Аналіз развіцця глебазнаўства на Беларусі

Размещено на http://www.allbest.ru

Размещено на http://www.allbest.ru

ЗМЕСТ

ГЛАВА 1. ГЛЕБАЗНАЎСТВА У НАВУКОВЫХ I НАВУКОВА-ПРАЕКТНЫХ УСТАНОВАХ БЕЛАРУСІ

ГЛАВА 2. ГЛЕБАЗНАЎСТВА Ў НАВУЧАЛЬНЫХ УСТАНОВАХ БЕЛАРУСІ

ЗАКЛЮЧЭННЕ

ГЛАВА 1. ГЛЕБАЗНАЎСТВА У НАВУКОВЫХ I НАВУКОВА-ПРАЕКТНЫХ УСТАНОВАХ БЕЛАРУСІ

Глебазнаўства пачало развівацца ў Акадэміі навук Беларусі з першых дзён утварэння яе папярэдніка - Інстытута беларускай культуры (Інбелкульта). Гэта звязана з тым, што ля вытокаў Інбелкульта знаходзіўся вядомы глебазнавец, загадчык кафедры глебазнаўства Горы-Горацкага сельскагаспадарчага інстытута прафесар Я. М. Афанасьеў. На працягу параўнальна невялікага перыяду дзейнасці (1922--1928 гг.) Інбелкульт перажыў некалькі рэарганізацый, мэтай якіх было актывізаваць удзел вучоных інстытута ў вырашэнні сацыяльна-эканамічных, палітычных і іншых задач развіцця рэспублікі. Аднак пры ўсіх пераўтварэннях глебазнаўства абавязкова заставалася ў ліку асноўных акадэмічных кірункаў.

3 мэтай аб'яднання вядучых работ па вывучэнні глебаў Беларусі і іх каардынацыі ў 1924 г. пры Інбелкульце ствараецца глебава-геалагічная камісія (старшыня - геолаг, прафесар М. Ф. Бліадухо, вучоны сакратар -глебазнавец П. П. Рагавой). У сакавіку 1924 г. камісія склікала першую Усебеларускую глебазнаўчую канферэнцыю, на якой з дакладамі выступілі Я. М. Афанасьеў, В. Р. Касаткін, А. К. Кедраў-Зіхман, П. П. Рагавой і інш. Канферэнцыя падвяла вынікі глебавых даследаванняў і прыняла план іх далейшага развіцця. Акрамя навуковых даследаванняў праводзілася праца па складанні тэрміналагічнага слоўніка. Навуковыя глебавыя даследаванні актывізаваліся, калі ў склад Інбелкульта Дзяржпланам БССР у 1925 г. была перададзена камісія па вывучэнні прыродных вытворчых сіл Беларусі, якую ўзначаліў вядомы геолаг М. Ф. Бліадухо. У 1926 г. пры Інбелкульце было створана навуковае бюро па сельскагаспадарчай доследнай справе. У кампетэнцыі бюро знаходзіліся пытанні арганізацыі сеткі доследнь станцый. На базе бюро ў канцы 1926 г. пры Інбелкульце быў створаін Беларускі навукова-даследчы інстытут сельскай і лясной гаспадаркі. У 1927 г. інстытут быў перададзены ў непасрэднае падпарадкаванн Саўнаркаму БССР, яго тэматыка была накіравана на вырашэнні пераважна практычных задач. Упершыню пачалі дэталёва на сучасным узроўні вывучацца пытанні меліярацыі і культуры балот. У інстытуце працавалі вядомыя вучоныя, будучыя акадэмікі Г. I. Гарэцкі, А. I. Кайгародаў і інш. Інстытут выдаваў зборнік прац і меў своі часопіс «Сельская і лясная гаспадарка». Пры інстытуце дзейнічала геафізічная абсерваторыя, доследная станцыя, хімічная лабараторыі. Аднак у 1930 г. ён быў закрыты ў сувязі з рэпрэсіраваннямі вядучых вучоных гэтай установы. На базе Інстытута сельскай і лясноі гаспадаркі пазней заснаваны шэраг навукова-даследчых інстытутаў, земляробства, меліярацыі і воднай гаспадаркі, лясной гаспадаркi (Інстытут лесу), Гідраметэаралагічная служба Беларусі, якія працуюць па сённяшні час.

Дырэктарам інстытута ў 1927--1930 гг. працаваў Гаўрыла Іванавіч Гарэцкі (1900--1988 гг.)? які закончыў Пятроўскую (Ціміразеўскую сельскагаспадарчую акадэмію (1924 г.) і да гэтага (1925--1927 гг працаваў дацэнтам БСГА, а потым стаў вядомым геолагам, доктарам геолага-мінералагічных навук (1946 г.), акадэмікам АН БССР. Асноўныя навуковыя даследаванні Г. I. Гарэцкага прысвечаны геалогіі антрапагенавых адкладаў. Яны мелі вялікае значэнне для пазнання ўмоў; глебаўтварэння на тэрыторыі Беларусі ў пасляледавіковы час.

Створаны ў Інбелкульце ў 1927 г. аддзел прыродазнаўчых - сельскагаспадарчых навук падзяліўся на клас прыроды і клас гаспадаркі. У яго склад уваходзілі кафедры глебазнаўства (загадчык - праф. Я. М. Афанасьеў), геаграфіі (праф. А. А. Смоліч), батанікi (У. У. Адамаў); заалагічны музей (праф. А. У. Фядзюшын) і інш. Глебавыя даследаванні праводзіліся ў Вялікалетчанскім батанічным садзе, які таксама ўваходзіў у склад Інбелкульта. У 1927 г. пры аддзеле прыродазнаўчых навук быў створаны геолагаразведачны інстытут.

Найболыпая ўвага ўдзялялася экспедыцыйным даследаванням глебаў, якія актыўна развіваліся, дзякуючы, у першую чаргу правадзейнаму члену Інбелкульта Я. М. Афанасьеву, які змог арганізаваць калектыў даследчыкаў, у тым ліку і здольных студэнтаў (А. Р. Мядзведзева, Р. I. Пратасеню, В. I. Пашына, П. А. Кучынскага і іншых). Я. М. Афанасьеў да гэтага часу стаў сапраўдным лідэрам глебазнаўцаў Беларусі, вакол якога ўтварыўся вялікі творчы калектыў - беларуская школа глебазнаўцаў. Станаўленне і дасягненні гэтай школы можна бачыць на прыкладзе творчай біяграфіі акадэміка Я. М. Афанасьева.

Якаў Мікітавіч Афанасьеў (1877---1937 гг.) нарадзіўся ў г. Балашове Саратаўскай губерні. У 1897 г. паступіў на прыродазнаўчы факультэт Пецярбургскага універсітэта, на якім у той час працавалі знакамітыя навукоўцы: глебазнаўцы А. В. Саветаў, В. В. Дакучаеў, П. В, Атоцкі; батанік А. М. Бекетаў; хімік Дз. I. Мендзялееў, геолаг А. А. Інастранцаў і іншыя. Пад кіраўніцтвам П. В. Атоцкага Я. М. Афанасьеў яшчэ студэнтам неаднаразова ўдзельнічаў у экспедыцыях па вывучэнні глебаў розных рэгіёнаў Расіі. Пад уздзеяннем В. В. Дакучаева і П. В. Атоцкага Я.М.Афанасьеў выказаў арыгінальную думку аб тым, што ўсе глебы па сваім паходжанні і размеркаванні на Зямлі могуць быць аб'яднаны геаграфічнай занальнасцю. Гэта думка была рэалізавана праз шмат гадоў у выглядзе навуковай працы «Асноўныя рысы глебавага покрыва Зямлі» (1930).

У 1902 г. Я. М. Афанасьеў абараніў навукова-даследчую працу на званне кандыдата прыродазнаўчых навук і пачаў працаваць выкладчыкам прыродазнаўчых дысцыплін на Галіцынскіх вышэйшых жаночых курсах у Маскве. Кожнае лета ён удзельнічаў у навуковых экспедыцыях па вывучэнні глебаў розных рэгіёнаў Расіі (Сярэдняй Азіі, Казахстана, чарназёмных губерняў Украіны і інш.). Вынікі даследаванняў друкаваліся ў выглядзе навуковых артыкулаў, у тым ліку і ў часопісе «Глебазнаўства».

