Граматыка беларускай мовы

Размещено на http://www.allbest.ru/

Кантрольная работа

Варыянт 3

Заданне 1

Падбярыце і перакладзіце навуковы тэкст на беларускую мову па сваёй спецыяльнасці (0,5 старонкі кнігі звычайнага фармату, прыкладна 100 слоў). У перакладзеным варыянце падкрэсліце словы- тэрміны (да перакладу абавязкова дадайце ксеракопію тэксту-арыгінала з усімі выходнымі дадзенымі)

Бібліятэка як найстаражытны інстытут пісьменства, асветы, культуры, адукацыі заўсёды займала адно з найважнейшых месцаў у жыцці грамадства, таму прафесія бібліятэкара і падрыхтоўка спецыялістаў вышэйшай адукацыі бібліятэчнай сферы заслугоўваюць асаблівай увагі.

Бібліятэчная сістэма Рэспублікі Беларусь уключае каля 10 тысяч публічных і спецыяльных бібліятэк з сукупным аб'ёмам фонду каля 250 млн асобнікаў. Самай буйной з'яўляецца бібліятэчная сетка Міністэрства культуры - 3924 бібліятэк, якую ўзначальвае Нацыянальная бібліятэка Беларусі. Сетка навукова-тэхнічных бібліятэк налічвае 469, медыцынскіх - 180, прафсаюзных - 240, школьных - 3840, воінскіх частак - 98, аграпрамысловага комплексу - 80, ВНУ - 57, царкоўных - 342, акадэмічных - 12. У бібліятэках краіны працуюць каля 17 тысяч спецыялістаў, у тым ліку каля 9000 - у бібліятэках сістэмы Міністэрства культуры. Вышэйшую адукацыю маюць 72,5% специалистов.1 Толькі за апошнія тры гады (2006-2008) Беларускі дзяржаўны універсітэт культуры і мастацтваў падрыхтаваў 563 спецыяліста з прысваеннем 6 кваліфікацый: бібліятэкар-бібліёграф, менеджэр; бібліятэкар-бібліёграф, таваразнаўца; бібліятэкар-бібліёграф, спецыяліст паводле аўтаматызаваным бібліятэчна-інфармацыйных сістэм; бібліятэкар-бібліёграф, перакладчык; бібліятэкар-бібліёграф, выкладчык; бібліятэкар-бібліёграф, спецыяліст паводле інфармацыі

Прафесія бібліятэкара зарадзілася на тэрыторыі Беларусі яшчэ ў ХІ стагоддзі з узнікненнем бібліятэк пры кляштарах і цэрквах.

Пры ўваходжанні беларускіх зямель у склад Вялікага Княства Літоўскага на іх інтэнсіўна ствараліся царкоўныя бібліятэкі. Ужо ў другой палове ХVІ стагоддзя такія бібліятэкі былі створаны ў Вільні, Полацку, Слуцку, Мінску, Магілёве. Найбольш багатыя сходу кніг, у асаблівасці рукапісныя, знаходзіліся ў бібліятэках Супроельского, Слуцкага, Троицкога, Жыровіцкага, Віцебскага, Маркоўскага і іншых манастыроў. Ролю бібліятэкараў ў іх выконвалі ў асноўным манахі. У ХІХ стагоддзі змяніўся характар і скіраванасць кнігадрукавання. Вялікую ролю ў распаўсюдзе перадавой рускай і замежнай навукі і літаратуры выконвалі бібліятэкі пры навучальных установах, пазней - створаныя ў губернскіх гарадах публічныя бібліятэкі Беларусі. У XVIII-ХІХ стагоддзях бібліятэкі пачалі фармавацца ў езуіцкіх вучылішчах, гімназіях, іх пачалі збіраць найбольш адукаваныя прадстаўнікі грамадства.

У 1913 годзе на тэрыторыі Беларусі налічвалася каля 850 бібліятэк з кніжным фондам каля 4 тысяч экз. Першая навуковая бібліятэка - Фундаментальная бібліятэка Беларускага дзяржаўнага універсітэта - была створана ў 1921 годзе. На яе базе стала функцыянаваць Дзяржаўная бібліятэка БССР (Нацыянальная бібліятэка Беларусі). У тыя ж гады ў некаторых абласных цэнтрах (Віцебск, Гомель, Магілёў) былі створаны яе філіялы. У 1925 году была заснавана ў г. Мінску Цэнтральная навуковая бібліятэка ім. Якуба Коласа.

