Працэс ўзаемадзеяння грамадства і прыроды прыйшоў такі колькаснай і якаснай грані калі паўстаў феномен ўзаемадзеяння ўсяго чалавечага грамадства з усёй прыродай планеты. Навукова-тэхнічная рэвалюцыя прывяла, з аднаго боку, да фарміравання ў чалавецтва ўсёабдымнай сістэмы ведаў і тэхналогій, з другога - да павелічэння антрапагеннага ўздзеяння на прыроду. Сфарміраваліся складаныя гаспадарчыя сістэмы, уплыў якіх распаўсюджваецца на ўвесь свет. Як вынік - расце ўзаемасувязь і ўзаемазалежнасць гаспадарчай і палітычнай жыцця краін і народаў свету. Сутнасць гэтых працэсаў і з'яў спараджае глабальныя праблемы, ёсць праблемы, якія тычацца ўсяго чалавецтва. Яны ахопліваюць усе аспекты адносін паміж дзяржавамі сусветнай супольнасці, паміж грамадствам і прыродай, фарміравання умоў жыццядзейнасці чалавецтва. Глабальныя праблемы патрабуюць і глабальных рашэнняў. Для гэтага неабходна шырокае міжнароднае супрацоўніцтва і каардынацыя намаганняў усяго чалавецтва ў розных сферax: палітычнай, эканамічнай, навуковай, адукацыйнай і да т.п..

Навукоўцы налічваюць некалькі дзесяткаў праблем, якія па сваёй ўсёабдымнай можна лічыць глабальнымі. Найважнымі з іх з'яўляюцца: праблема захавання міру на Зямлі, забеспячэнне паступальнага і прапарцыянальнага развіцця гаспадаркі свету, экалагічная і праблема забеспячэння жыццядзейнасці і якасці жыцця чалавека [14, с. 113].

Праблема захавання міру на Зямлі - найважнейшая, паколькі падчас ўзнікнення глабальнага вайсковага канфлікту ў свеце, шпігаванага ядзернай зброяй і ядзернымі тэхналогіямі (АЭС і да т.п.), усе іншыя праблемы губляюць сэнс. Немагчымасць абмежаванага ўплыву ядзернага інцыдэнту на навакольнае асяроддзе ярка прадэманстравала катастрофа на Чарнобыльскай АЭС (1986 год).

Жорсткая рэальнасць заключаецца ў тым, што ніколі яшчэ ў гісторыі чалавецтва не хавалася такая колькасць смяротнай зброі, яго дастаткова, каб некалькі разоў знішчыць усё жывое на Зямлі, ці саму планету.

У пачатку 90-х гадоў краіны свету трацілі на ваенныя патрэбы больш за 1 трлн. даляраў у год. Гэта раўнялася аб'ёму працы ўсяго сусветнага рынку паслуг або жа велічыні, што супастаўная з 3. Абароту сусветнай знешняга гандлю. Амаль палову сродкаў на ваенныя патрэбы ў свеце марнуюць дзве краіны - ЗША і Расія. У некаторых дзяржавах ваенныя выдаткі перавышаюць 1/10 іх ВУП. Гэта перш за ўсё тыя краіны, якія ўвесь час ўцягнутыя ў ваенны супрацьстаянне (КНДР, большасць дзяржаў зоны Персідскага заліва і інш.) Нямала небагатых па даходах на душу насельніцтва краін свету ўкладваюць ў ваенную сферу сродкаў больш, чым у сацыяльную сферу (Кітай, Пакістан, Іран, Ірак, Сірыя, Куба, В'етнам і інш.) [14, с. 115]. На задавальненне попыту на ваенныя тавары і паслугі, па ацэнцы ЮНЕСКА, працуе 50 млн. чалавек, у распрацоўках ваеннага характару прымаюць удзел паўмільёна вучоных і канструктараў, або 1/5 навуковых работнікаў свету.