У 1907 і 1908 гг. Я. М. Афанасьеў прымаў удзел у I і II Усерасійскіх з'ездах глебазнаўцаў. У 1915 г. па выніках даследаванняў тэрыторыі Чарнігаўскай губерні Якаў Мікітавіч упершыню вызначыў распаўсюджаныя на паніжэннях рэльефу падзоліста-балотныя глебы, якія закіпалі ад уздзеяння кіслаты на іх паверхню. Пазней гэтыя глебы былі названы сезонна-карбанатнымі. Утварэнне іх тлумачылася выхадамі на паверхню карбанатных водаў на лёсавых пародах. Ён упершыню прапанаваў лічыць занальнымі глебы адмоўных элементаў рэльефу, назваўшы іх інтразанальнымі. Гэта было ўдакладненнем класіфікацыйнай схемы В. В. Дакучаева і М. М. Сібірцава. Гэтыя ідэі потым ім былі пакладзены ў аснову даклада на I Міжнародным кангрэсе глебазнаўцаў у Вашынгтоне ў 1927 г. «Класіфікацыйная праблема ў рускім глебазнаўстве».

У 1918 г. адбылася Усерасійская нарада глебазнаўцаў у Маскве старшынёй якой быў абраны Ф. Ю. Левінсон-Лесінг, а сакратаром Я. М. Афанасьеў. На нарадзе ён быў уключаны ў склад камісіі па вывучэнні прыродных вытворчых сіл краіны. У гэтым жа годзе Я. М. Афанасьеў перайшоў працаваць у Маскоўскі межавы інстытут прафесарам : загадчыкам кафедры глебазнаўства.

У 1921 г. Якаў Мікітавіч прымае прапанову ўзначаліць кафедру глебазнаўства ў Горы-Горацкім сельскагаспадарчым інстытуце. У першы год працы ў інстытуце Я. М. Афанасьеў з дапамогай студэнтаў пачаў даследаванні глебавага покрыва Беларусі, складанне глебавых карт і напісанне нарысаў (тлумачальных запісак). Абагульняючай стала праца Я. М. Афанасьева «Эцюды пра покрыўныя пароды Беларусі» (1925 г.).

У 1924 г. Я. М. Афанасьеў прымаў удзел у рабоце Міжнароднай канферэнцыі глебазнаўцаў у Рыме, а потым разам са сваім настаўнікам П. В. Атоцкім здзейсніў навукова-азнаямляльную паездку па Чэхаславакіі і Польшчы.

У 1925 г. пасля стварэння ў Горках Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі (БСГА) на базе Горы-Горацкага і Беларускага (у Мінску) сельскагаспадарчых інстытутаў пры кафедры глебазнаўства ўтвараецца навукова-даследчая лабараторыя, якая адначасова стала падраздзяленнем Інбелкульта. Узначаліў яе праф. Я. М. Афанасьеў. 3 гэтага часу яе дзейнасць цесна звязана з БСГА і Інбелкультам. Якаў Мікітавіч быў абраны правадзейным членам Інбелкульта.

У 1926 г. у Маскве адбыўся V Усесаюзны з'езд глебазнаўцаў, які падвбў вынікі пяцігадовых даследаванняў. Я. М. Афанасьеў выступіў з вялікім дакладам «Глебы Беларусі як прыродныя рэсурсы вытворчых сіл краіны». З'езд прыняў рашэнне аб удзеле савецкіх глебазнаўцаў у I Міжнародным кангрэсе глебазнаўцаў (Вашынгтон, 1927 г.). Я. М. Афанасьеў увайшоў у склад арганізацыйнага камітэта, быў адказны за працу класіфікацыйнай камісіі і асноўным дакладчыкам па класіфікацыі глебаў.

У 1927 г. пры Інбелкульце ствараецца аддзел прыродазнаўчых і гаспадарчых навук, у склад якога ўваходзіць і кафедра глебазнаўства на чале з Я. М. Афанасьевым. У гэтьм жа годзе Якаў Мікітавіч, згодна з новым статутам, перавыбіраецца правадзейным членам Інбелкульта. Я.М. Афанасьеў быў адным з аўтараў схематычнай карты покрыўных чацвярцічных утварэнняў на тэрыторыі Еўрапейскай часткі СССР, складзенай у 1927 г. пад кіраўніцтвам праф. Г. Ф. Мірчынкі.

У 1928 г. пры рэарганізацыі Інстытута беларускай культуры ў Беларускую акадэмію навук Я. М. Афанасьеў стаў яе першым правадзейным членам (акадэмікам) сярод 22 іншых вядомых вучоных Беларусі.

У 1931 г. Я. М. Афанасьеў становіцца дырэктарам утворанага на базе навукова-даследчай лабараторыі БСГА навукова-даследчага Інстытута аграглебазнаўства ў складзе АН БССР. На гэтай пасадзе ён быўда!937г.

Я. М. Афанасьеў быў арыштаваны і загінуў у 1937 г.

Адначасова распачыналіся работы па аграхіміі і выкарыстангг ўгнаенняў. У цэнтральнай аграхімічнай лабараторыі Інбелкульта і НДІ сельскай і лясной гаспадаркі было ўпершыню праведзена даследаванвс| хімічнага саставу і ўласцівасцей дзярнова-падзолістых глебаў. Р. I. Пра тасенем вывучаны патрэбы глебаў ва ўгнаеннях, уплыў калійных соле на хіміка-біялагічныя ўласцівасці глебаў, складзены першыя картаграмі кіслотнасці і патрэбнасць глебаў у вапнаванні. У гэты час пачаў праводзіць даследаванні па вапнаванні глебаў Беларусі доследных палях БСГА А. К. Кедраў-Зіхман, які ў 1931 г. быў абран акадэмікам АН БССР, а ў 1935 г. - акадэмікам УАСГНІЛ На прац. доўгага часу (1931--1963 гг.) ён працаваў загадчыкам лабараторь вапнавання глебаў Усесаюзнага НДІ угнаенняў і аграглебазнаўства.

13 кастрычніка 1928 г. ЦВК і Саўнаркам БССР прынялі пастанову «Аб рэарганізацыі Інстытута беларускай культуры ў Беларускую акадэмію навук», а ў снежні гэтага года зацверджаны састаў правадзейных членаў Беларускай акадэміі навук (акадэмікаў). Сярод першых акадэмікаў былі глебазнавец Я. М. Афанасьеў, геолаг М. Ф. Бліадухо, балотазнавец-меліяратар А. Д. Дубах, аграхімік М. К. Малюшыцкі. У 1931 г. акадэмікам Беларускай акадэміі навук абраны аграхімік А. К. Кедраў-Зіхман. Гэтыя навукоўцы мелі непасрэднае дачыненне да вывучэння глебавага покрыва. Акрамя таго, у складзе першых акадэмікаў АН БССР былі прадстаўнікі іншых рэспублік: геолаг А. П. Карпінскі (Расія), глебазнавец В. Р. Вільямс (Расія), геолаг П. А. Туткоўскі (Украіна) і інш. Такім чынам, глебазнаўчы кірунак меў вельмі добры падмурак у новай Акадэміі навук.

У 1931 г., калі Акадэмія навук пачала мяняць сваю структуру і пераходзіць ад мноства дробных кафедр і камісій да буйных інстытутаў, былі створаны першыя 12 навукова-даследчых інстытутаў, у тым ліку Інстытут аграглебазнаўства (дырэктар -- акад. Я. М. Афанасьеў) і Інстытут геалагічных навук (дырэктар - акад. М. Ф. Бліадухо). У 1932 г. быў адкрыты навукова-даследчы Інстытут торфу (дырэктар - праф.Ф. Я. Бахцееў).

Інстытут аграглебазнаўства быў створаны на базе кафедры глебазнаўства АН БССР і Цэнтральнай аграхімічнай лабараторыі Наркамзема БССР. Арганізатарам і першым дырэктарам (1931-- 1937 гг.) НДІ аграглебазнаўства быў акадэмік Я. М. Афанасьеў. У 30-я гг. дзейнасць інстытута была накіравана на вывучэнне спосабаў прымянення ўгнаенняў для павышэння ўрадлівасці глебаў Беларусі. Неабходна адзначыць розную навуковую арыентацыю, а адпаведна і назву інстытута ў розныя перыяды яго існавання.

У 1933 г. Інстытут аграглебазнаўства быў пераўтвораныў Інстытут аграглебазнаўства і ўгнаенняў; у 1937 г., пасля аб'яднання з НДІ земляробства, ён называўся Інстытутам сацыялістычнай сельскай гаспадаркі; у 1956 г. - Беларускі навукова-даследчы інстытут глебазнаўства Акадэміі сельскагаспадарчых навук БССР; у 1969 г. у Беларускі навукова-даследчы інстытут глебазнаўства і аграхіміі Міністэрства сельскай гаспадаркі БССР. 3 1996 г. ён называецца «Навукова-даследчае дзяржаўнае прадпрыемства "'Інстытут глебазнаўства і аграхіміі" Акадэміі аграрных навук Беларусі».

