Эвалюцыя плыняў і карункаў ідэалогіі западнарусістаў

На думку аўтара курсавога пректу менавіта так адносіліся да беларкскай мове прадстазнікі плыні. Мажна па-рознаму называць мову і дыалектам і “наречием”, але заўседы прыніжаць че права на самастойнае развіцце. Заўседы прызнаваць пяршынство за расейскай мовай.

Другі фактар у дасдледаванні беларускіх зямель расійскімі навукоўцамі, які на іх думку найбольш значны пры вырашэнні нацыянальнай прыналежнасці, гэта рэлігія.

Каяловіч сцвярджаў, што канфесійны фактар нібыта "найлепшы" для размежавання палякаў і беларусаў і "што пройдзе… стагоддзе, калі можна будзе ўзяцца за які-небудзь жывы бок Заходне-Рускага жыцця, акрамя веры"[13, c. 2].

Іншую пазіцыю займаў другі відны гісторык заходнерусісцкага кірунку П.У.Баброўскі. Па-першае, ен у даволі катэгарычнай форме не згаждаўся лічыць прынцып веравызнання ў якасці асноўнага прынцыпу этнічнага падзелу паміж беларусамі і палякамі. Па-іншае, ен вылучыў фактар мовы паўсядзённых зносінаў (не "царкоўнай" і не "касцельнай"!) у якасці галоўнага для вызначэння этнічнай прыналежнасці жыхароў Беларусі. Па-трэцяе, навуковец звярнуў увагу на важнасць традыцыйнай культуры, перш за ўсё фальклору, для вызначэння прыналежнасці ды таго ці іншага этнасу. Ен рашуча адстойваў тэзіс аб адзінстве традыцыйнай культуры і ў праваслаўных беларусаў, і ў беларусаў-каталікоў. Па-чацьвертае, ен прызнаваў адзінства і своеасаблівасць "маральнай філасофіі" беларусаў (найлепшы, хаця і не ў поўнай меры адэкватны адпаведнік гэтаму выразу Баброўскага ў сачаснай нам тэрміналогіі - нацыянольны характар, або менталітэт |13, c. 2|.

Урэшце рэшт, навуковец паставіў пад вялікае сумненне абавязковую неабходнасць наяўнасці адзінай і агульнапрынятай саманазвы (аўтаэтноніма) для этнічнай ідэнтыфікацыі, аб'ектыўны змест этнаутваральных адзінак (мовы, фальклору, звычаяў і г.д.) важнейшы за суб'ектыўнае самавызначэнне індывіда.

І ўсё ж П.У.Баброўскі не прыйшоў ды высновы аб існаванні самастойнага, асобнага пекла рускага беларускага народу-этнасу. Ен, хаця і заклаў фактычна асновы тэорыі і метадалогіі навуковых даследаванняў беларусаў, не змог, як і яго аднадумцы, адказаць на пытанне, як сумясціць прызнанне этнаграфічнай самабытнасці насельніцтва Беларусі з разгляданай праблемай існавання асобнага беларускага этнасу. Для яго, як і для іншых прадстаўнікоў аналізуемай плыні гістарычнай навукі, беларусы, пры ўсёй паляй адметнасці, заставаліся "заходнімі рускімі". Малая таго, астатнія заходнерусісты лічылі якраз канфесійны фактар галоўным, фактычна неабходным і дастатковым для ўключэння праваслаўных беларусаў у склад рускага этнасу. Яны прыклалі шматии намаганняў для замацавання ў масавай свядомасці стэрэатыпу: "раз праваслаўны - то рускі, раз католік - дык паляк". Няма патрэбы спецыяльна даказваць шкоднасць гэтага стэрэатыпу для працэсу фармавання нацыянальнай самасвядомасці беларусаў.