Асабліва вялікую небяспеку ўяўляюць арсеналы ядзернай зброі. На сёння ядзернай зброі засяроджана ў 5 дзяржавах свету (пастаянных членаў Савета Бяспекі ААН-ЗША, Расіі, Вялікабрытаніі, Францыі, Кітая). Першыя дзве маюць па некалькі дзясяткаў тысяч ядзерных зарадаў, астатнія - у межах адной тысячы ядзерных зарадаў кожная. Гэта зброя можа быць дастаўлена да мэты з дапамогай транскантынентальных ракет, якія запускаюцца з стацыянарных установак або ракетамі сярэдняга радыусу дзеяння з мабільных установак, ракетамі з надводных і падводных караблёў ваенна-марскіх флатоў, бамбавікамі, якія нясуць ядзерныя бомбы. Безумоўна, калі б чалавецтва скараціла выдаткі на ваенныя патрэбы і пайшло па шляху ядзернага раззбраення - планета Зямля стала б больш спакойным месцам для жыцця. У канцы XX ст. міжнародная абстаноўка ў свеце паступова змяняецца ад канфрантацыі да ўзаемаразумення і супрацоўніцтва. Але на жаль, на планеце ўсё яшчэ захоўваюцца пункту патэнцыйных міжнародных або міжнацыянальных канфліктаў. Толькі ад заканчэння Другой сусветнай вайны да пачатку 90-х гадоў адбылося больш за 30 міжнародных і каля 90 ўнутрыдзяржаўных канфліктаў, у якіх загінулі дзясяткі мільёнаў людзей. І калі ў міжнародных канфліктах суадносін загінуўшых грамадзянскіх і ваенных прыблізна роўнае, то ў грамадзянскіх і нацыянальна-вызваленчых войнах грамадзянскага насельніцтва гіне ўтрая больш, чым вайскоўцаў [5, с. 25].

У 80-90-я гады XX стагоддзя. працягваліся ваенныя канфлікты на Блізкім Усходзе і ў раёне Персідскага заліва, не сціхалі вайна ў Афганістане, сутыкнення ў Індакітаі, Лацінскай Амерыцы, грамадзянскія вайны ў Усходняй (Эфіопія, Судан, Самалі Паўднёвай і Цэнтральнай (Ангола, Мазамбік, Бурундзі, Дэмакратычная Рэспубліка Конга) Афрыцы , на тэрыторыі былой Югаславіі і прасторах СНД [5, с. 25].

На Балканах канфлікты адбываюцца перманентна на працягу стагоддзяў, хоць асабліва інтэнсіўна ў апошняе дзесяцігоддзе. Тэрмін «балканізацыя» увайшоў у геапалітычнага дыскурсу як тэрмін, які пазначае зону асабліва вострых і працяглых канфліктаў. Канфлікты час ад часу ўспыхваюць і ў іншых зонах, дзе еўрапейцы могуць бачыць пагрозу сваім жыццёвым інтарэсам - Палестына, Каўказ, Малдова, Кіпр і г.д.. Але, у адрозненне ад усіх іншых канфліктаў, урокі якіх варта ўлічваць пункту гледжання фармавання еўрапейскай бяспекі, косаўскія падзеі ствараюць яшчэ і асаблівую прававую сітуацыю, паколькі адзначаныя умяшаннем ва ўнутраныя справы суверэннай дзяржавы ўзброеных сіл іншых дзяржаў без абавязковай у такіх выпадках санкцыі Савета Бяспекі ААН. Пасляваенная Еўропа неаднаразова сутыкалася з падобнымі рэчамі, але ўпершыню такую ??акцыю ажыццяўляюць краіны НАТО, прычым для краіны, якая традыцыйна не належала Заходняга блока дзяржаў.

Геапалітычны кантэкст падзей на Балканах сапраўды па жаданні можна тлумачыць у напрамку аднаўлення канфрантацыйнай логікі біпалярнага свету. Але ці мае сэнс таксама задумацца над больш глыбокім падставай канфліктнай сітуацыі - падставай, на якое можа абапірацца уласна ўкраінскае бачанне працэсаў, якія адбываюцца працэсаў. Такая сітуацыя патрабуе асэнсавання з пункту гледжання міжнароднага права, які ўступае тут у супярэчнасць з рэальнай міжнароднай палітыкай. Гэта, зразумела, вельмі важна для працэсаў фармавання надзейных і легітымных сістэм рэгіянальнай і нацыянальнай бяспекі.

Балканы - гэта канфліктны геапалітычнае прастора, на якім адбываецца частае і інтэнсіўнае дзяжурства падзей. Дэстабілізуючы цэнтр існуе ў Албаніі, што спрыяе ажыўленню албанскага нацыяналізму і ў Косава. Балгары-македонскія спрэчкі і значная колькасць албанцаў у Македоніі - патэнцыйная небяспека для рэгіёну. Хранічная напружанасць у адносінах Грэцыі і Турцыі праз тэрытарыяльныя вады ў Эгейскім моры і ў сувязі з праблемай Кіпра - таксама імкнецца над сістэмай міжнародных адносін на Балканах. У выніку дзеянняў НАТА Балканы становяцца зонай асаблівай увагі альянсу: вялікі ваенны кантынгент міратворчых сіл НАТА знаходзіцца ў Босніі, дадатковыя кантынгенты размешчаны ў Албаніі і Македоніі, Венгрыі ўздоўж сербскай мяжы размешчаны базы, а ў берагоў Чарнагорыі варта Шосты флот ЗША.