3 самога пачатку работы інстытута для правядзення палявых вопытаў было выдзелена некалькі гаспадарак, дзе вывучаліся глебы да і пасля ўнясення розных доз угнаенняў, ураджай розных культур і іншыя агранамічныя і аграхімічныя пытанні. Праводзіліся буйнамаштабныя глебавыя даследаванні шэрагу МТС суцэльнай хімізацыі з мэтай планавання аграхімічных работ.

Пасля арышту Я. М. Афанасьева і іншых супрацоўнікаў Інстытута аграглебазнаўства перастаў існаваць як самастойная ўстанова і быў аб'яднаны з НДІ земляробства ў адзіны Інстытут сацыялістычнай сельскай гаспадаркі.

Адначасова з вывучэннем сельскагаспадарчага выкарыстання праводзіліся даследаванні прыродных умоў і ўласцівасцей лясных глебаў. У розныя гады гэтым пытанням прысвячаліся работы М. П. Булгакава, В. I. Пашына, Д. I. Манцэвіча, П. П. Рагавога, К. Л. Забелы, I. К. Блінцова, I. А. Юшкевіча і інш.

У 1939 г. пасля ўз'яднання Заходняй Беларусі з БССР пачалося вывучэнне глебавага покрыва гэтай тэрыторыі. У 1940 г. пад кіраўніцтвам П. П. Рагавога даследаваны глебы Белавежскай пушчы.

У першыя пасляваенныя гады работы па даследаванні глебаў былі сканцэнтраваны ў аддзеле глебазнаўства Інстытута сацыялістычнай сельскай гаспадаркі АН БССР. Супрацоўнікі аддзела разам з глебазнаўцамі іншых устаноў займаліся зборам і апрацоўкай матэрыялаў, якія захаваліся пасля вайны. У 1946 г. М. П. Булгакаў, У. М. Пілько і У. М. Чацверыкоў правялі даследаванні глебаў у Гродзенскай, Баранавіцкай, Пінскай, Брэсцкай і Віцебскай абласцях. Гэта стала асновай складання карты глебаў заходніх. абласцей БССР, а потым і абагульняючай карты глебаў БССР.-У 1947 г. М. П. Булгакаў і У. М. Чацверыкоў распрацавалі схему глебава-кліматычных раёнаў БССР для размяшчэння сеткі сортаўчасткаў і сортараянавання.

У 1956 г. сумеснымі намаганнямі ўсіх глебазнаўдаў праведзена глебавае раянаванне тэрыторыі Беларусі, дзе выдзелены тры глебавыя зоны: паўночная, цэнтральная і паўднёвая. У залежнасці ад рэльефу і глебаўтваральных парод у кожнай зоне вылучана па некалькі агра-глебавых раёнаў.

На аснове аграглебавых даследаванняў складзена картаграма патрэбнасці глебаў БССР у вапнаванні, якая дазволіла планаваць чарговасць і маштабы правядзення вапнавання ва ўсіх абласцях і раёнах Беларусі.

3 1957 г. пачаліся дэталёвыя даследаванні глебаў калгасаў і саўгасаў БССР. Для гэтага быў адноўлены НДІ глебазнаўства, куды і перайшоў аддзел глебазнаўства Інстытута сацыялістычнай сельскай гаспадаркі.

Сам Інстытут глебазнаўства быў адноўлены толькі ў 1958 г. у Мінску на базе аддзела глебазнаўства і лабараторыі фізікі і хіміі глебаў і радыеактыўных ізатопаў Беларускага НДІ сацыялістычнай сельскай гаспадаркі і лабараторыі тарфяна-балотных глебаў Беларускага навукова-даследчага інстытута меліярацыі і воднай гаспадаркі. Асноўнай мэтай адкрыцця інстытута лічылася навукова-метадычнае кіраванне і непасрэднае выкананне работ па буйнамаштабным глебавым даследаванні зямель калгасаў і дзяржгасаў, якое распачалося ў 1957 г. Першым дырэктарам Інстытута глебазнаўства стаў акадэмік Павел Пракопавіч Рагавой.

Павел Пракопавіч Рагавой (1895---4985 гг.) нарадзіўся ў вёсцы Навілаўка Гомельскага павета. Закончыўшы настаўніцкую семінарыю (1915 г.), працаваў настаўнікам у Рагачоўскім павеце. У 1918 г. паступіў на сельскагаспадарчае аддзяленне Пятроўскай (цяпер Ціміразеўскай) Акадэміі. Яго студэнцкая вучоба і навуковая праца праходзіла пад кіраўніцтвам такіх вядомых спецыялістаў, як Дз. М. Пранішнікаў, В. Р. Вільямс, А. М. Сакалоўскі, А. Г. Даярэнка. У 1922 г., яшчэ студэнтам, удзельнічаў у даследаванні глебаў першай на Беларусі агранамічнай станцыі Банцароўшчына. У 1923 г. пасля заканчэння акадэміі П. П. Рагавой пачаў працаваць у Беларускім сельскагаспадарчым інстытуце ў Мінску і адначасова займаў пасаду вучонага сакратара глебава-геалагічнай камісіі Інстытута беларускай культуры (Інбелкульта). 3 яго ўдзелам камісія ў 1924 г. арганізавала I Беларускую глебавую канферэнцыю, дзе быў намечаны план вывучэння глебаў Беларусі.

Пасля стварэння ў 1925 г. БСГА Павел Пракопавіч перайшоў туды працаваць асістэнтам кафедры глебазнаўства, якую ўзначальваў прафесар Я. М. Афанасьеў. Кіраваў адной з экспедыцый, арганізаваных БСГА, па вывучэнні глебаў і складанні першай глебавай карты Беларусі.

У 1930 г., калі быў створаны Беларускі лесатэхнічны інстытут (г. Гомель) П. П. Рагавой узначаліў у ім кафедру глебазнаўства і геалогіі. Разам з супрацоўнікамі кафедры і студэнтамі ў 30-я гг. ён займаецца вывучэннем глебаў у далінах Дняпра, Сожа і Прыпяці. Развіваючы ідэі Г. М. Высоцкага, у 1937 г. ён стварыў глебава-гідралагічную лабараторыю, якая займалася вывучэннем воднага рэжыму лясных глебаў у стацыянарных умовах і вызначэннем вода- і глебаахоўнай ролі лесу ў розных умовах тэрыторыі Беларусі. Вынікі даследаванняў сталі асновай доктарскай дысертацыі «Будова і водны рэжым глебагрунтоў БССР і іх роля ў глебаўтварэнні і ўрадлівасці глебаў», якую Павел Пракопавіч абараніў у 1942 г.

У перыяд Вялікай Айчыннай вайны П. П. Рагавой працаваў пад кіраўніцтвам акад, У. М. Сукачова па пытаннях вывучэння лясоў Сярэдняга Урала, куды быў эвакуіраваны Лесатэхнічны інстытут (г. Свярдлоўск).

Пасля заканчэння вайны П. П. Рагавой разам з Лесатэхнічным інстытутам пераязджае ў Мінск і пачынае займацца біялогіяй лесу на базе Негарэльскага вучэбна-доследнага лясгаса. Адначасова ён кіруе групай глебазнаўцаў у Інстытуце сацыялістычнага земляробства, што займалася новымі даследаваннямі глебаў I абагульняла набытыя да гэтага часу матэрыялы. На аснове гэтых работ у 1949 г. была выдадзена з удзелам П. П. Рагавога карта глебаў БССР, а ў 1952 г. - манаграфія «Глебы БССР».

У 1947 г. П. П. Рагавой абраны членам-карэспандэнтам, а ў 1953 г. - акадэмікам АН БССР. Яму прысвоена званне заслужанага дзеяча навукі Беларускай ССР.

3 1957 да 1962 г. П. П. Рагавой працаваў дырэктарам зноў створанага Беларускага навукова-даследчага інстытута глебазнаўства. За гэты перыяд інстытут стаў не толькі навукова-метадычным цэнтрам, але і выканаўцам работ па буйнамаштабнаму даследаванню глебаў Беларусі. Былі даследаваны глебы ўсіх сельскагаспадарчых угоддзяў Беларусі, складзены глебавыя карты і аграхімічныя картаграмы маштабу 1:10 000.