Першыя дзіцячыя бібліятэкі ў Беларусі пачалі стварацца ў 1934 годзе.

Да сярэдзіны 30-х гадоў ХХ стагоддзя ў рэспубліцы была ўжо створана сістэма бібліятэк. Вялікая Айчынная вайна прыпыніла далейшае развіццё бібліятэк, да таго ж вялікая частка бібліятэк і іх кніжных фондаў, у тым ліку найбагацейшых рукапісаў, была разрабавана фашыстамі і вывезена з краіны. Нягледзячы на інтэнсіўнае развіццё бібліятэчнай справы ў даваенны перыяд, у Рэспубліцы Беларусь не існавала сістэмы падрыхтоўкі бібліятэчных спецыялістаў.

У 1944 годзе, калі Беларусь была вызвалена ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў і ляжала ў руінах, кіраўніцтва краіны займалася не толькі узнаўленнем эканомікі, але і інтэлектуальным, культурным і духоўным развіццём народа. З'явілася ідэя аб неабходнасці падрыхтоўкі бібліятэкараў-бібліёграфаў вышэйшай кваліфікацыі, а практычнай рэалізацыяй гэтай ідэі стала адкрыццё пры Мінскім педагагічным інстытуце (зараз Беларускі дзяржаўны педагагічны універсітэт ім. М. Танка) кафедры бібліятэказнаўства і адначасова бібліятэчнага факультэта. Менавіта кафедра бібліятэказнаўства з'явілася заснавацельніцай вышэйшай бібліятэчнай адукацыі ў Рэспубліцы Беларусь. Таму доўгі шлях яе станаўлення і развіцця з'яўляецца адначасова і шляхам станаўлення і развіцця вышэйшай бібліятэчнай адукацыі. На наш погляд, тут можна вылучыць некалькі этапаў:

* арганізацыя і першапачатковае станаўленне кафедры бібліятэказнаўства і вышэйшага бібліятэчнай адукацыі ў краіне (1944-1960);

* павелічэнне колькасці штатных выкладчыкаў і падстава іншы кафедры на факультэце - бібліяграфіі (1961-1974);

* фарміраванне асноўнага складу выкладчыкаў-навукоўцаў у сувязі з адкрыццём Мінскага інстытута культуры (цяпер белорусcкой дзяржаўны універсітэт культуры і мастацтваў) (1975-2003),

* рэарганізацыя бібліятэчнай факультэта ў факультэт інфармацыйна-дакументных камунікацый, а кафедры бібліятэказнаўства - у кафедру менеджменту інфармацыйна-дакументнай сферы (з 2003 г.).

Заданне 2

Напішыце 20 слоў-тэрмінаў па сваёй спецыяльнасці, падкрэсліце зычныя і галосныя, напісанне якіх не супадае з вымаўленнем

Бібліятэка, пераплётчык, бібліеграф, аддзел, адукацыі, стацыянарная бібліятэка, аўтар, бібліятэказнаўства, бібліяграфіі

Заданне 3

Напішыце словы па-беларуску:

Компьютер - кампутар, балерина - балерына, семнадцать- сямнаццаць , деликатес - далікатэс, виртуоз - віртуоз, азиатский - азіяцкі , приоритет - прыярытэт, рассердиться - раззлавацца, бессмертный - несмяротны, мушкетёр - мушкецёраў, лидировать - лідыраваць, компактный - , кампактны, милосердный - міласэрны, меццо-сопрано - мецца-сапрана, иметь льготы - мець ільготы, множество - мноства, Рембрандт - Рэмбрант, себялюб - сябелюбства, расчистить - расчысціць, расщедриться - расшчодрыцца, носитель - носьбіт, слезами - слязьмі, Обью - Обью, многоступенчатый - шматступенны, сверхидейный - сверхідэйны, пединститут - педінстытут, арпеджио - арпеджыа.

Заданее 4

Устаўце, дзе трэба, прапушчаныя літары: рознакаляровы, саламарэзка, фальклер, сальфеджыа, шэсцьсот, адрас, цырымонія, почырк, каляндар, феерверк, аксіема, ідэолаг, міжынстытуцкі, займацца, спадалба, праінфармаваць, жыццярадасны, паўнаўладны, фатаграфія, працілеглы, штотыднёвы, статысячны, ліпеньскі, тайваньскі, будзеце, ледзьве, хрэсьбіны, дзвесце, Уль яна, іншы, супеінтэлект.