Часам у косаўскіх падзей праводзяць аналогіі з падзеямі ў Чачні або ў Курдыстану, але гэта можна рабіць толькі да пэўнага мяжы. Чачэнская сітуацыя, як лічылася, так і лічыцца ўнутранай справай самай РФ. Гэтак жа і з курдскай праблемай, з'яўляецца ўнутранай справай Турцыі. Тут, як і ў многіх іншых выпадках еўраатлантычнае супольнасць звычайна брала на сябе толькі ролю назіральніка. У Босніі НАТА ўжо больш грунтоўна ўключыўся ў канфліктнай сітуацыі - на ўзроўні ўдзелу ў міратворчых аперацыях, але па мандаце АБСЕ і са згоды РБ ААН. Акрамя таго, у Босніі мы маем не толькі міжэтнічную, але і міждзяржаўнае супрацьстаянне (Сербіі і Харватыі), што само па сабе выводзіць канфлікт у ранг міжнароднага. У Косава ўнутраны міжэтнічны канфлікт перарастае ў міжнародны шляхам яго паступовай эскалацыі, следствам непасрэднае ўмяшанне НАТО.

Сярод прычын канфлікту - няздольнасць кіраўніцтва СРЮ своечасова вызначыць палітычную лінію па Косава, рэалізаваць на практыцы палітыку нацыянальна-культурнай аўтаноміі, спрагназаваць асноўныя напрамкі абвастрэння сітуацыі і паўплываць на лідэраў апазіцыі, прыхільнасць кіраўніцтва СРЮ да сілавых метадаў рашэння канфлікту. На характар ??канфлікту ўплываюць і сур'ёзныя эканамічныя праблемы ў Югаславіі, звязаныя з наступствамі эканамічнай блакады, спыненнем інвестыцый і замарожванне югаслаўскіх рахункаў за яе межамі [5, с. 28]. На эвалюцыю пазіцый па Косава немалы ўплыў аказалі і кардынальныя палітычныя змены ў суседняй Албаніі, пасля шматгадовай ізаляцыі стала гуляць прыкметную ролю ў паўднёвай частцы Балканаў. Албанія неаднаразова заяўляла, што яна не застанецца абыякавай ў выпадку распаўсюджвання канфлікту ў Косава і дасць косаўскім албанцам дапамогу маральную, матэрыяльную і зброяй, калі ў гэтым узнікне неабходнасць. Абвяшчэнне ў Косава незалежнасці, стварэнне асобнай дзяржавы і далучэнне яе да Албаніі, да чаго імкнуцца радыкальныя сілы албанцаў, хавае ў сабе магчымасць загальнобалканського выбуху.

1 красавіка 1998 Савет Бяспекі ААН прагаласаваў за аб'яву эмбарга на пастаўкі ўзбраенняў СРЮ «з мэтай садзейнічання дасягненню міру і стабільнасці ў Косава». Гэты крок зроблены пасля сустрэчы міністраў замежных спраў Вялікабрытаніі, Германіі, Італіі, Расіі, ЗША і Францыі, якія ўваходзяць у Кантактную групу, якая 25 сакавіка 1998 года ў Боне прыняла заяву аб шляхах ўрэгулявання сітуацыі ў сербскім краі Косава. Прынятая Саветам Бяспекі рэзалюцыя заклікала югаслаўскае ўрад неадкладна прыняць усе неабходныя меры для дасягнення палітычнага рашэння праблемы Косава шляхам дыялогу і выканання рашэнняў Кантактны групы. Сутнасць рэзалюцыі складалася ў тым, каб спыніць усе дзеянні югаслаўскіх сіл бяспекі, якія распаўсюджваюцца на грамадзянскае насельніцтва, вывесці сілы бяспекі з раёна Косава, забяспечыць пастаянны і эфектыўны маніторынг у раёне канфлікту; даць магчымасць вярнуцца бежанцам, забяспечыць свабодны доступ на косаўскіх тэрыторыю міжнародных арганізацый, аказаць гуманітарную дапамогу, прыняць меры даверу і дасягнуць палітычнага рашэння праблемы. Адначасова дакумент прапануе кіраўніцтву косаўскіх албанцаў асудзіць ўсе тэрарыстычныя акты і нагадвае, што ўсе элементы албанскай абшчыны павінны дамагацца сваіх мэтаў выключна мірнымі сродкамі. Палажэння, якія вынікаюць з рэзалюцый СБ ААН, датычыліся і палітычнага кіраўніцтва косаўскіх албанцаў, якія таксама павінны былі прыняць неабходныя меры для спынення тэрарыстычнай дзейнасці і рашуча адмежавацца ад сепаратысцкіх памкненняў [5, с. 30].

