прыняў пастанову аб прыпыненні дзейнасці партыйных арганізацый, пачалася рэарганізацыя сродкаў інфармацыі. Упершыню за гады існавання сав.улады выпуск некаторых беларускіх газет быў спынены. Перыядычныя выданні перасталі быць органамі партыйных камітэтаў і перайшлі ў веданне выканкамаў і працоўных калектываў. Гэта адркзу змяніла змест камунікатыўных працэсаў.
• У кастрычніку 1991 г. пачала выходзіць на бел.і рус.мовах газета “Рэспубліка”, заснавальнікамі якой сталі Кабінет Міністраў і калектыў рэдакцыі. Гэта быў новы для таго часу тып выдання па змесце і форме. Дэмакратычнасць накірунку падкрэслівалася ў галоўным лозунгу газеты - словах К.Каліноўскага: “Не народ для ўрада, а ўрад для народа”. “Рэспубліка” даволі хутка набыла папулярнасць, дзякуючы востраму абмеркаванню самых злабадзённых праблем палітычнага, эканамічнага і культурнага жыцця і стала разам з “Народнай газетай” адным з буйнейшых выданняў новага часу.
• СПІС ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫНІЦ
• 1. Конев А.Г. История журналистики Беларуси / Конев А.Г. - Мн: Выш. Школа, 2005г.
• 2. Говін С. В. Гісторыя беларускай журналістыкі (1563-1917): Вучэбна-метад. комплекс. - Мінск, 2003.
• 3. Виноградов А.Н. Истоки белоруской печати и журналистики / Виноградов А.Н. - Мн, 2005г.
• 4. Беларуская журналістыка (1917-1941 гг.): Вучэбна-метад. Дапаможнік - Мінск, 1993 - Ч. 2.
• 5. Беларуская журналістыка (1941-1995 гг.): Вучэбна-метад. Дапаможнік - Мінск, 1996 - Ч. 3.
• Размещено на Allbest.ru