Заданне 5

Раскрыйце дужкі: а) запішыце, дзе трэба, вялікую літару. Калі ёсць варыянты ў напісанні, трэба напісаць абодва (напрыклад, 9 Мая (свята), 9 мая (дата)): часопіс “Веснік” Беларускага Дзяржаўнага Ўніверсітэта Культуры”, Пятроўская эпоха, адраджэнне, Вялікая Айчынная вайна, Дзень ведаў, Сусветны дзень моладзі, Дошка гонару, Адміністрацыя Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, Гарлахвацкія, мінчанін, купалавец, русалка, 8 сакавіка (дата) 8 Сакавіка (свята) , сабака Тузік, Белавежская пушча, Савет факультэта;

б) запішыце словы разам, асобна, праз дэфіс: мульты-медыйны, паўбяды, дэ-юрэ, ваенкар, паў-Еўропы, высокакваліфікаваны спецыяліст, шчыра выказаныя думкі, векапомныя дні, вышэй сказаныя словы, контрідэя, контрадмірал, кіна-афіша, фінансава-эканамічны аддзел, цёмнашэры, хуткараспушчальны, літаратурна-музычная кампазіцыя, восем сотых, дваццаць сем, шасцісоты, узаема-абумоўлены, па-мойму, як раз, усё роўна, у адно, у пустую, на конт.

Заданне 6

Перакладзіце словазлучэнні на беларускую мову (для назоўнікаў агульнага роду запішыце два варыянты перакладу):

играть на жалейке - гуляць на жалейкі; по античным фрескам и мозаикам - па антычным фрэскам і мазаікі, паводле антычных фрэсак і мазаікі; уклад жизни - ўклад жыцця; в числовом модуле - ў лікавым модулі; эпоха эллинизма - эпоха элінізму; о Петровской эпохе - аб Пятроўскай эпохе; строгое жюри - строгае журы; аппарат управления - апарат кіравання; по материальным ценностям - па матэрыяльных каштоўнасцей, па матэрыяльных каштоўнасцяў; в области распространения - у галіне распаўсюджвання; на театральной площадке - на тэатральнай пляцоўцы; по заданию руководителя - па заданні кіраўніка; об известном музыканте - пра вядомага музыку; судить по внешнему виду - меркаваць па знешнім выглядзе; работать по главному плану - працаваць па галоўным плане; изменения в репертуаре - змены ў рэпертуары; вручить диплом Шунейко Ольге - ўручыць дыплом Шунейка Вользе; быть современной моделью - быць сучаснай мадэллю; заниматься музыкальным творчеством - займацца музычнай творчасцю; вопросы к экзамену - пытанні да экзамену; начало спектакля - пачатак спектаклю; говорить с Сашей Дедюлей - гаварыць з Сашам Дзядзюля.

Заданне 7

Перакладзіце словазлучэнні на беларускую мову: нестерпимая боль - нясцерпная боль; не видел Володиного друга - не бачыў Валодзіна сябра; бабушкины секреты - бабуліны сакрэты; он веселее всех - ён весялей ўсіх; собственное мнение - ўласнае меркаванне; зрительские симпатии - гледачовыя сімпатыі; свободное время - вольны час; подавляющее большинство - пераважная большасць; глубокое заблуждение - глыбокі зман; врожденные способности - прыроджаныя здольнасці; личностные стандарты - асобасныя стандарты; креативное развитие - крэатыўнае развіццё; оптовая продажа - аптовая продаж; музыкальная рукопис - музычная рукапіс; главная роль - галоўная роля; обучение в университете сложнее школьного - навучанне ў універсітэце складаней школьнага, эта статья информативнее прыдыдущей - гэты артыкул інфарматыўней папярэдняй; наилучшие работы талантливого хореографа - найлепшыя працы таленавітага харэографа; новые улицы Минска шире старых - новыя вуліцы Мінска шырэй старых.

Заданне 8

Запішыце колькасныя лічэбнікі словамі і раскрыйце дужкі:

Другі раённы цэнтр народнай творчасці ; трэці гурток сучаснага рукадзелля ; васямсоты удзельнік кінафестывалю; з адзінаццатым вучнем; прадаваць у другім разе танней;тры шостых; за сто метраў ад прыпынку; пяты мужчына; абодва студэнты, абедзве студэнткі, абое студэнта; паўтара года; паўтары тоны; у дзвесце дзевяноста другой занальнай бібліятэцы; з пяцідзесяці пяці працэнтаў; дырыжыраваць у две рукі; танцавалі пяць дзяўчын; нуль цэлых тры сотых; сто гадовы юбілей; энцыклапедыя з шэсьцьсот семдзесят двума ілюстрыцыямі, з шостым творчым аб'яднаннем, семы цікавы спектакль.