Абвастрэнне канфлікту пачалося з таго, што ў кастрычніку 1998 г. прэзідэнт СРЮ С. Мілошавічу было перададзена афіцыйнае пасланне Вашынгтона, у якім гаварылася аб непазбежнасці паветраных удараў НАТА на выпадак невыканання патрабаванняў рэзалюцыі № 1199 СБ ААН. 13 кастрычніка 1998 Савет НАТА прымае палітычнае рашэнне аб нанясенні ракетна-бомбавых удараў па тэрыторыі Югаславіі ў сувязі з крызісам у Косава. Рашэнне аб ваенных дзеяннях супраць суверэннай краіны НАТА выйшла за рамкі Вашынгтонскага дагавора аб стварэнні альянсу, які прадугледжвае, што ён з'яўляецца асабліва абарончым блокам з пэўнай зонай адказнасці. Такое рашэнне прынята ў абыход Савета Бяспекі ААН, хоць і на падтрымку яе рэзалюцый. Такім чынам, яно стварае прэцэдэнт парушэння міжнароднага права, паколькі мандат на прымяненне ваеннай сілы можа даць толькі СБ ААН [5, с. 30]. Без гэтага любыя дзеянні дзяржавы або блока дзяржаў супраць любой суверэннай краіны кваліфікуюцца не інакш, як ваенная агрэсія. Палажэнне аб забароне прымянення сілы ўключана ў Статут ААН у 1945 г. як вышэйшы прынцып. Збройны ўмяшанне з гуманітарнымі мэтамі не прызнаецца міжнародным і звычайным правам, хоць такую ??матывацыю часам выкарыстоўваюць для выратавання сваіх грамадзян, якія трапілі ў небяспечную сітуацыю ў іншай краіне.

Буйнамаштабныя ваенныя дзеянні супраць суверэннай дзяржавы не могуць не выклікаць асуджэння з боку міжнароднай супольнасці. Гэта справядліва, паколькі, калі ламаюць сістэму, пачынаецца беспарадак і волю, парушаецца ўсталяваўся парадак, і тады любы палічыць магчымым браць на сябе права ўмяшання ў карысць якой-небудзь групы насельніцтва ў той ці іншай краіне. Так і ў сітуацыі з Косава сусветная грамадскасць не засталася абыякавай. У многіх краінах прайшлі акцыі пратэсту супраць ракетна-бомбавых удараў НАТА па Югаславіі.

Асабліва маштабнымі воплескамі эмоцый адзначаліся антынатаўскую дэманстрацыю ў Маскве, адбываліся пераважна па ініцыятыве нацыянал-патрыятычных і пракамуністычны сіл пад лозунгамі славянскага адзінства. У шчырасць выступаў апошніх на абарону міжнароднага права цяжка паверыць, паколькі тыя ж камуністы, не вагаючыся, парушалі міжнароднае права падчас падзей у Чэхаславакіі ў 1968 г., ваеннага становішча ў Польшчы ў 80-х гадах або падчас вайны ў Афганістане. Хутчэй можна лічыць, што іх дзеянні прадыктаваныя стэрэатыпамі канфрантацыйнага мыслення, які склаўся ў біпалярную эпоху, калі галоўным ворагам камуністаў лічыўся сусветнай імперыялізм і яго ўдарны атрад - ваенна-палітычны блок НАТА.

Раздзел III. Міжземнамор'я ў вектарах сусветнай палітыкі

У Стамбуле лідэры Альянсу прынялі рашэнні, накіраваныя на дасягненне новага ўзроўню ў развіцці Міжземнаморскага дыялогу, якія прадугледжваюць паглыбленне палітычнага дыялогу, дасягненне аператыўнай сумяшчальнасці, развіццё абароннай рэформы і ўдзел у барацьбе супраць тэрарызму.

Выкананне гэтых задач прадугледжвае паглыбленне супрацоўніцтва ў прыярытэтных галінах, вызначаных у палітычным дакуменце "Удасканалены і пашыраны фармат Міжземнаморскага дыялогу". У прыватнасці, прадугледжваецца ажыццяўленне сумесных ініцыятыў у галіне грамадскай дыпламатыі з мэтай распаўсюджвання інфармацыі аб трансфармацыі НАТО і супрацоўніцтве Альянсу з іншымі краінамі і арганізацыямі, развіццё дэмакратычнага кантролю над узброенымі сіламі і забеспячэнне празрыстасці нацыянальнага ваеннага планавання і фарміравання абароннага бюджэту, удзел у барацьбе з тэрарызмам прадугледжвае эфектыўны абмен выведніцкімі і супрацоўніцтва ў ваенна-марскіх мерапрыемствах, падтрымка намаганняў НАТА, накіраваных на барацьбу з распаўсюджваннем зброі масавага знішчэння і сродкаў яго дастаўкі, развіццё практычнага супрацоўніцтва з НАТА ў галіне пагранічнай бяспекі і планавання на выпадак надзвычайных сітуацый; паглыбленне супрацоўніцтва паміж ваеннымі праз удзел у асобных ваенных вучэннях і адпаведных мерапрыемствах у галіне ваеннай адукацыі і падрыхтоўкі, што дасць магчымасць павысіць эфектыўнасць ўдзелу міжземнаморскіх партнёраў у аперацыях пад кіраўніцтвам НАТА [1, с. 83].