П. П. Рагавой надрукаваў больш за 100 навуковых прац па розных пытаннях глебазнаўства. Асноўныя кірункі яго навуковых інтарэсаў: гідралагічны рэжым глебагрунтоў Беларусі; метады буйнамаштабнага даследавання і картаграфавання глебаў; паходжанне лёсападобных адкладаў; сутнасць падзолаўтваральнага працэсу; дынаміка элементаў глебавага жыўлення і інш. Ён быў выдатны педагог, падрыхтаваў шмат вучэбна-метадычных дапаможнікаў, у тым ліку падручнікі па глебазнаўству.

Таццяна Аляксандраўна Раманава - выпускніца геаграфічнага факультэта БДУ 1952 г., пачала працаваць у НДІ глебазнаўства з моманту яго аднаўлення ў 1958 г. Першапачаткова Таццяна Аляксандраўна была навуковым супрацоўнікам аддзела геаграфіі і картаграфіі глебаў, а з 1968 г. - загадчыца сектара генезісу глебаў і структуры глебавага покрыва. У 1978 г. абараніла доктарскую дысертацыю «Глебы і глебавае покрыва як прыродная аснова асушальных меліярацый (на прыкладзе заходняй часткі Беларускага Палесся)». Выкарыстоўваючы глебавыя камбінацыі, правяла інтэгральнае вывучэнне глебаў і глебавага покрыва, прапанавала колькасны паказчык воднага рэжыму глебаў рознай ступені гідрамарфізму - увільгатненне. Вывучала асаблівасці глебаўтварэння на тэрыторыі Палесся, вызначыла размежавальныя крытэрыі буразёма-ўтварэння, псеўдаападзольвання і падзолаўтварэння з дыферэнцыяцыяй іх якасных і колькасных адзнак. У працах Т. А. Раманавай вялікая ўвага ўдзяляецца вывучэнню пытанняў геаграфіі, картаграфіі і структуры глебавага покрыва, тыпалогіі зямель па іх ландідафтах і вытворчых асаблівасцях. У 1976 г. за цыкл прац, у тым ліку і калектыўную манаграфію «Гдебы Беларускай ССР», яна атрымала Дзяржаўную прэмію БССР. Т. А. Раманава прымала ўдзел у складанні глебавых карт розных узроўняў (ад раённых да карты Рэспублікі Беларусь).

Мікалай Іванавіч Смяян - выпускнік біёлага-глебавага факультэта БДУ 1958 г., нарадзіўся ў вёсцы Бабічы Рэчыцкага раёна Гомельскай вобласці ў 1932 г. Працуе ў Беларускім НДІ глебазнаўства і аграхіміі з моманту яго аднаўлення ў 1958 г., дзе прайшоў шлях ад малодшага навуковага супрацоўніка да намесніка дырэктара па навуковай рабоце (з 1969 г.) і загадчыка аддзела глебазнаўства. У 1980 г. абараніў доктарскую дысертацыю на тэму «Агравытворчая групоўка і раянаванне глебаў БССР пад асноўныя сельскагаспадарчыя культуры».

Навуковыя даследаванні М. I. Смяяна накіраваны на распрацоўку глебава-экалагічных асноў прыродаахоўных тэхналогій у сельскай гаспадарцы, тэарэтычных законаў і практычных прыёмаў павышэння вытворчай здольнасці глебаў. Правёў глебава-геаграфічнае раянаванне тэрыторыі Беларусі, распрацаваў метады якаснай ацэнкі, якія выкарыстоўваліся пры двойчы правсдзенай баніціроўцы глебаў Беларусі. У сваіх даследаваннях М. I. Смяян устанавіў ступень прыгоднасці глебаў для асноўных сельскагаспадарчых культур, распрацаваў падыходы да аптымізацыі структуры пасяўных плошчаў і севазваротаў.

Пад кіраўніцтвам М. I. Смяяна вядуцца работы па вывучэнні эвалюцыі глебаў пад уздзеяннем гаспадарчай дзейнасці чалавека, распрацавана класіфікацыя і дыягностыка антрапагенна-пераўтвораных глебаў, арганізаваны маніторынгавыя даследаванні глебавага покрыва Беларусі.

За вялікі ўклад у развіццё глебазнаўства М. I. Смяян удастоены Дзяржаўнай прэміі БССР за 1976 г. Ён абраны акадэмікам Акадэміі аграрных навук Рэспублікі Беларусь (1992 г.) і членам-карэспандэнтам НАН Беларусі.

Іосіф Міхайлавіч Багдзевіч нарадзіўся ў 1937 г. у в, Васілішкі Шчучынскага раёна Гродзенскай вобласці. Выпускнік Гродзенскага сельскагаспадарчага інстытута (1960 г.). 3 1966 г. працуе ў Беларускім НДІ глебазнаўства і аграхіміі, з 1980 г. - дырэктар. Яго навуковая работа накіравана на павышэнне ўрадлівасці глебаў, рацыянальнае выкарыстанне ўгнаенняў і меліярантаў, прадухіленне негатыўных наступстваў хімізацыі і вынікаў радыеактыўнага забруджвання глебаў. Ім распрацаваны аптымальныя параметры аграхімічных уласдівасцей глебаў, інтэгральныя мадэлі іх урадлівасці з зададзеным узроўнем прадукцыйнасці севазваротаў і экалагічнымі нормамі выкарыстання хімікатаў, нарматыўна-метадычная аснова аўтаматызаванага кіравання ўрадлівасцю глебаў. За значныя навуковыя дасягненні ў галіне аграхіміі I. М. Багдзевіч у 1994 г. абраны акадэмікам Аграрнай акадэміі навук Беларусі.

Сцяпан Гардзеевіч Скарапанаў (1910--1999) нарадзіўся ў вёсцы Бацвінава Рагачоўскага уезда Гомельскай губерні. Выпускнік Беларускага сельскагаспадарчага інстытута (Горкі, 1936 г.). У 1940 г. абараніў дысертацыю на званне кандыдата сельскагаспадарчых навук. Удзельнік вайны 1941--1945 гг. Пасля дэмабілізацыі С. Г. Скарапанаў па запрашэнні I. С. Лупіновіча працаваў супрацоўнікам Арала-Каспійскай экспедыцыі Савета па вывучэнні вытворчых сіл АН СССР. У 1948 г. разам з I. С. Лупіновічам пераязджае працаваць у АН БССР, дзе з 1948 да 1959 г. быў дырэктарам Інстытута балотнай гаспадаркі (з 1956 г. -Інстытут меліярацыі і воднай гаспадаркі АН БССР). Яго навуковыя інтарэсы ахопліваюць праблемы глебазнаўства, земляробства, лугаводства, меліярацыі, экалогіі і эканомікі. Навуковыя працы С. Г. Скарапанава накіраваны на распрацоўку тэарэтычных асноў і практыкі асваення і выкарыстання тарфяных глебаў; на вырашэнне задач меліярацыі зямель і аховы навакольнага асяроддзя; узнаўленне ўрадлівасці тарфяных меліяраваных глебаў; вывучэнне сацыяльна-эканамічнага і экалагічнага наступстваў інтэнсіфікацыі земляробства і інш. У 1961 г. абараніў дысертацыю на званне доктара сельскагаспадарчых навук на тэму: «Асваенне і выкарыстанне тарфяна-балотных глебаў». За вялікія навуковыя поспехі ў 1961 г. абіраецца акадэмікам АН БССР, у 1972 г. -акадэмікам УАСГНІЛ, яму прысвоена званне заслужанага дзеяча навукі БССР(1968г.).

Адначасова з навуковай дзейнасцю С. Г. Скарапанаў выконваў шмат дзяржаўных і навукова-арганізацыйных абавязкаў. У 1961-- 1972 гг. ён - міністр сельскай гаспадаркі БССР, 1972--1979 гг. -акадэмік-сакратар УАСГНІЛ, 1964--1977 гг. - член Прэзідыума АН БССР, з 1992 г. - член Прэзідыума Акадэміі аграрных навук Беларусі.

Працягваюцца даследаванні па праблемах вапнавання глебаў і рацыянальнага выкарыстання хімічных меліярантаў. Распрацоўваюцца навуковыя прынцыпы вызначэння патрэбнасці ў сродках хімізацыі, метады ацэнкі эфектыўнасці вапнавання глебаў, вядзецца аграхімічная дыягностыка і абследаванні глебаў, асваенне і ўдасканальванне сучасных метадаў і прыбораў аграхімічнага аналізу, кантроль за ўзроўнем забруджвання глебаў цяжкімі металамі і іх уздзеяннем на расліны.