Заданне 9

Праспрагайце наступныя дзеясловы:

1. Асмяяць - I спраженне, яны асмяюць, мае націскны канчатак, вы асмяеце, мы асмяем.

2. Брацца - I спражэнне, яны бяруць, мае націскны канчатак, вы бярэце, мы бяром.

3. Даць - I спражэнне, яны даюць, мае націскны канчатак, вы даяце, мы даем.

4. Ілгаць - I спражэнне, яны ілгуць, мае націскны канчатак, ты ілжэш, я ілгу.

5. Есці - яны едзяць IІ спражэнне, мае націскны канчатак, вы едзіце, мы едзім.

Заданне 10

Утварыце нарматыўныя формы дзеепрыслоўяў:

Утвараць - утварайшы , бачыць - бычыўшы , ліквідаваць - ліквідаваўшы , наймаць - наймаўшы , наймацца-наннимаючыся , легчы - класціся.

Заданне 11

Ад дзеясловаў утварыце нарматыўныя формы дзеепрыметнікаў і вызначце суфіксы: вымыць - вымыты, укамплектаваць - укамплектаваны, сплесці - спляцены, пасталець - пасталеты , раскалоць - расколаты , зжаць - зжаты , сцерці - сцерты , стварыць - створаны, пасеяць - пасеяны , пераспець -пераспеты , адчыніць - адчынены , асвятліць - асвятлены , паглыбіць - паглыбены, накрыць -накрыты.

Заданне 12

Перакладзіце на беларускую мову дзеепрыметнікавыя спалучэнні:

управляющий делами - кіраўнік спраў, заведующий кафедрой - загадчык кафедры, вышестоящая организация - вышэйстаячая арганізацыя , действующий закон - дзеючы закон, назревший вопрос - наспеўшы пытанне, начинающий художник - пачатковец мастак, существующие трудности - існуючыя цяжкасці, происходящие события - падзеі, што адбываюцца, случившаяся неожиданность - якая здарылася нечаканасць, минувшая весна - мінулая вясна.

Заданне 13

Перакладзіце словазлучэнні, улічваючы асаблівасці кіравання ў беларускай мове:

читать текст про себя - чытаць тэкст пра сябе; простить его - дараваць яму; извиняться перед кем-нибудь - прасіць прабачэння перад кім-небудзь; навестить отца - наведаць бацьку; избавиться от прошлого - пазбавіцца ад мінулага; отказаться от обещания - адмовіцца ад абяцання; удивляться чему-либо - здзіўляцца чаго-небудзь; послать за чем-кем-нибудь - паслаць за чым-кім-небудзь; болеть гриппом - хварэць на грып; смотреть за собой - глядзець за сабой; благодарить консультанта - дзякаваць кансультанта; быть похожим на мать - быць падобным на маці, идти в лес за брусникой - ісці ў лес па брусніцы.

Заданне 14.

Падбярыце беларускія сінонімы да наступных слоў:

абсалютны - безумоўна , адэкватны - супамерны, анонс - аб'ява, віртуальны - уяўны, інавацыя - новаўвядзенне, імідж - рэпутацыя, рэпрэзентатыўны - прадстаўнічы, эфектыўны - выніковы, унікальны - выключны, хобі - захапленне, скрупулёзны - карпатлівы, паблісіці - вядомасць, здольнасць - крэатыўны, здольнасць - талент, утрыраваць - перабольшваць.

Спісак літаратуры

словазлучэння беларускі мова дзеепрыслоўе

1. Азарка В.У., Васілеўская А.С., Круталевіч М.М. Беларуская мова: спецыяльная лексіка. - Мн., 2004.

2. Беларуская мова / Пад рэд. Л.М.Грыгор'евай. - Мн., 1994.

3. Сучасная беларуская мова / Пад рэд. Л.М.Грыгор'евай. -Мн., 2010.

4. Сямешка Л.І., Шкраба І.Р., Бадзевіч З.І. Курс беларускай мовы. - Мн., 1986. 5. Тлумачальны слоўнік беларускай мовы: У 5-ці т. - Мн., 1977-1984

Дадатак да задання 1

Библиотека как древнейший институт письменности, просвещения, культуры, образования всегда занимала одно из важнейших мест в жизни общества, поэтому профессия библиотекаря и подготовка специалистов высшего образования библиотечной сферы заслуживают особого внимания.