Адносна аперацый пад кіраўніцтвам НАТА, варта адзначыць, што вайскоўцы адной з краін - удзельніц Міжземнаморскага дыялогу, Марока, цяпер нясуць службу ў складзе стабілізацыйных сілаў у Босніі і Герцагавіне ў складзе міратворчых сіл у Косава; яшчэ дзве краіны, Егіпет і Іарданія, рабілі свой уклад у аперацыі НАТА ў Босніі і Герцагавіне ў мінулым. Дзяржавы - удзельнікі Міжземнаморскага дыялогу могуць таксама выказаць жаданне прыняць удзел у аперацыі «Эктив Индевор» (Active Endeavour) - ваенна-марской місіі сіл НАТА, мэтай якой з'яўляецца выяўленне, стрымліванне і процідзеянне тэрарыстычнай дзейнасці ў Міжземным моры [1, с. 83].

Эфектыўнасць палітычнага складальніка Міжземнаморскага дыялогу можа быць узмоцнена праз актывізацыю кансультацый на працоўным узроўні і на ўзроўні паслоў у шматбаковым (НАТО плюс 7) і двухбаковым (НАТО плюс адзін) фарматах, а таксама шляхам арганізацыі спецыяльных сустрэч на ўзроўні міністраў ці нават на ўзроўні кіраўнікоў дзяржаў і ўрадаў. Першая сустрэча міністраў замежных спраў дзяржаў НАТА і сямі міжземнаморскіх краін адбудзецца ў снежні ў гонар дзесятых угодкаў Міжземнаморскага дыялогу.

У дадатак да існуючых інструментаў, такіх як штогадовая Рабочая праграма, існуе магчымасць выкарыстання механізмаў, распрацаваных у рамках праграмы "Партнёрства дзеля міру", што ўзмоцніць практычны аспект Міжземнаморскага дыялогу. У прыватнасці, гаворка ідзе аб магчымасці падтрымкі праз Мэтавыя фонды НАТА. А таксама варта звярнуць увагу на механізм планаў дзеянняў, якія могуць прадугледжваць шырокі спектр пытанняў і дапамогуць сфарміраваць аснову для практычнага супрацоўніцтва ў канкрэтных галінах, індывідуальныя праграмы партнёрства, якія даюць магчымасць дыферэнцыраванага падыходу да кожнай краіне, выкарыстанне існуючых мер і механізмаў ПРМ для ўдасканалення здольнасці сіл НАТА і краін Міжземнаморскага дыялогу дзейнічаць сумесна ў рамках будучых аперацый НАТА, узмацненне эфектыўнасці ўдзелу ў адпаведных вучэннях у рамках ПРМ, а таксама ўдасканалення супрацоўніцтва ў галіне навукі і экалогіі.

Стамбульскай ініцыятыва супрацоўніцтва накіравана на ўзмацненне бяспекі і рэгіянальнай стабільнасці праз новую схему трансатлантычнага супрацоўніцтва з рэгіёнам шырокага Блізкага Усходу і дапаўняе іншыя міжнародныя ініцыятывы Еўрапейскага Саюза, Вялікі васьмёркі і АБСЕ, аднак мае свае асаблівасці. Адзін са шляхоў дасягнення пастаўленай мэты прадугледжвае развіццё двухбаковага супрацоўніцтва з зацікаўленымі краінамі рэгіёну ў рамках практычных мерапрыемстваў, дзе падтрымка і вопыт НАТА могуць стварыць "дабаўленую вартасць" [17, с. 30].

Удасканалены Міжземнаморскі дыялог і Стамбульскай ініцыятыва супрацоўніцтва складаюць аснову партнёрства НАТА з краінамі Міжземнамор'я і Блізкага Ўсходу, што павінна прывесці да распрацоўкі праграмы, накіраванай на пашырэнне кантактаў з дзяржавамі арабскага свету.