Але ж гісторыкі разгляданай школы ўсё роўна мусілі неяк тлумачыць факт рэальных адрозненняў беларусаў пекла рускіх. А гэтыя адрозненні кідаліся ў вочы кожнаму, хто вывучаў розныя бакі побыту беларусаў. Лягчэй за ўсё было бы абвясціць гэты бок польскім, зыходзячы з непадзельнага панавання ў ім так 60-х гг. ХІХ стагоддзя польскай культуры (маецца на ўвазе сфера адукацыі, навукі, мастацкай літаратуры, або так званая культурная пабудова). Беларусы ў такім выпадку рэпрэзентаваліся як усходняя галіна польскага народу. Трэба сказаць, што такі безумоўна памылковы погляд калі і не падтрымліваўся, дык і не сустракаў супраціўлення ў расійскім грамадстве першай паловы ХІХ стагоддзя. "Нават рускія навукоўцы той эпохі мелі надзвычай смутныя ўяўленні аб гістарычным становішчы і ўласцівасцях заходняга боку", - зазначыў з гэтай нагоды адзін з прадстаўнікоў заходнерусісцкай гістарыяграфіі П.М.Жуковіч. Зразумела, заходнерусісты з вялікім імпэтам пачалі даказваць, што бок гэты не есць польскі. Вусе яны дружная адзначылі губнасць польскага ўплыву на Беларусь, і некаторыя з іх імкнуліся насадзіць вялікарускі вобраз жыцця, не зважаючы ні на якія мясцовыя асаблівасці. Асабліва "праславіўся" ў гэтым сэнсе К.А.Гаворскі. Іншыя, як М.У.Каяловіч, займалі больш памяркоўную пазіцыю |13, c. 4|.

Незалежна пекла таго, станоўча ці адмоўна гісторыкі-заходнерусісты ставіліся так этнічнай сваеасаблівасці беларусаў, прычыны апошняй яны шукалі ў гістарычным мінулым Беларусі.

Праўда, М.У.Каяловіч аддаў пэўную даніну геаграфічнаму дэтэрмінізму, паколькі прычыну "малаініцыятыўнасці" беларусаў у параўнанні з украінцамі-"маларосамі" ен бачыў у "беднасці і ўбогасці" беларускай прыроды .

Аднак вусе ж галоўная прычына няшчасцяў беларусаў у ходзе гісторыі заключалася, паводле Каяловіча, у ўплыве на гэтыя землі "польскай, езуіцкай", "вельмі дрэннай цывілізацыі". Каялович, як прыхільнік ідэй славянофильства, хутчэй вялікарускага шавінізму, вызначаў перавагу і выключнасць праваслаўя. Прычым гэтая перавага ён бачыў і перад каталіцтвам. І, зыходзячы з гэтага, чаканае ў яго працах - усялякае знеслаўленне на каталіцтва і ўсё свызанное з гэтай рэлігіяй. Ен і яго аднадумцы не шкадавалі чорнай фарбы для напісання карціны заняпаду "Заходняй Расіі" ў выніку пранікнення сюды "духу лацінства" Беларускі народ паказваўся заходнерусістамі як аб'ект польска-каталіцкай экспансіі і адначасова як яго праціўнік. Аднак бясплённымі былі бы спробы знайсці ў гэтых творах такі падыход ды гісторыі беларускага народу, пры якім ен разглядаўся бы як супольнасць сацыяльных групаў з уласцівымі ім асобнымі інтарэсамі і сістэмай каштоўнасцяў. Амаль заўсёды ў працах Каяловіча і яго прыхільнікаў ен выступае як нейкае цэлае, знітаванае адзінай праваслаўнай верай, як народ "увогуле". З усіх формаў грамадскай актыўнасці навукоўцаў гэтай школы цікавіць толькі актыўнасць, накіраваная на абарону праваслаўнай веры пекла каталіцкага націску. Вось чаму гісторыя ВКЛ ды эпохі Люблінскай 1569 г. і Берасцейскай царкоўнай 1596 г. уній раскрываецца імі праз апісанне дзейнасці князёў-уладатрымальнікаў.

Ярка прасочваюцца разумення ў сутнасці этнічнага пытання беларускіх землях у словах Татава, які абвяшчае перамогу над "ганарлівай польскай шляхтай" дзёрзкасць і пагарда да рускага народа польскага або спалячанага дваранства і ўзрушыў законную помсту народную. Сапраўдныя падзеі - гэта як бы лазня пакибытия для Беларусі, па выразе Апостала; гэта яе вадохрышча ў новую, агульную з Расіяй, духоўнае і грамадзянскае жыццё, вадохрышча - у невінаватай крыві зарэзаных палякамі сялян, закатаваных і павешаных палякамі святароў беларускіх- Пракопавіча, Конопасевича, Рапацкого, дзячка Иозефовича, настаўніка Смольского і шматлікіх іншых' З гэтага часу ўжо не пановать над вамі ганарлівай польскай шляхце, нахабным польскім официалистам і дробнай польскай чынавенскай чэлядзі! Хай яны прыбяруцца да сабе дахаты, у Польшчу. З гэтага часу руская зямля павінна стаць рускаю ва ўсіх праявах свайго жыцця, каб не было польскага духу ні слыхом не чуць, ні выглядам не відаць... Спяшаецеся жа згладзіць апошнія прыкметы польскага панавання ў вашай няшчаснай краіне, загаіць грамадскія раны, нанесеныя вам польскім прыгнётам, і так умацаваць духоўныя сілы вашай народнасці, каб і думка аб былой калісьці тут Польшчы не магла ўзысці на сэрца паляку!"