Эксперыментальная работа ў інстытуце вядзецца на палявых стацыянарах, размешчаных на зксперыментальных базах «Курасоўшчына» (Мінскі раён), імя Суворава (Мінскі раён), Стрэлічава (Хойніцкі раён Гомельскай вобласці) і інш.

К пачатку 60-х гг. накапілася шмат матэрыялаў, якія датычацца колькаснай і якаснай характарыстыкі не толькі глебавага покрыва, а і стану зямельных угоддзяў і рэсурсаў. Для выканання работ, звязаных з вядзеннем зямельнага кадастру, складання планаў землекарыстанняў калгасаў і дзяржгасаў, для вылічэння плошчаў зямельных угоддзяў у 1961 г. у Мінску на базе землеўпарадкавальных партый упраўленняў сельскай гаспадаркі аблвыканкамаў быў адкрыты Беларускі дзяржаўны праектны інстытут па землеўпарадкаванні Міністэрства сельскай гаспадаркі БССР (Белдзіпразем) з філіяламі ў абласцях. Пасля 1965 г. з НДІ глебазнаўства сюды было пераведзена шмат глебазнаўцаў, якія займаліся буйнамаштабнымі глебавымі і тлебава-геабатанічнымі абслсдаваннямі сельскагаспадарчых зямель Беларусі.

Для развіцця вышукальных работ, складання тэхнічнай дакументацыі для водагаспадарчага і меліярацыйнага будаўніцтва ў 1951 г. на базе Белмеліяпраекта быў заснаваны Беларускі дзяржаўны інстытут па праектаванні водагаспадарчага і меліярацыйнага будаўніцтва Міністэрства меліярацыі і воднай гаспадаркі БССР (Белдзіправадгас).

ГЛАВА 2. ГЛЕБАЗНАЎСТВА Ў НАВУЧАЛЬНЫХ УСТАНОВАХ БЕЛАРУСІ

Асобнае месца ў сельскагаспадарчай адукацыі і вывучэнні ўсіх галін сельскай гаспадаркі (у тым ліку і глебава-зямельных рэсурсаў) займала Горы-Горацкая земляробчая школа. Але мэта яе адкрыцця - спроба ўрада палепшыць стан сельскай гаспадаркі Расіі) выходзіла далёка за межы адукацыі. Для гэтага ў 1833 г. быў створаны «Камітэт па удасканаленні земляробства ў Расіі», у склад якога ўвайшлі сем членаў урада на чале з прэзідэнтам Вольнага эканамічнага таварыства, наватарам эканамічнай думкі ў гаспадарцы Расіі М. С. Мардвінавым. Аналізуючы стан сельскай гаспадаркі Расіі, камітэт прыйшоў да вываду, што для паляпшэння спраў неабходны навуковы падыход да удасканалення земляробства. Было прапанавана адкрыць пяць земляробчых школ з вопытнымі палямі ў розных сельскагаспадарчых рэгіёнах Расіі: у Пецярбургскім (для поўначы), Маскоўскім (для сярэдняй паласы), Кіеве і Харкаве (для поўдня), Казанскім (для ўсходу) і Беларускім (для захаду).

Пасля доўгіх пошукаў месцам для будучай земляробчай школы на Беларусі быў абраны буйны казённы (Горы-Горацкі) маёнтак у Магілёўскай губерні, які ўключаў два мястэчкі (Горы і Горкі), 18 фальваркаў, 108 вёсак і буйнейшую палатняную фабрыку.

Рашэнне аб адкрыцці Горы-Горацкай земляробчай школы было прынята 24 красавіка 1836 г. Першы разрад школы прызначаўся для падрыхтоўкі вучняў-земляробаў, якія маглі б выконваць элементарныя заданні; старэйшы разрад рыхтаваў практычных аграномаў, якія маглі б весці справу ў палепшаных гаспадарках маёнткаў. Вучнямі вышэйшага разраду вывучаліся дысцыпліны як асноўныя, так і спецыяльныя (фізіка, хімія, аграномія, лесаводства, асушка балот, статыстыка сельскай гаспадаркі і інш.). Школа мела вопытнае поле, дзе рабіліся першыя крокі па навукова-даследчай працы. Вучэбны план школы вышэйшага разраду быў фактычна планам вышэйшай навучальнай установы нерсдтэта або інстытута) таго часу. Вучнямі школы згодна з палажэннем маглі быць дзеці як сялян, так і іншых саслоўяў. Выкладчыкамі былі пераважна вьшускнікі і работнікі Дэрптскага універсітэта або Альткустгофскага інстытута. Напрыклад, выпускнікі Дэрптскага універсітэта Б. А. Цялінскі і Б. Г. Міхельсон для работы ў Горы-Горацкай земляробчай школе прайшлі падрыхтоўку ў Тарандскай земляробчай акадэміі ў Германіі. Болын за палову вучэбных гадзін прыходзілася на сельскагаспадарчыя навукі. Акрамя лекцый выконваліся практычныя работы, сярод якіх былі аналізы глебаў, палявыя вопыты і інш. Першыя наборы і размеркаванні выпускнікоў вышэйшага разраду паказалі, што яны прадстаўлялі ўсе рэгіёны Расіі (цэнтр, поўнач, усход, Украіну, Беларусь, Бесарабію, Каўказ, Сібір). Вучэбным планам прадугледжваліся агранамічныя падарожжы для практычнага знаёмства выхаванцаў са станам сельскай гаспадаркі ў розных губернях Расіі. У 1848 г. земляробчая школа вышэйшага разраду пераўтворана ў Горы-Горацкі земляробчы інстытут (ГЗІ). Па новым палажэнні вучэбны план інстытута быў максімальна набліжаны да універсітэцкага. Тэрмін навучання стаў чатыры гады, вучэбныя дысцыпліны падраздзяляліся на агульныя, спецыяльньш і дапаможныя; удасканальваліся вучэбная практыка і агранамічныя падарожжы, навукова-даследчыя работы. Выдатна закончыўшыя інстытут студэнты атрымлівалі званне агранома, астатнія - сапраўднага студэнта аграноміі.

У 1858 г. для забеспячэння спецыялістамі па здымках і таксацыі пазямельнай уласцівасці ў Расіі былі адкрыты дзве навучальныя ўстановы «Класы прыватных каморнікаў і таксатараў» пры Горы-Горацкім земляробчым інстытуце і Канстанцінаўскі межавы інстытут у Маскве. У час двухгадовай вучобы іх выхаванцы вывучалі пераважна спецыяльныя дысцыпліны, у тым ліку і прыродазнаўчыя ў дачыненні да межавання і ацэнкі зямель.

Пачынаючы з 1861 г. па прапанове прафесара I. А. Сцебута лепшыя выпускнікі заставаліся ў інстытуце для падрыхтоўкі з іх выкладчыкаў сельскагаспадарчых дысцыплін ва універсітэтах і Пятроўскай земляробчай акадэміі, адкрытай у 1865 г.

Такім чынам, да пачатку 1860-х гг. Горы-Горацкі земляробчы інстытут быў вышэйшай навучальнай установай універсітэцкага ўзору, ен дасягнуў узроўню вядучай вышэйшай навучальнай установы Еўропы. Разам з інстытутам тут працавалі земляробчыя вучылішчы, вучэбная ферма і землямерна-таксатарскія класы. Агульная колькасць навучэнцаў перавышала 500, сярод якіх сялянскія дзеці склалі амаль трэцюю частку. Гэта была незвычайная з'ява для таго часу, таму што на ўсіх узроўнях грамадства пераважалі адмоўныя погляды на неабходнасць павышэння адукаванасці сялян.

У гэты час у інстытуце ўжо працавала больш за 10 прафесараў, сярод якіх асабліва трэба выдзеліць Б. А. Цялінскага, Б. Г. Міхельсона, юсія ўдзельнічалі ў адкрыцці і фарміраванні інстытута, а таксама яго вьшускнікоў А. В. Саветава, I. А. Сцебута, А. М. Казлоўскага, А. П. Лю-дагоўскага, I. М. Чарнапятава.