У афіцыйным палітычным дакуменце па Стамбульскай ініцыятывы супрацоўніцтва, які быў апублікаваны пасля завяршэння стамбульскага саміта НАТА вызначыла перспектыўныя вобласці практычнага супрацоўніцтва. У рамках ініцыятывы прадастаўляецца магчымасць атрымаць кансультуюць, якая адказвае канкрэтным патрэбам зацікаўленых краін, у такіх галінах як абаронная рэформа, ваеннае планаванне і фарміраванне адпаведнага бюджэту, грамадзянска-ваенныя адносіны, развіццё супрацоўніцтва паміж ваеннымі з мэтай дасягнення сумяшчальнасці праз удзел у асобных ваенных вучэннях і адпаведных мерапрыемствах у галіне ваеннай адукацыі і падрыхтоўкі, што дасць магчымасць павысіць эфектыўнасць ўдзелу ў аперацыях пад кіраўніцтвам НАТА ў адпаведнасці са Статутам ААН, абмен інфармацыяй і ваенна-марская супрацоўніцтва ў рамках барацьбы з тэрарызмам, падтрымка намаганняў НАТА ў супрацьдзеянні распаўсюджванню зброі масавага знішчэння і сродкаў яго дастаўкі развіццё практычнага супрацоўніцтва з НАТА ў галіне пагранічнай бяспекі, у прыватнасці, у рамках барацьбы з тэрарызмам, распаўсюджваннем лёгкага і стралковага зброі, з кантрабанднымі перавозкамі; паглыбленне супрацоўніцтва ў галіне планавання на выпадак надзвычайных сітуацый.

Такім чынам краіны атрымліваюць магчымасць назіраць і / або прымаць удзел як у асобных мерапрыемствах НАТА / ПРМ, так і ў міратворчых аперацыях, што ажыццяўляюцца пад кіраўніцтвам Альянсу. Напрыклад, адно з дзяржаў Савета супрацоўніцтва краін Персідскага заліва, Аб'яднаныя Арабскія Эміраты, ужо ўнесла значны ўклад у аперацыю НАТО ў Косава. Зацікаўленыя краіны могуць таксама прыняць удзел у аперацыі «Эктив Индевор» (Active Endeavour), альбо скарыстацца магчымасцямі праграм і навучальных цэнтраў ПРМ, якія спансіруе НАТА, напрыклад, адправіць сваіх спецыялістаў на курсы па планаванню на выпадак надзвычайных сітуацый [17, с. 33].

Ата надае першарадную ўвагу развіццю супрацоўніцтва з шасцю дзяржавамі - членамі Савета супрацоўніцтва краін Персідскага заліва: Бахрэйнам, Кувейтам, Аманам, Катарам, Саудаўскай Аравіяй і Аб'яднанымі Арабскімі Эміратамі. Аднак Стамбульскай ініцыятыва супрацоўніцтва адкрыта для ўдзелу ўсіх зацікаўленых краін шырокага Блізкага Ўсходу, якія падтрымліваюць яе мэты і ідэю, у прыватнасці, што тычыцца барацьбы з тэрарызмам і распаўсюдам зброі масавага знішчэння. Безумоўна, поспех ініцыятывы будзе залежаць ад удзелу гэтых краін [17, с. 33].

Стамбульскай ініцыятыва супрацоўніцтва і Міжземнаморскі дыялог з'яўляюцца асобнымі праграмамі, якія дапаўняюць адзін аднаго, паколькі накіраваны на дасягненне адной мэты: пабудове трывалых адносін супрацоўніцтва з краінамі Міжземнамор'я і рэгіёну шырокага Блізкага Усходу. Іншыя краіны таксама могуць атрымаць запрашэнне прыняць удзел у абедзвюх праграмах.

Пытанне адносіны НАТА да ізраільска-палестынскага канфлікту ўсё часцей абмяркоўваецца ў палітычных і навуковых колах, а таксама ў сродках масавай інфармацыі. Аднак пакуль гэтае пытанне не стаіць на парадку дня НАТА. Саюзнікі, аднак, выразна паказалі ў палітычным дакуменце - Стамбульскай ініцыятывы супрацоўніцтва "Прагрэс у дасягненні справядлівага, доўгачасовага і комплекснага рашэння ізраільска-палестынскага канфлікту павінна заставацца прыярытэтнай задачай для краін рэгіёну і міжнароднай супольнасці, а таксама з'яўляецца важнай умовай для дасягнення бяспекі і стабільнасці, што з'яўляецца мэтай гэтай ініцыятывы ".

Адносна ўдзелу Палестынскай аўтаноміі ў Міжземнаморскім дыялогу або ў Стамбульскай ініцыятывы супрацоўніцтва, гэтае пытанне, як пытанне ўдзелу любога зацікаўленага краіны, будзе разглядацца Паўночнаатлантычным саветам асобна, з улікам дасягненняў краіны-кандыдата.

Наладжванне кантактаў метадамі грамадскай дыпламатыі.