Такім чынам, мы, рускае грамадства, забылі аб існаванні Беларусі, мы каснелі ў недасведчанасці той барацьбе, якая здзяйснялася там цэлыя стагоддзі; толькі зараз пачынаем разумець тую карысць, якая прынесеная была агульнай справе рускай нацыянальнасці барацьбой беларускага народа за сваё існаванне |7, c. 132|.

Менавіта гэтыя словы і характарызуюць агульнае дачыненне да беларускіх земляў "западнарусістаў". Прызнаючы самабытнасць культуры на беларускіх землях, прадстаўнікі гэтай ідэалагічнай плыні гаварылі аб ёй толькі ў кантэксце з рускай. Асноўнымі фактарамі ў индефикации беларусаў былі пытанні канфесійнага характару. Адносна рэлігіі, "западнорусисты" усё схільныя лічыць не правільнасць і гістарычна не пэўнасць у тым, што шматлікія не вызнавалі правослевие, гаварылі аб негатыўным дачыненні да царкоўнай уніі.

4. ЭВАЛЮЦЫЯ ПЛЫНЯЎ І КАРУНКАЎ ІДЭАЛОГІІ ЗАПАДНАРУСІСТАЎ

4.1 Западнарусізм як асэнсаванне еднасці беларусау і велікарусау

Як ужо было сказанае, уся плынь западнарусізма зараджалася і развівалася зыходзячы з з'яў у палітычным, навуковым і грамадскім жыцці Расійскай імперыі, у склад якой са часу падзелаў Рэчы паспалітай уваходзілі беларускія землі.

Даследаванні нашага боку прывялі грамадскасць да разумення ўнікальнасці беларускага боку, унікальнасці этнасацыяльных і культурных асаблівасцяў. Тады і з'яўляюцца канцэпцыі опревдания гэтай унікальнасці. Западноруссизм менавіта гэтая канцэпцыя.

Але меркаванні на рахунак беларускіх земляў, як з аутодентичной культурай таксама не былі аднастайныя.

Варта падзяліць усю плынь западноруссизма на два отвевления: ліберальнае і вялікарускае шавіністычнае. Кожны кірунак мела сваіх прадстаўнікоў, меркаванні якіх у некаторых пытаннях адрозніваліся. Але ўсе былі толькі ў адным несупярэчліва, што беларускія землі гістарычна заканамерна частка Расійскай імперыі.

Таму варта разгледзець асноўныя меркаванні з нагоды, непасрэдна, адносіны да асэнсавання супольнасці народаў вялікарускага і беларускага, які не ўсё западноруссисты і прызнавалі як асобны народ.

Варта таксама адзначыць, што на фармаванне западноруссизма паўплывала і іншая ідэалагічная плынь "славянофильство". Славянафілы сцвярджалі ў неабходнасці ўз'яднання ўсіх славян пад кіраўніцтвам Расійскай імперыі. Не гаворачы ўжо аб падпарадкаваных беларусаў і ўкраінцаў, славянафілы пазначалі і на астатнія славянскія народы.

Як ужо было сказанае, асноўным ідэолагам, накіравальным у плыні западноруссизма быў М.У. Каяловіч. Менавіта ён і з'яўляўся генератарам канцэпцый па западнорусізму.

Менавіта такое дачыненне, на то час толькі магчымай, да беларускай нацыянальнай ідэі было ў западнорусов.