Аляксандр Васільевіч Саветаў (1826--1901 гг.) - выпускнік Горы-Горацкага земляробчага інстытута (1850 г.). Яшчэ студэнтам ён удзельнічаў у агранамічных вандраваннях з Б. А. Цялінскім па Кіеўскай, Чарнігаўскай, Палтаўскай і іншых губернях. Пасля заканчэння інстытута працаваў у ім да 1859 г. (у 1855--1859 гг. - кіраўнік кафедры сельскагаспадарчай тэхналогіі). Вывучаў сельскую гаспадарку ў Германіі, Бельгіі, Галандыі, Даніі, Аўстрыі, Італіі, Англіі і інш. У 1859 г. абараніў магістэрскую дысертацыю «Развядзенне кармавых траў на палях», якая стала дапаможнікам для аграномаў і практыкаў, вытрымала чатыры выданні і паклала пачатак травапольнай сістэме земляробства, якая атрымала далейшае развіццё ў працах В. Р. Вільямса. Працы А. В. Саветава садзейнічалі развіццю глебазнаўчага напрамку ў сельска-гаспадарчай навуцы.

У 1859 г. ён пераходзіць працаваць у Пецярбургскі універеітэт, дзе атрымлівае кафедру сельскай гаспадаркі. У 1867 г. А. В. Саветаў абараніў доктаскую дысертацыю на тэму «Пра сістэмы земляробства». Ён стаў першым у Расіі доктарам сельскагаспадарчых навук.

Старшыня сельскагаспадарчага аддзялення Вольнага эканамічнага таварыства А. В. Саветаў арганізаваў і сам удзельнічаў у экспедыцыях па вывучэнні глебаў Расіі. У іх таксама прымаў удзел і В. В. Дакучаеў, а потым і яго вучні. У 1885 г. А. В. Саветаў разам з В. В. Дакучаевым пачалі выдаваць перыядычны зборнік навуковых прац «Матэрыялы па вывучэнні рускіх глебаў». Такім чынам, глебазнавец-геолаг В. В. Дакучаеў і глебазнавец-аграном А. В. Саветаў стварылі ў Пецярбургскім універсітэце глебазнаўчую школу, . з якой выйшлі такія вядомыя навукоўцы, як У, I. Вярнадскі, К. Дз. Глінка, М. Р. Даярэнка, С. П. Краўкоў (пераемнік А. В. Саветава па кафедры аграноміі), Л. I. Прасалаў, М. М. Сібірцаў, Г. I. Танфільеў.

А. В. Саветаў доўгі час быў віцэ-прэзідэнтам Вольнага эканамічнага таварыства, амаль 25 гадоў (да 1885 г.) працаваў рэдактарам «Трудов ВЭО». Апошнія трынаццаць гадоў жыцця ён быў дэканам фізіка-матэматычнага факультэта Пецярбургскага універсітэта.

Да канца свайго жыцця А. В. Саветаў лічыў Горы-Горацкі земля-робчы інстытут сваёй аlта таtеr, якая дала яму ўсё неабходнае для навуковай дзейнасці на карысць сельскагаспадарчай навукі. Ён марыў аб вяртанні інстытута ў Горкі і гэта мара збылася ў 1919 г. Яго імя носіць зуліца ў Горках, у скверы БСГА устаноўлены помнік А. В. Саветаву.

Іван Аляксандравіч Сцебут (1833--1923 гг.) - выпускнік Горы-Горацкага земляробчага інстытута (1854 г.). Для выкладчыцкай працы праходзіў стажыроўку па правядзенні вопытаў у земляробстве і метадах выкладання сельскагаспадарчых дысцыплін у Германіі, Англіі, Шатландыі, Францыі. У 1860 г. зацверджаны малодшым прафесарам земляробства. Магістэрская дысертацыя I. А. Сцебута на тэму «Вапнаванне глебаў» абаронена ў Пецярбургу, куды ён пераехаў у 1863 г. разам з ГЗІ і быў там да 1865 г. Яна ўтрымлівае апісанне вапны беларускіх радовішчаў, яе ўздзеянне на глебу і спосабы ўнясення. Дзякуючы гэтаму I. А. Сцебут у час працы ў інстытуце стаў роданачальнікам вапнавання глебаў у Расіі. Гэты кірунак навуковых даследаванняў ён працягваў у Пятроўскай земляробчай і лясной акадэміі, дзе працаваў з 1865 па 1894 г. (з 1865 па 1875 г. загадваў кафедрай земляробства). Яго навуковыя працы: «Асновы палявой культуры і меры яе паляпшэння ў Расіі» (1873--1879 гг.) «Настольная кніга для рускіх сельскіх гаспадароў» у трох тамах (1875--1880 гг.), «Паляводства» (1888) з'яўляюцца падручяікамі для земляробчых вучылішчаў і інш. I. А. Сцебут прапанаваў выдзяленне гаспадарча-эканамічных раёнаў паводле клімату, глебы, рэльефу, расліннасці. Кожнаму раёну павінна быць прапанавана асобная арганізацыя сельскагаспадарчай вытворчасці. Прадаўжальнікам многіх ідэй I. А. Сцебута быў вядомы аграном і грамадскі дзеяч А. В, Чаянаў.

I. А. Сцебут з'яўляецца арганізатарам першых у Расіі жаночых вышэйшых сельскагаспадарчых курсаў у Пецярбургу, названых у яго гонар Сцебутаўскімі. Пасля кастрычніцкай рэвалюцыі на базе Сцебутаўскіх курсаў утварыўся Ленінградскі сельскагаспадарчы інстытут.

3 аднаўленнем дзейнасці Горацкага сельскагаспадарчага інстытута як пераемніка Горы-Горацкага земляробчага інстытута I. А, Сцебут быў абраны ганаровым членам Савета інстытута (1921 г.), а вопытнае поле, дзе ён працаваў, вырашылі назваць Сцебутаўскім. У 1959 г. перад старадаўнім галоўным корпусам БСГА ўстаноўлены бюст I. А. Сцебута, яго імя носіць вуліца ў Горках.

Такім чынам, парасткі Горы-Горацкага земляробчага інстытута прабіліся амаль ва ўсіх вядучых установах сельскагаспадарчага і блізкага да яго профіляў Расіі. У Пецярбургскім універсітэце дзякуючы А. В. Саветаву і В. В. Дакучаеву стварылася расійская глебазнаўчая школа; Пецярбургская лясная акадэмія - прамая пераемніца ГЗІ;

Інградскі сельскагаспадарчы інстытут - пераемнік Сцебутаўскіх жаночых агранамічных курсаў; Нова-Александрыйскі сельскагаспадарчы інстытут (з кафедрай глебазнаўства, дзе працавалі М. М. Сібірцаў і К. Дз. Глінка), створаны дзякуючы вучню А. В. Саветава - В. В. Даку-чаеву, пазней, у 1914 г., на яго базе створаны Харкаўскі сельскагаспаадарчы інстытут. Прадаўжальніцай ідэй і планаў ГЗІ стала Пятроўская акадэмія (будучая Ціміразеўская).

ГЗІ адрадзіўся 7 кастрычніка 1919 г. у выглядзе Горацкага сельскагаспадарчага інстытута, адноўленага на базе захаваўшыхся з часоў ГЗІ земляробчай школы і каморніцка-таксатарскіх класаў. Пры яго аднаўленні былі захаваны старыя традыцыі, сярод якіх першасная ўвага ўдзялялася глебавым, глебава-аграхімічным і агранамічным пытанням. У 1920 г. пры інстытуце заснавана сельекагаспадарчая доследная станцыя, у 1921 г. - доследная меліярацыйная. Старэйшым факультэтам з'яўляецца агранамічны, на якім рыхтуюцца вучоныя аграномы па спецыяльнасцях аграхімія і глебазнаўства, аграномія, плодаагародніцтва і вінаградарства, селекцыя і генетыка сельскагаспадарчых культур. У склад факультэта ўваходзяць кафедры: глебазнаўства, земляробства, раслінаводства, аграхіміі, кормавытворчасці, пладаводства і агародніцтва і інш. На ўсіх спецыяльнасцях вывучаецца глебазнаўства, праводзяцца глебавая практыка і навуковыя даследаванні. Пры кафедры гяебазнаўства ёсць лабараторыя, музей і кабінет глебазнаўства, дзе сабраны маналіты мноства глебаў Беларусі і даецца іх грунтоўная характарыстыка.