Падчас кансультацый, якія пасол Хвіліну Риццо праводзіў у рэгіёне, стала відавочным, што для паспяховага ўкаранення Міжземнаморскага дыялогу і Стамбульскай ініцыятывы супрацоўніцтва неабходна забяспечыць адэкватны ўзровень разумення сутнасці НАТА і яе праграм сярод насельніцтва краін Міжземнамор'я і рэгіёну шырокага Блізкага Усходу. Саюзнікі і краіны-партнёры пагадзіліся, што сумесныя мерапрыемствы ў галіне грамадскай дыпламатыі з'яўляецца эфектыўным сродкам дасягнення гэтай мэты. Праграма такіх мерапрыемстваў павінна быць накіравана на растлумачэнне трансфармацыі НАТО і палітыкі Альянсу, асабліва тых аспектаў, якія непасрэдна звязаны са Міжземнаморскім дыялогам і Стамбульскай ініцыятывы супрацоўніцтва, на паглыбленне разумення тых пераваг, якія даюць партнёрскія адносіны з НАТА, на ўзмацненне ўзаемаразумення і пераадоленне негатыўных стэрэатыпаў адносна НАТА ва ўспрыманні насельніцтва краін Міжземнаморскага дыялогу і Стамбульскай ініцыятывы супрацоўніцтва.

Зразумела, што практычныя намаганні НАТА ў наладжванні супрацоўніцтва будуць мець большы ўплыў на грамадскае меркаванне краін Міжземнаморскага дыялогу і Стамбульскай ініцыятывы супрацоўніцтва, чым самая інфармацыйная кампанія, аднак, НАТА надзвычай пазітыўны гістарычны вопыт, які варты ўвагі. Паспяховы і магутны Альянс ў гісторыі падтрымліваў мір у Еўропе ў часы халоднай вайны і пасля яе заканчэння пачаў працэс трансфармацыі, які адказвае патрабаванням сучаснай асяроддзя бяспекі, якое хутка змяняецца. У рамках гэтага працэсу Альянс развіў новыя адносіны супрацоўніцтва, практычныя перавагі якіх выпрабавалі на сабе як краіны-партнёры, так і НАТА. Міратворчыя намаганні НАТА ад Балкан да Афганістана і супрацоўніцтва з іншымі міжнароднымі структурамі дазволілі стварыць сераду бяспекі, неабходнае для постканфліктнага палітычнага, сацыяльнага і эканамічнага аднаўлення, мела непасрэднае станоўчы ўплыў на жыццё мусульманскіх абшчын гэтых краін.

Стамбул - горад, у якім праходзіў апошні саміт НАТА і якое дало назоў Стамбульскай ініцыятывы супрацоўніцтва, стаў нейкім сімвалам дасягненняў Альянсу. Размешчаны на перакрыжаванні цывілізацый, культур і рэлігій, гэты горад стаў своеасаблівым мастом паміж Еўропай і Азіяй. Аднак паспяховае вырашэнне праблем бяспекі, якія стаяць перад намі сёння, патрабуе пабудовы палітычных мастоў і сумесных намаганняў у пераадоленні рознагалоссяў.

У апошнія гады НАТА засяродзіў свае інфармацыйныя намаганні ў рэгіёне на працы з тымі дзеячамі, чыё ўплыў і пазіцыя ў грамадстве могуць дапамагчы НАТА прыцягнуць увагу шырокай аўдыторыі. Такім чынам, Упраўленне грамадскай дыпламатыі НАТА вызначыў уплывовых дзеячаў у краінах Міжземнамор'я і Блізкага Ўсходу і наладзіў кантакты з навукоўцамі, якія працуюць ва універсітэтах, аналітычных цэнтрах і інстытутах міжнародных і стратэгічных даследаванняў, а таксама з членамі парламентаў і журналістамі. Вядучыя дзеячы былі запрошаныя ў НАТО. Аддзел грамадскай дыпламатыі, які атрымаў фінансавую падтрымку ад іншых інстытутаў, таксама арганізаваў шэраг міжнародных канферэнцый. А з 1995 года НАТА арганізуе штогадовую Міжнародную канферэнцыю па пытаннях бяспекі шырокага Міжземнаморскага рэгіёну, у якім прымаюць удзел паслы краін Міжземнамор'я і НАТО, а таксама вядучыя навукоўцы. У траўні мінулага года ў абаронным каледжы НАТА ў Рыме адбылася канферэнцыя на ўзроўні паслоў, на якой упершыню сабраліся прадстаўнікі краін НАТА, Міжземнаморскага дыялогу і Стамбульскай ініцыятывы супрацоўніцтва.