Библиотечная система Республики Беларусь включает около 10 тысяч публичных и специальных библиотек с совокупным объёмом фонда около 250 млн экземпляров.

Самой крупной является библиотечная сеть Министерства культуры -- 3 924 библиотек, которую возглавляет Национальная библиотека Беларуси. Сеть научно-технических библиотек насчитывает 469, медицинских -- 180, профсоюзных -- 240, школьных -- 3 840, воинских частей -- 98, агропромышленного комплекса -- 80, ВУЗов -- 57, церковных -- 342, академических -- 12. В библиотеках страны работают около 17 тысяч специалистов, в том числе около 9 тысяч -- в библиотеках системы Министерства культуры. Высшее образование имеют 72,5% специалистов.1 Только за последние три года (2006-2008) Белорусский государственный университет культуры и искусств подготовил 563 специалиста с присвоением 6 квалификаций: библиотекарь-библиограф, менеджер; библиотекарь-библиограф, товаровед; библиотекарь-библиограф, специалист по автоматизированным библиотечно-информационным системам; библиотекарь-библиограф, переводчик; библиотекарь-библиограф, преподаватель; библиотекарь-библиограф, специалист по информации.

Профессия библиотекаря зародилась на территории Беларуси ещё в ХI столетии с возникновением библиотек при монастырях и церквях. При вхождении белорусских земель в состав Великого Княжества Литовского на них интенсивно создавались церковные библиотеки. Уже во второй половине ХVІ столетия такие библиотеки были созданы в Вильно, Полоцке, Слуцке, Минске, Могилёве. Наиболее богатые собрания книг, в особенности рукописные, находились в библиотеках Супроельского, Слуцкого, Троицкога, Жировичского, Витебского, Марковского и других монастырей. Роль библиотекарей в них исполняли в основном монахи.

В ХІХ столетии изменился характер и направленность книгопечатания. Большую роль в распространении передовой русской и зарубежной науки и литературы выполняли библиотеки при учебных учреждениях, позже -- созданные в губернских городах публичные библиотеки Беларуси.

В XVIII-ХІХ столетиях библиотеки начали формироваться в иезуитских училищах, гимназиях, их начали собирать наиболее образованные представители общества. В 1913 году на территории Беларуси насчитывалась около 850 библиотек с книжным фондом около 4 тысяч экз.

Первая научная библиотека -- Фундаментальная библиотека Белорусского государственного университета -- была создана в 1921 году.

На её базе стала функционировать Государственная библиотека БССР (Национальная библиотека Беларуси). В те же годы в некоторых областных центрах (Витебск, Гомель, Могилёв) были созданы её филиалы. В 1925 году была основана в г. Минске Центральная научная библиотека им. Якуба Коласа. Первые детские библиотеки в Беларуси начали создаваться в 1934 году.

К середине 30-х годов ХХ столетия в республике была уже создана система библиотек. Великая Отечественная война приостановила дальнейшее развитие библиотек, к тому же большая часть библиотек и их книжных фондов, в том числе богатейших рукописей, была разграблена фашистами и вывезена из страны. Несмотря на интенсивное развитие библиотечного дела в довоенный период, в Республике Беларусь не существовало системы подготовки библиотечных специалистов.

В 1944 году, когда Беларусь была освобождена от немецко-фашистских захватчиков и лежала в руинах, руководство страны занималось не только воссозданием экономики, но и интеллектуальным, культурным и духовным развитием народа. Появилась идея о необходимости подготовки библиотекарей-библиографов высшей квалификации, а практической реализацией этой идеи стало открытие при Минском педагогическом институте (теперь Белорусский государственный педагогический университет им. М. Танка) кафедры библиотековедения и одновременно библиотечного факультета. Именно кафедра библиотековедения явилась основательницей высшего библиотечного образования в Республике Беларусь.

Поэтому долгий путь её становления и развития является одновременно и путём становления и развития высшего библиотечного образования. На наш взгляд, здесь можно выделить несколько этапов: организация и первоначальное становление кафедры библиотековедения и высшего библиотечного образования в стране (1944-1960); * увеличение количества штатных преподавателей и основание другой кафедры на факультете -- библиографии (1961-1974); формирование основного состава преподавателей-учёных в связи с открытием Минского института культуры (теперь Белорусcкий государственный университет культуры и искусств) (1975-2003), * реорганизация библиотечного факультета в факультет информационно-документных коммуникаций, а кафедры библиотековедения -- в кафедру менеджмента информационно-документной сферы (с 2003 г.).

Размещено на Allbest.ru