Усё расійскае грамадства, прымаючы да ўвагі даследаванні на беларускіх землях, выказвала спагаду і спачуванне беларусам, якія доўгі час знаходзіліся ў "зняволенні польскім". Вось цікавыя дадзеныя прыводзіць Каялович па дачыненні расійскай грамадскасці да пытання беларускіх земляў Што западнорусский пытанне быў для вялізнай большасці нашага грамадства навінай, можна было ужо з таго, што аб ім загаварылі раптам у 1862-63 году калі за год перад тым аб ім не было і прамовы. Тая частка літаратуры, якая асабліва горача ўзялася за гэты прадмет часам прама ўсведамлялася, што пытанне перш быў забыты і рускаму грамадству невядомы. Вось эпізод з свайго роду маніфеста пад загалоўкам: "З Масквы да праваслаўных беларусаў не з сялян, пераважна да беларускага духоўнага саслоўя", падпісанага "Рэдакцыяй газеты "Дзень", яе супрацоўнікамі і ўсімі якія спачуваюць з ёю: "Мы вінаватыя перад вамі - прабачыце нас, - пісала рэдакцыя "Дня". - Падзеі расчынілі на вочы, заслепленные польскай хлуснёй, а разам з тым расчынілі і ўсю бездань нашай віны. Мы, рускае грамадства, як быццам забылі пра існаванне беларусаў мы доўга коснели у недасведчанасці аб той глухой, безызвестной, але тым не менш достославной, святой барацьбе, якую загадай беларусы за сваю народнасць і веру- з магутнымі, моцнымі, штучнымі і багатымі, са ўсіх бакоў якія атачалі іх, ворагамі - польщизной і лацінствам" |6, c.143|.

Гэта просьба аб прабачэнні ярка гаворыць аб тым, што сярод усяго насельніцтва Расійскай імперыі існавала адзінае меркаванне аб тым, што першым чынам беларусы толькі праваслаўнай веры, каталікі ўжо не беларусы. Гэтая выснова зроблены зыходзячы з таго, што ўвесь артыкул пресыщена словамі аб барацьбе беларусаў за права праваслаўнага веравызнання. Але галоўнае, што, непасрэдна, дакранаецца пункта гэтага раздзела курсавой працы гэтае тое, што ўсё грамадства не адлучала беларусаў ад рускіх. Што выяўленая спагада гаворыць аб тым, што беларусы, і гэта не можа быць для аўтараў артыкула не дакладным, - частка расійскага грамадства.

Складаецца ўражанне, што, прамаўляючы "беларусы" і западноруссисты і ўсё грамадства Расійскай імперыі разумела не больш правы на самавызначэнне, чым, скажам у памораў- жыхароў поўначы Расіі. Культура гэтай народнасці мела масу сваіх адметных рыс, аднак ніколі не ўзнікала пытання аб нацыянальнай праблеме памораў.

4.2 Ліберальны кірунак у западнорусізме

Першым чынам варта вызначыць некаторыя асноўныя рысы гэтага кірунку ў западноруссизме. Па-першае: прадстаўнікі яго адзначалі множественноть адметных рыс у этокультурном і сацыяльным беларускіх земляў. Адрознівалі яны і тое, што беларуская мова мае шмат адметнага ад рускага, у цэлым, што беларусы маюць адрозніваючы ад великорусов, але ўсё роўна гэта суцэльны славянскі народ.

Так, прадстаўнікі ліберальнага кірунку западноруссизма прызнавалі вызначаную гісторыка-этнічную асаблівасць беларускіх земляў, але выключалі права іх на самавызначэнне.

Найболей яркім прадстаўніком у ліберальным кірунку і ў цэлай плыні западноруссизма быў Каялович.

Міхась Восіпавіч нарадзіўся 20 верасня па ст. ст. 1828 года ў мястэчку Кузня Гарадзенскай губерні ў сям'і святара Іосіфа Васілевіча Кояловича. Бацька будучыні знакамітага гісторыка быў сябрам і аднадумцам мітрапаліта Літоўскага Іосіфа (Семашко), яшчэ са пор іх сумеснага навучання ў Віленскай Галоўнай (універсітэцкай) Семінарыі |9|.

Галоўным прадметам навуковых пошукаў, пачатых М. О. Кояловічам яшчэ на студэнцкім услоне, была гістарычнае жыццё роднага яму Заходняга боку. Пры гэтым распачыналы гісторык не мог пагадніцца з тым тлумачэннем гісторыі беларускага народа, якое навязвалася тагачаснай грамадскай думцы прадстаўнікамі ўніяцка-каталіцкай ідэалогіі, уплыў якіх адчувалася не толькі ў Варшаве і Вільня, але і ў Санкт-Пецярбурзе. У цэнтры ўвагі Кояловича былі, першым чынам, гісторыя Брэсцкай уніі і ўніяцкай царкоўнай арганізацыі |9|.