Праблемы і задачы, якія стаяць перад НАТА ў Міжземнамор'е і рэгіёне шырокага Блізкага Усходу з'яўляюцца іншымі, але ніяк не менш або лягчэй чым тыя, што стаялі перад Альянсам ў пачатку наладжвання адносін супрацоўніцтва з краінамі Цэнтральнай і Усходняй Еўропы. Трансфармацыя адносін супрацьстаяння, якія існавалі ў часы халоднай вайны, у працэс інтэграцыі вышэйзгаданых краін у еўраатлантычныя структуры з'яўляецца, безумоўна, уражлівым. Для пераадолення прадузятасцяў, выпраўленне скажонага ўспрымання і стварэння атмасферы ўзаемнага даверу і разумення з самага пачатку неабходна прыкласці вялікія намаганні, якія прадугледжвалі меры грамадскай дыпламатыі, супрацоўніцтва з урадавымі структурамі, а таксама дапамогу ў развіцці няўрадавых арганізацый, якія пачалі гуляць вядучую ролю ў грамадскіх абмеркаваннях .

Аналагічныя намаганні патрэбныя і сёння, калі гаворка ідзе аб наладжванні супрацоўніцтва з краінамі Міжземнамор'я і Блізкага Ўсходу, што патрабуе не меншай увагі НАТА, чым пераадоленне наступстваў супрацьстаяння паміж Усходам і Захадам у пачатку 1990-х. Першым важным крокам у гэтым напрамку работы ў рэгіёне павінна стаць пашырэнне дзейнасці НАТА ў галіне грамадскай дыпламатыі пры падтрымцы краін-партнёраў [29, з.42].

У красавіку 1997 года на Мальце, якая сама мае шматвяковы досвед спецыфічнага буйнамаштабнага геапалітычнага пасрэдніцтва і з'яўляецца, па словах яе прэм'ер-міністра Альфрэда Санта, мяжой паміж поўднем і поўначчу Міжземнамор'я, прайшла Еўра-Міжземнаморская канферэнцыя. На гэтай канферэнцыі, якая стала свайго роду апагеем збліжэнне ЕС і арабскіх краін Паўднёвага і Ўсходняга Міжземнамор'я, удзельнікі заявілі аб імкненні дасягнуць стабільнасці на паўднёвым беразе Міжземнага мора. Прычым, асабліва на гэтым настойвала Францыя, якая патрабуе гарантаванага доступу да энерганосьбітаў Паўночнай Афрыкі і прадухілення дэстабілізацыі палітычнай сітуацыі ва ўсім рэгіёне-басейне ў выпадку прыходу да ўлады ў паўднёвым Міжземнамор'е ісламскіх интегристив [29, с. 42].

На гэты выпадак нядаўна было абвешчана аб наяўнасці французскага плана высадкі дэсанта чатырох еўрапейскіх дзяржаў на поўдні і ўсходзе Міжземнамор'я. Гэтак жа, для магчымага ўзброенага ўмяшання ў справы Паўночнай Афрыкі і Блізкага Усходу, ЗША дыслакуюцца ў Неапалі свой 6-й флот.

Цікава, што Лівія ў сваім антыамерыканскай пафасе таксама падтрымлівае еўрапейскія імкнення магрибскую суседзяў, пра што прама і заявіў яе лідэр: «Лівія поўная рашучасці супрацьстаяць ператварэнню ЗША ў сусветнага жандара ... Еўропа пад кіраўніцтвам Германіі стане антаганістам Амерыкі, яе прамым канкурэнтам ... »[24, с. 49].

Еўропа, хоць і не гэтак катэгарычная, але і не зусім глухая да такога роду заклікаў. Ва ўсякім выпадку, Іспанія даўно дамагаецца, нягледзячы на ??відавочнае незадавальненне Вашынгтона, дыялогу НАТА не толькі з Усходняй Еўропай, але і з Маўрытанія, Марока, Тунісам, Егіптам, Іарданіяй, Ізраілем, а ў будучыні - і з Алжырам.

Зразумела, што «жыццёва важныя інтарэсы» Злучаных Штатаў не дазваляюць ім пасіўна назіраць за еўрапейскай экспансіяй на поўдзень. Жаданне краін Магрыба істотна актывізаваць дыялог Поўнач - Поўдзень прывяло да абвастрэння барацьбы за лідэрства паміж Еўропай і Амерыкай ў заходняй цывілізацыі (багатай Поўначы) па крайняй меры ў вызначэнні формы дыялогу і супрацоўніцтва з бліжэйшымі суседзямі еўрапейцаў з трэцяга свету. На думку аўтара, паказаныя канкурэнтная барацьба сведчыць не аб чым, як аб фактычным станаўлення шматпалярнасці ў свеце пасля заканчэння «халоднай вайны» [24, с. 51].

3.2 Міжземнамор'я ў палітыцы Еўрапейскага Саюза і НАТА