Кафедру глебазнаўства ўзначальваў, пачынаючы з 1921 г., вучань А. В. Саветава Я. М. Афанасьеў, які да гэтага часу працаваў прафесарам кафедры глебазнаўства Маскоўскага межавага інстытута. Першымі супрацоўнікамі кафедры былі будучыя вядомыя беларускія глебазнаўцы А. Р. Мядзведзеў, П. А. Кучынскі, В. I. Пашын, Г. У. Пратасеня. У 1922--1923 гг. супрацоўнікі Кафедры даследавалі глебы Іванаўскай (каля Горак), Дрыбінскай, Тураўскай (каля Рагачова) і Падбярозскай (каля Віцебска) доследных станцый і прылягаючых да іх тэрыторый у радыусе 20--40 ;км, а таксама доследнага поля імя А. I. Сцебута. Я. М. Афанасьеў напісаў некалькі прац па асаблівасцях покрыўных парод Беларусі. Наркамзем БССР прыняў рашэнне запрасіць спецыялістаў Пятроўскай (Ціміразеўскай) сельскагаспадарчай акадэміі для правядзення глебавых даследаванняў на Беларусі. Працы па глебавых даследаваннях у 1922 г. праводзілі студэнты - выпускнікі акадэміі П. П. Рагавой і М. Р. Чыжэўскі на тэрыторыі Беларускай агранамічнай станцыі (в. Банцароўшчына). Гэтаму і была прысвечана першая навуковая праца П.П.Рагавога «Аб глебах Беларускай агранамічнай станцыі ў Банцароўшчыне» (1924 г.).

У 1921 г. у Горацкім сельскагаспадарчым інстытуце для вывучэння аграхімічных уласцівасцей глебы і падрыхтоўкі аграхімікаў-глебазнаўцаў была адкрыта кафедра аграхіміі. Загадваў доўгі час кафедрай акадэмік А. К. Кедраў-Зіхман. Працамі кафедры складзена тэарэтычная аснова сістэмы хімізацыі (у періпую чаргу вапнавання) глебаў у БеларусІ.

У 1922 г. у Мінску быў адкрыты Беларускі інстытут сельскай і лясной гаспадаркі, рэктарам якога быў А. Т. Кірсанаў, а кафедру глебазнаўства ўзначальваў прафесар В. Г. Касаткін. Акрамя падрыхтоўкі кадраў гэтаму інстытуту Нарказемам БССР было даручана вывучэнне глебаў Беларусі. У 1923 г. кафедрай была арганізавана экспедыцыя для вывучэння глебаў Беларусі ў дзяржаўных межах таго часу. У склад экспедыцыі ўваходзілі супрацоўнікі кафедры В. Г. Касаткін, С. I. Сака-лоў, П. П. Рагавой, а таксама студэнты, будучыя вядомыя вучоныя-глебазнаўцы I. С. Лупіновіч, У. М. Пілько, I. К. Ярашэвіч і інш. Па выніках гэтых даследаванняў В. Г. Касаткіным упершыню была складзена схематычная глебавая карта значнай часткі тэрыторыі Мінскай губерні (6 уездаў) і напісаны навуковы нарыс «Пра глебы Беларусі» у «Запісках Беларускага інстытута сельскай і ляеной гаспадаркі» (1923 г.).

У 1925 г. Горацкі сельскагаспадарчы інстытут быў аб'яднаны з Беларускім інстытутам сельскай і лясной гаспадаркі і у Горках утварылася Беларуская сельскагаспадарчая акадэмія (БСГА). Адначасова ў Горкі пераехалі працаваць і некаторыя выкладчыкі інстытута, у тым ліку і П. П. Рагавой. На кафедру прыйшлі працаваць В. Н. Чацверыкоў, М. П. Булгакаў, А. С. Разанаў, М. Ф. Янушэвіч, В. С. Шэвелеў і інш. Г. М. Высоцкі пераехаў працаваць у Харкаў, а распачатыя ім стацыянарныя назіранні працягваліся. Адразу ж у БСГА былі арганізаваны дзве экспедыцыі па даследаванні глебаў БССР, якімі кіравалі А. Р. Мядзведзеў і П. П. Рагавой. За перыяд з 1925 па 1930 г. супрацоўнікамі кафедры глебазнаўства БСГА праведзены даследаванні глебаў у маштабе 1:26 000 ва ўсіх 10 акругах тагачаснай тэрыторыі Беларусі. На аснове атрыманых матэрыялаў была складзена глебавая карта БССР, якая экспанавалася на I Усебеларускай сельскагаспадарчай зыстаўцы ў Мінску.

У красавіку 1924 г. праведзена першая Усебеларуская глебавая канферэнцыя, на якой былі дэталёва разгледжаны вынікі даследаванняў глебаў. У рабоце канферэнцыі прымалі ўдзел глебазнаўцы як навучальных, так і навуковых (Інбелькульт) устаноў. У матэрыялах канферэнцыі надрукаваны артыкул П. А. Кучынскага «Да методыкі механічнага аналізу глебы». Ім жа распрацаваны метады хімічных аналізаў глебаў.

У 1931 г. БСГА была падзелена на 10 галіновых інстытутаў, з якіх чатыры пераведзены ў іншыя гарады. Але ў 1933 г. інстытуты, што засталіся ў Горках, былі аб'яднаны ў адзіную навучальную ўстанову - Беларускі сельскагаспадарчы інстытут. У 1948 г. інстытут зноў атрьмаў наазву БСГА.

У 1935--1941 і ў 1944--1956 гг. кафедрай глебазнаўства загадваў Аядрэй Рыгоравіч Мядзведзеў.

3 1956 да 1964 г. загадчыкам кафедры быў акадэмік I. Ф. Гаркуша, які працаваў адначасова і рэктарам БСГА. Пад яго кіраўніцтвам праводзіліся буйнамаштабныя даследаванні глебаў, у якіх прымалі ўдзел выкладчыкі кафедры М. Ф. Камароў, А. В. Каліноўскі, А. В. Красікава, Н.Я. Сядлуха, Е.Ф. Багдановіч, Л.А. Макарава, А.Х. Кандзюкова, Ю. I. Бланкфельд (выконвала абавязкі загадчыка кафедры ў 1964 - 1966гг.).

У пасляваенны час на чале БСГА стаяў вучоны-глебазнавец, акадэмік Іван Федасеевіч Гаркуша (1896--1970 гг.). Нарадзіўся ён у вёсцы Гарадзішча Кіеўскай губерні. Скончыў Херсонскі сельскагаспадарчы інстытут (1928 г.) і працаваў загадчыкам кафедры глебазнаўства і земляробства (1933--1942 гг.), а потым дырэктарам глебава-агранамічнай лабараторыі АН СССР. 3 1944 г. - у Беларускім сельскагаспадарчым інстытуце (у Горках). Спачатку працаваў прарэктарам, а з 1952 па 1965 г. рэктарам і адначасова загадчыкам кафедры глебазнаўства. Асноўныя працы па геаграфіі, генезісе, урадлівасці і эвалюцыі глебаў. У 1947 г. Іван Федасеевіч выпусціў падручнік «Глебазнаўства», за які атрымаў прэмію імя акадэміка В. Р. Вільямса. Гэты падручнік быў пераведзены на рускую, беларускую, украінскую, эстонскую, літоўскую, латвійскую, азербайджанскую, балгарскую, нямецкую і кітайскую мовы. У 1954 г. I. Ф. Гаркуша абараніў доктар-скую дысертацыю на тэму «Акультурванне глебаў як сучасны этап глебаўтварэння», па якой напісаў манаграфію. У гэтым жа годзе I. Ф. Гаркуша ў другі раз атрымаў ганаровае званне лаўрэата прэміі імя акадэміка В. Р. Вільямса. За вялікія навукова-педагагічныя дасягненні ў 1956 г. яму прысвоена званне заслужанага дзеяча навукі БССР, а ў 1961 г. Іван Федасеевіч абраны акадэмікам АН БССР. У 60-я гг. I. Ф. Гаркуша займаўся пытаннямі эвалюцыі тарфяна-балотных глебаў пад уздзеяннем акультурвання і класіфікацыяй акулыураных дзярнова-падзолістых глебаў Беларусі.

3 1969 да 1981 г. загадчыкам кафедры працаваў А. М. Брагін, заслужаны работнік вышэйшай школы, доктар сельскагаспадарчых навук, прафесар, спецыяліст па выкарыстанні сістэм угнаенняў і павышэнні ўрадлівасці ворных глебаў. У гэты час даследаванні вяліся на доследных пляцоўках. Па ініцыятыве А. М. Брагіна былі закладзены вопытныя палі БСГА «Іванова» і «Тушкова», дзе вывучаліся заканамернасці змяненняў гумусавага стану, фізіка-хімічных і біялагічных уласцівасцей глебаў пад уздзеяннем угнаенняў.

3 1981 да 1998 г. кафедру ўзначальвала доктар сельскагаспадарчых ьук. прафесар Гарбылёва Ганна Іванаўна, спецыяліст па рацыянальных спосабах унясення ўгнаенняў, прыёмах аптымізацыі жыўлення сельскагаспадарчых раслін, біядынаміцы глебавых працэсаў. У гэты час быў створаны глебавы музей, які паспяхова працуе да дяперашняга часу.