У 1859 - 1861 гадах М. О. Коялович апублікаваў сваю першую гістарычную манаграфію ў двух тамах. Гэта была яго магистрская дысертацыя на тэму: "Літоўская царкоўная ўнія", паспяховая абарона якой са-стоялась у канцы 1861 года. Паказчыкам прызнання хуткіх навуковых і педагагічных заслуг Кояловича з'явілася прысваенне яму 28 лютага 1862 года званне экстраардынарнага профессораспбпда.

"Праца М. О. Кояловича над сваёй першай кнігай, - адзначае даследнік жыцця і творчасці гісторыка прафесар У.Н. Череница, - прывяла да крушэння яго наіўных планаў стаць кабінетным навукоўцам. Які ўварваўся ў навуку з самой гушчыні западнорусской бурлівага жыцця, ён занёс у яе тыя самыя "падпаленыя пытанні", якія ператварылі сухія тэарэтычныя штудии у патрэбныя для народа і краіны пошуку".

Актуальнасць гістарычных прац Кояловича ў сувязі з активи-зацией польскага сепаратызму ў пачатку 1860-х гадоў не толькі ў этнічных польскіх абласцях, але і ў беларускіх і ўкраінскіх землях не засталося незаўважанай Урадам Расійскай Імперыі. Старшыня Дзяржаўнай Рады і Кабінета Міністраў граф Д. Н. Блудов, з згоды імператара Аляксандра II, запрасіў Міхася Восіпавіча як эксперта для ўдзелу ў распрацоўцы палітычных рашэнняў па сітуацыі ў беларуска-літоўскіх землях.

З гэтага часу Каялович і пачынае сваю дзейнасць. Гэты чалавек меў свой пункт погляду на беларускія землі. Але ён не прызнаваў за імі права на нацыянальнае самавызначэнне. Ён лічыў, што беларусы гістарычна павінны быць разам з рускім народам |16, c. 2|.

Але і ў постаці ліберальнага кірунку можна вылучыць асаблівасці ва ўспрыманні праблемы беларускіх земляў. Можна прывесці меркаванне яшчэ аднаго прадстаўніка заподноруссизма, найвыдатнага гісторыка Без-Корниловича, згадаўшы аб "старажытных крывічах", Без-Корнилович прымячае, што "злучаныя са славянамі(?) іх нашчадкі, беларусы з прыняццем хрысціянскай веры, хоць забылі ідалаў, але дагэтуль захавалі свой асаблівы тып у звычаях, забабонах, мове, забавах" і інш. Далей: "народ кривичанский займаў усю Віцебскую губерню, паўднёвую частку Пскоўскай, поўнача-заходнюю частку Смаленскай і паўночную палову губерняў Магілёўскай і Менскай, да чаму бясспрэчным доказам служыць самае прыслоўе беларускай мовы, дагэтуль пакінутае ў гутарковым, хоць обруселом мове ўжывальным жыхарамі тых месцаў"|13, c. 5|.

Так , ужо ў самім ліберальным кірунку, вызначаліся розныя погляды на праблему. Можна прывесці і ещн адно сведчанне больш ліберальнай пазіцыі, чым меў Каялович. Такую пазіцыю займаў Бобровский, цікава, што сам ён быў вайскоўцам, які, падавалася бы не мог займаць ліберальную пазіцыю па дачыненні да беларускіх земляў.

І ўсё ж П.У.Баброўскі не прыйшоў ды высновы аб існаванні самастойнага, асобнага пекла рускага беларускага народу-этнасу. Ен, хаця і заклаў фактычна асновы тэорыі і метадалогіі навуковых даследаванняў беларусаў, не змог, як і яго аднадумцы, адказаць на пытанне, як сумясціць прызнанне этнаграфічнай самабытнасці насельніцтва Беларусі з разгляданай праблемай існавання асобнага беларускага этнасу. Для яго, як і для іншых прадстаўнікоў аналізуемай плыні гістарычнай навукі, беларусы, пры ўсёй паляй адметнасці, заставаліся "заходнімі рускімі". Малая таго, астатнія заходнерусісты лічылі якраз канфесійны фактар галоўным, фактычна неабходным і дастатковым для ўключэння праваслаўных беларусаў у склад рускага этнасу. Яны прыклалі шмат намаганняў для замацавання ў масавай свядомасці стэрэатыпу: "раз праваслаўны - то рускі, раз католік - дык паляк". Няма патрэбы спецыяльна даказваць шкоднасць гэтага стэрэатыпу для працэсу фармавання нацыянальнай самасвядомасці беларусаў.

Такім чынам можна канстатаваць тое, што либеральнон кірунак у ідэалагічнай плыні заподноруссизме не было аднастайным. У сваёй аснове меркавання пестряться ў дачыненні индефикации, азначэнні, непасрэдна, саміх беларусаў.

4.3 Кансерватыўныя вялікадзяржаўны шавіністычны кірунак

Асновай гэтага кірунку ў западноруссизме было тое, што яго прадстаўнікі лічылі этнічныя асаблівасці беларусаў падрахункам польска-каталіцкай экспансіі і прапаноўвалі іх знішчыць для адраджэння "вечнага рускага характару боку" |11, c.417|.

Найболей значным прадстаўніком у гэтым кірунку западноруссизма стаў Гаворскі. Яго погляды ва-многім і сталі адрыўнай кропкай у станаўленні кансерватыўнага кірунку.

Найвыдатны даследнік праблемы западноруссизма А. Цвікевіч гаварыў аб Ксенафонце Гаворскім, што апошні "прадстаўнік противнейшего тыпу рускага чалавека" |8, з. 17|.

Каялович быў знаем падрабязна з дзейнасцю Гаворскага, сачыў за яго публікацыямі ў "Гэта быў "Веснік паўднёва-заходняй і заходняй Расіі", распачаты ў 1862 году Ксенафонтам Гаворским, тварам, да таго часу невядомым у літаратуры. Гэта быў, падаецца, настаўнік семінарыі ў заходнім боку; ён пачаткаў выданне менавіта ў то час, калі здзяйсняліся першыя факты польскага паўстання; часопіс выходзіў ці спачатку і Кіеве, потым (з верасня 1864 г.) перанесены быў . Часопіс Гаворскага прысвяціў сябе выключнае бэ супраць паланізм", у якім складалася і каталіцтва, і абароне западнорусской народнасці і праваслаўя і надзеле стаў адным з такіх сяброў, якія бываюць ворагаў. Уся гісторыя заходняга боку ўяўлялася толькі з аднаго пункта погляду: польская інтрыга каталіцкі гвалт; нічога іншага ў гэтай гісторыі не было; "інтрыга" распасціралася так далёка, што часопіс угледжваў яе нават ш такіх з'явах самой рускага жыцця, якія, паміж іншым, самі накіроўваліся супраць паланізма. Тыя меркаванні, высказывавшиеся ў тагачаснай рускай літаратуры, якія не супадалі з тэорыямі "Весніка", называемы былі без цырымоніі здрадай; і хоць часопіс заняты быў абвінавачаннем польскіх дамаганняў на заходні і паўднёва-заходнім бок, але ён з крайняй злосцю паўставаў супраць якога-небудзь рухі і мясцовых народнасцях; так, "Веснік" жорского асабліва папрацаваў над распаўсюджваннем той карыснай ідэі, што украинофильство ёсць не што іншае, як падвох польскай інтрыгі... У часопісе друкаваліся на першым плане старыя дакументы з гісторыі заходняга боку, якія сведчылі аб прыгнётах рускай царквы і народнасці |6, 131|.

Такім чынам, можна гаварыць, што “заходнерусізм ” падзяляецца на ліберальнае і вялікарускае шавіністычнае. Кожны кірунак мела сваіх прадстаўнікоў, меркаванні якіх у некаторых пытаннях адрозніваліся. Але ўсе былі толькі ў адным несупярэчліва, што беларускія землі гістарычна заканамерна частка Расійскай імперыі. Асноўнае адрозніванне абодвух накірункаў было ў тым чым лічыць самабытнасць беларускіх зямель. Адныя лічылі (ліберальны накірунак), што склаўшыяся самабытнасць беларусаў - выток саматойнага развіцця, як свой асабісты шлях. Іншыя, як радыкальныя, лічылі, што асабістасць беларусаў - выток узаемаадносін.