У 1998 г. на чале кафедры глебазнаўства стаў кандыдат сельскагаспадарчых навук дацэнт У. Б. Вераб'ёў. Акрамя яго на кафедры працуюць прафесар Г. I. Гарбылёва, дацэнты I. П. Казлоўская, I I. Пятроўскі, М. М. Камароў і інш. Пры кафедры ёсць аспірантура, якую ў свой час закончылі такія вядомыя глебазнаўцы і аграхімікі, як А. В. Красікава, Н. Я. Сядлуха, М. Я. Кузьмянкова, I. Р. Вільдфлуш і івш. Выпускнікі кафедры паспяхова працуюць не толькі на Беларусі, а і за яе межамі.

Паспяховае развіццё глебазнаўства Беларусі не магло не закрануць універсітэцкую навуку. У 1933 г. па ініцыятыве акадэміка Я. М. Афанасьева была адкрыта кафедра глебазнаўства ў Беларускім дзяржаўным універсітэце. Яна стала папярэднікам будучых геаграфічных і біялагічных напрамкаў універсітэцкай навукі адпаведных факультэтаў. Першым загадчыкам кафедры быў Я. М. Афанасьеў. У гэтым жа годзе выйшла з друку першая навуковая праца супрацоўнікаў кафедры на чале з Я. М. Афанасьевым «Матэрыялы да аграхімічнай характарыстыкі глебаў БССР». Яшчэ большае значэнне набыла кафедра глебазнаўства ў 1934 г., калі ў БДУ быў адкрыты геолага-глебава-геаграфічны факультэт

Вялікі ўздым у развіцці кафедры глебазнаўства пачаўся ў 1951 г.,было створана глебазнаўчае аддзяленне на біёлага-глебазнаўчым факультэце БДУ. На кафедры працавалі прафесары I. Г. Маісееў і А. Р. Мадзвсдзеў, дацэнт М. П. Булгакаў, выкладчыкі В. I. Пашын, А. М. Папова, Н. А. Усовіч, Т. Р. Сіліна і інш.

У 1957 г. згодна з' пастановай Саўміна БССР «Аб правядзенні дэталёвых даследаванняў глебаў калгасаў і дзяржгасаў БССР» пры кафедры глебазнаўства ствараецца глебавы атрад (кіраўнікі: у 1957-- 1961 гг. - А. М. Папова, а ў 1961--1969 гг. - А. 1. Варчэня). За 12 гадоў працы атрадам даследавана болып за 500 тыс. га глебаў Беларусі і каля 1 млн га глебаў Алтайскага краю. Пад кіраўніцтвам I. С. Лупіновіча падрыхтавана «Часовае кіраўніцтва па правядзенні дэталёвых даследаванняў глебаў калгасаў і дзяржгасаў БССР» (1957 г.) і манаграфія «Глебавыя даследаванні БССР» (1959 г.).

У 1960 г. кафедра глебазнаўства сумесна з глебавым атрадам пераводзіцца на геаграфічны факультэт і атрымлівае назву «глебазнаўства і геалогіі», Загадчыкам кафедры застаецца акадэмік I. С. Лупіновіч, які адначасова з'яўляецца і прэзідэнтам Акадэміі сельскагаспадарчых навук БССР. На кафедры працуюць прафесар А. Р. Мядзведзеў, дацэнт Д. М. Карулін, старэйшы выкладчык У. У. Стэцко, асістэнты А. М. Папова, Т. А. Кудло і М. К. Алісіевіч. 3 гэтага часу кафедра забяспечвае выкладанне дысцыплін як глебазнаўчага, так і геалагічнага кірункаў.

У 1961 г. у сувязі з закрыццём Акадэміі сельскагаспадарчых навук акадэмік I. С. Лупіновіч канчаткова пераходзіць працаваць на кафедру і прыкладае шмат намаганняў для развІцця глебазнаўства на геаграфічным факультэце. Дзякуючы яму ў 1962 г. пры кафедры (упершыню на геаграфічным факультэце) адкрываецца навукова-даследчая лабараторыя.

Іван Сцяпанавіч Лупіновіч (1900--1968 гг.) нарадзіўся ў мястэчку Шацк былога Ігуменскага павета Мінскай губерні. У 1914 г. ён паступіў у Мападзечанскую настаўніцкую семінарыю, а пазней, у 1918 г., у Мінскае палітэхнічнае вучылішча. Пасля заканчэння вучылішча I. С. Лупіновіч паступае на глебава-агранамічнае аддзяленне Беларускага інстытута сельскай і лясной гаспадаркі. Яшчэ ў студэнцкія гады Іван Сцяпанавіч працуе малодшым навуковым супрацоўнікам кафедры глебазнаўства, прымае ўдзел у экспедыцыях пад кіраўніцтвам прафесара В. Г. Касаткіна па вывучэнні глебаў Беларусі. У гэты час з'явіўся яго першы навуковы артыкул «Умовы здабычы вапны і яе значэнне для вапнавання глебаў БССР».

Пасля заканчэння інстытута I. С. Лупіновіч працуе некаторы час аграхімікам Беларускай доследнай агранамінай станцыі, а ў 1926 г. запрашаецца працаваць у Маскоўскі глебавы інстытут. 3 1930 да 1934 г. ён - начальнік глебавай экспедыцыі Усесаюзнага навукова-даследчага інстытута ўгнаенняў і аграглебазнаўства. Адначасова выкладае глебазнаўства ў Маскоўскім гідрамеліярацыйным інстытуце. У гэты перыяд з'яўляюцца навуковыя працы I. С. Лупіновіча, прысвечаныя пытанням распаўсюджання і ўгнаення глебаў Вятскай губерні і Заходняй вобласці Расіі.

У 1934 г. I. С. Лупіновіч быў абраны на пасаду загадчыка кафедры агульнага земляробства Беларускага сельскагаспадарчага інстытута (у Горках). У 1935 г. яму прысуджана навуковая ступень кандыдата сельскагаспадарчых навук. I. С. Лупіновіч паспяхова спалучае педагагічную працу з навукова-даследчай.

Не пакідаў Іван Сцяпанавіч навуковай працы нават у гады вайны. За гэты перыяд ён напісаў 12 прац. У 1943 г. ён паспяхова абараніў у Казанскім дзяржаўным універсітэце дысертацыю на званне доктара сельскагаспадарчых навук на тэму «Прыродна-гістарычнае раянаванне СССР». Паспяховая праца I. С. Лупіновіча ў гады вайны прынесла свой плен: ён быў узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі за навуковыя працы па сельскай гаспадарцы і медалямі «За доблесную працу ў Вялікай Айчыннай вайне 1941--1945 гг.» і «За перамогу над Германіяй ў Вялікай Айчыннай вайне 1941--1945 гг.».

У першыя пасляваенныя гады (1945--1947) Іван Сцяпанавіч працуе вучоным сакратаром савета па вывучэнні вытворчых сіл Акадэміі навук СССР і начальнікам Арала-Каспійскай комплекснай экспедыцыі. У 1947 г. АНСССР выпусціла фундаментальную працу I. С. Лупіновіча «Прыродна-гістарычнае раянаванне СССР» (сааўтар С. Г. Струмілін, навуковы рэдактар Д. Г. Віленскі).

3 1947 г. пачынаецца вельмі плённы беларускі перыяд жыцця і творчасці I. С. Лупіновіча. У гэтым жа годзе ён быў абраны акадэмікам і віцэ-прэзідэнтам АН БССР і пераехаў жыць у Мінск. У НДІ меліярацыі і воднай гаспадаркі АН БССР I. - С, Лупіновіч арганізаваў навуковую лабараторыю фізікі і біяхіміі тарфяна-балотных глебаў і пачаў праводзіць глыбокія даследаванні па гэтай тэме. Вынікам даследаванняў стала манаграфія «Тарфяна-балотныя глебы БССР і іх урадлівасць» (1952 г., сааўтар Т. Ф. Голуб). Гэта была фактычна першая манаграфіч-ная зводка, абагульняючая і развіваючая дасягненні глебазнаўства ў дачыненні да тарфяна-балотных глебаў. На вялікім фактычным матэрыяле паказана роля прыродных фактараў у фарміраванні балот і змяненнях тарфяных глебаў пры асушэнні. Зроблены вывад, што ў выніку антрапагеннага ўздзеяння ўрадлівасць тарфяна-балотных глебаў можа не толькі не памяншацца, а нават пэўны час павялічвацца.