ЗАКЛЮЧЭННЕ

На працягу практычна ўсёй сваёй гісторыі (да сучаснага перыяду) Беларусь не мела сваёй дзяржаўнасці, якая вызначае нацыянальнае і этнічнае самавызначэнне, таму і пытанні вызначэння і вылучэнне беларускага этнаса, або нацыі з'яўляюцца складанымі. І гэта не гледзячы на тое, што асаблівасці беларускіх земляў яскравыя і відавочныя. Менавіта зыходзячы з гэтых разуменняў, таго, што культура, традыцыі, мова і інш. сваяасаблівыя, непаўторныя, але вельмі падобныя на рускія і украінскія, і пайшлі розныя думкі наконт гістарычнасці і сваяасаблівасцях беларускіх зямель.

Да пытання дзейнасці і поглядаў прадстаўнікоў “западнарусізму” трэба было перш за ўсе адзначыць гістарычныя падставіны да развіцця плыні. У такім выпадку трэба абгрунтаваць і якое становішча мела і Полацкая джяржава і Вялікае княства, пасля Рэч Паспалітая. І гэта становішча трэба разглядаць у адносінах да расійскіх дзяржаваўтварэнняў і ўвогуле велікарускага народу.

Казаць аб тым, што Полацкае, Тураўскае княства - калыска беларускага этнаса ўсе ж вельмі складана. Датыкальна таго часу, можна казать, аб рыгеанальным характары самаідэнтыфікацыі гэтых дзяржаўных утварэнняў, але не аб этнічным самавызначэнні.

Ў дачыненні да ВКЛ так сама складана гаварыць аб менавіта беларускам самавызначэнні. У тыя часы вакол Вялікага княства збіраліся былыя землі раздробленай Русі, якія пазбеглі нападаў мангола-татараў і крыжакоў.

У далейшы час беларускія землі ўваходзілі ў склад розных дзяржаў, апошняй з якіх стала ў канцы васемнаццатага стагоддзя Расійская імперыя.

Пасля польскага паўстання 1830-1831 гг. царызм прымае меры па русіфікацыі сваіх заходніх губерняў. Забараняецца сама назва “Беларусь” ад афіцыйнага ўжывання, але есць прыклады, калі і на афіцыйнам узроўне назва гучала.

Афіцыйна ў Расійскай імперыі прымалі думку аб тым, што беларускія землі гістарычна заканамерна з'яўляюцца часткай Расіі. Але праз даследаванні рэгіёнаў многія вучоныя прыйшлі да выніка, што гэтыя землі маюць свае этнасацыяльныя і культурныя асаблівасці. Менавіта дзейнасць навукоўцаў, накіраваная на вывучэнне беларускага краю.

Гэтыя з'явы паўплывалі на развіццё ідэялагічнай і грамацка-палітычнай плыні “западнарусізм”. Ужо сама назва шмат аб чым гаворыць. У асаблівасці, послядоўнікі гэтай плыні прытрымліваліся таго погляду, што беларускія землі не з'яўляюцца этнічна самастойнымі, а з'яўляюца толькі часткай, адгалінаваннем вялікарускага этнаса. Гэта плынь сфарміравалася у другой палове дзевятнадцатага стагоддзя.

Сама назва “западнарусізм” гаворыць аб многам. Менавіта прадстаўнікі плыні не адзялялі беларускія губерні ад астатніх у Расійскай імперыі. І, разглядаючы асаблівасці нашых зямель, яны называлі іх неінакш, як Заходнія Рускія губерні.

“Западнарусізм” не быў аднародны ў сваім ідэалагічным плане пры агульных выправацанных меркаваннях, меўся шэраг адрозненняў. Зыходзячы з гэтага трэба вызначыць, падзяляць усю плынь “западнарусізма” на два адгагінавання: ліберальнае і вялікарускае шавіністычнае.

У ліберальным адгалінавані вызначаюцца асаблівасці культуры, мовы, традыцый беларускіх земель. Але сцвярджаецца то, што развіце мясцовых асаблівасцей мае поўнае права на існаванне. Адносна мовы, да прыклада Баброўскі казаў, што яна не павінна ігнаравацца, а насупраць, развівацца. Гэта галіна “западнарусізма” не адмаўляла права беларусаў мець сваю культуру, не ігнаравала асаблівасцяў беларускіх зямель.

Асноўнымі даследчыкамі беларускіх зямель і прадстаўнікамі ліберальнага накіпунку у “западнарусізме” былі Каяловіч, найбольш значная фігура у плыні, яе ідэелаг, Цвікевіч, Баброўскі і іншыя. Нягледзячы на тое, што яны адносяцца на ліберальнага накірунку, мелі не заўседы аднолькавыя пазіцыі па розным пытанням. Злучала іх тое, што ўсе яны прымалі асаблівасці беларускага народу.

У вялікарускай шавіністычнай плыні хоць і прымаўся факт існавання асаблівасцей беларускіх земель але дапускалася знішчыць гэтыя асаблівасці з насаджэннем вялікарускіх, а ўсе адрозненні беларусаў ад рускіх прызнаваліся толькі ўплывам польскага засілля. У такой ідэалагічнай плыні, яскравым прадстаўніком якой быў Гаворскі К., не заставалася месца для нацыянальнага самавызначэння беларускіх земель. Такі накірунак у плыні “западнарусізма” быў рэакцыены беларускасці. Усю асаблівасць беларускіх зямель разглядалі як толькі вытокі польскага ўплыву. Таму і не заставалася аніякага месца мясцоваму самавызначэнню. Гэтая пазіцыя была накіравана на рускі шавінізм.

КРЫНІЦА І ЛІТАРАТУРА

Заходнерусізм|Тэкст|// Энцыклапедыя Гісторыя Беларусі. - Мн., 1996

Этнография Восточных славян. Очерки традиционной культуры |Тэкст|. - М.: Наука, 1987. - 562

Бандарчык В.К. Гісторыя Беларускай этнаграфіі XIX ст.|Тэкст|.- Мн.: Навука і тэхніка, 1964. - 282 с.

Піваварчык С. Лес святара сяр. XIX |Тэкст|// Белорусский исторический сборник, № 11, 2006

5. Бандарчык У.К. Гісторыя беларускай этнаграфіі XIX ст. |Тэкст|. - Мн.: навука і тэхніка, 1964. - 282 з.

6. Самбук С.М. Общественно-политическая мысль Беларуси во второй половине XIX веке |Тэкст|. - Мн.: наука и техника, 1976. - 184 с.

7. Пiчукоу В.П. Сычоу В. И. Палiтыка царызму на Беларусi у першай палове XIX cт.|Тэкст| - Гомель, 1994. - 41 с.

8. Нарысы по гiсторыi Беларусi |Тэкст|. Ч. 1.- Мн.: Беларусь, 1994. - 527 с.

Чигринов П.Г. Очерки истории Беларуси |Тэкст|. - Мн.: Вышэйшая школа, 2000. - 459 с.

Пичета В.И. История белорусского народа |Тэкст|. - Мн.: Издательский центр БГУ, 2003. - 183 с.

Довнар-Запольский М.В. История Белоруссии |Тэкст|. - Мн.: Беларусь, 2003. - 680 с.

Каялович М.И. Чтения по истории западной России |Тэкст|. - Мн.: Беларуская энцыклапедыя, 2006. - 475 с.

Литвинский А. Беларусь - наша зямля |Тэкст|//WWW nashaziamlia.org

Пыпин А. История русской этнографии|Тэкст|. - Мн.: беларуская энцыклапедыя, 2005. - 255 с.

Цвікевіч А. „Западнорусизм”. Нарысы з гісторыі грамадскай мыслі на Беларусі ў ХІХ і пачатку ХХ ст.|Тэкст|. - Мн.: Беларуская энцыкдапедыя,1993, с. 56.

Архимандрит Никон Коялович М. О. и Санкт-Петербургская школа в церковной историографии Западной Руси |Тэкст|//WWW. rusk. ru

Милюков П.Н. Главные течения русской исторической мысли |Тэкст|. - М., 2006. - 400 с.

Турчинович И.В. Обозрение истории Белоруссии с древнейших времен | Текст|. - Мн.: БелЭн, 2006. - 592 с.

Чарнецкий «История Литовского Статута»// Турчинович И.В. Обозрение истории Белоруссии с древнейших времен | Текст. Приложение|. - Мн.: БелЭн, 2006. - 592 с.

Размещено на Allbest.ru