Главная
База знаний "Allbest"
Государство и право
Мясцовае самакіраванне Рэспублікі Беларусь (1991–1996 гг.)
Мясцовае самакіраванне Рэспублікі Беларусь (1991–1996 гг.)
Гісторыя мясцовага самакіравання Рэспублікі Беларусь у 1991-1996 гг. як частка гісторыі Беларусі. Самастойнае вырашэнне справаў насельніцтвам мясцовасці ўласнымі сродкамі. Закон ад 20.02.1991 г. "Аб мясцовым кіраванні і самакіраванні Рэспублікі Беларусь".
| Рубрика | Государство и право |
| Вид | курсовая работа |
| Язык | белорусский |
| Дата добавления | 26.11.2014 |
| Размер файла | 80,6 K |
Отправить свою хорошую работу в базу знаний просто. Используйте форму, расположенную ниже
Студенты, аспиранты, молодые ученые, использующие базу знаний в своей учебе и работе, будут вам очень благодарны.
Размещено на http://www.allbest.ru/
Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь
Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт
Гістарычны факультэт
Кафедра гісторыі Беларусі новага і навейшага часу
Мясцовае самакіраванне Рэспублікі Беларусь (1991-1996 гг.)
Курсавая праца
Спецыяльнасць: Гісторыя (паліталогія)
Кошчанка Антон Андрэевіч
Навуковы кіраўнік: кандыдат гістарычных навук,
дацэнт Лукашэвіч А.М.
Мінск, 2014
Змест
- Уводзіны
- Глава 1. Мясцовае самакіраванне Беларусі ў савецкі час (1978-1990 гг.)
- Глава 2. Мясцовае самакіраванне Беларусі ў 1991-1993 гг.
- Глава 3. Мясцовае самакіраванне Беларусі ў 1994-1996 гг.
- Заключэнне
- Спіс крыніц і літаратуры
Уводзіны
Мясцовае самакіраванне - самастойнае вырашэнне справаў насельніцтвам мясцовасці ўласнымі сродкамі паводле ўласных інтарэсаў і асаблівасцяў развіцця мясцовасці. Гэтае тлумачэнне было ўзята з закона 2010 г. "Аб мясцовым кіраванні і самакіраванні”. Яна мае пэўную аўтаномію, працуе ў межах заканадаўства адпаведнай краіны, і вырашае пытанне мясцовага характару. Сама з'ява самакіравання мае старажытную гісторыю.
Адной з першых вядомых форм самакіравання - гэта Магдэбургскае права. Яно ўзнікла ў Германіі ў ХІІІ стагоддзі, мела мэту вызваліць гарады ад гвалту феадалаў і даць развіцце ім эканамічнае развіцце. Па гэтаму праву гарадам надавалася пэўная самастойнасць, пры гэтым ствараліся орган самакіравання - магістрат. Ён падзяляўся на два адгалінаванні - выканаўчая і прадстаўнічая. Выканаўчую ўладу трымаў бургамістр, а распарадчы орган, Сход, з'яўляўся галоўным органам кіравання горада, бо ў ім былі прадстаўлены ўсе саслоўі, якія тут жылі. Горад з Магдэбургскім правам меў сваю мытню, абараняла правы сваіх мяшчан і гандляроў і г. д.
На тэрыторыі Беларусі Магдэбургскае права з'явілася некалькі пазней - у канцы XIV - XV стст. і праіснавала да 1795 г. Потым беларускія землі папалі пад уплыў заканадаўства Расійскай імперыі. За гэты час не было створана ніводнага органа мясцовага самакіравання. Калі пачаліся рэформы Аляксандра ІІ, было спадзяванне аб стварэнні гэтых органаў. Але земская (1864) і гарадская (1870) рэформы праводзіліся пазней, нават земствы былі ўведзены на беларускія землі толькі ў 1911 г. у трох губернях: Віцебскай, Магілёўскай, Мінскай. Гэта было звязана з паўстаннем 1863 - 1864 гг. пад кіраўніцтвам К. Каліноўскага і недаверам да польскага і апалячаннага дваранства з боку ўрада. Паводле вышэйназваных рэформаў, ствараліся губернскія і павятовыя земскія сходы і іх выканаўчыя органы - губернскія і павятовыя земскія ўправы, якія ведалі мясцовымі гаспадарчымі справамі. Органамі гарадскога самакіравання былі гарадскія думы і ўправы. Выбары ў гарадскія думы і земскія сходы былі цэнзавымі, большасць галасоў пры выбарах надавалась землеўласнікам і заможным мяшчанам. Гэта захоўвалася да Кастрычніцкай рэвалюцыі, пад час якой вышэйназваныя органы былі ліквідаваны.
З 1918 г. органамі мясцовага самакіравання з'яўляліся з'езды саветаў рабочых і сялянскіх дэпутатаў, але яны не былі пастаяннымі органамі. Потым, па Канстытуцыі БССР 1937 г. ствараліся саветы дэпутатаў працоўных, якія затым былі пераўменаваны ў саветы народных дэпутатаў па Канстытуцыі БССР 1978 г. Яны выконвалі функцыі органаў мясцовага самакіравання і дзяржаўных органаў. Ужо пасля распаду СССР, у Рэспублікі Беларусь пачала фарміравацца ўласная сістэма самакіравання, якая адыходзіла ад савецкіх норм. Таму дадзенная праца прысвечана стварэнню і развіццю беларускай сістэмы мясцовага самакіравання ў 1991 - 1996 гг.
Актуальнасць працы абумоўлена значнасцю праблемы фарміравання сістэмы мясцовага самакіравання Рэспублікі Беларусь, неабходнасцю асэнсавання змен, якія праводзілі ў дадзены перыяд.
Прадметам даследавання з'яўляецца гісторыя мясцовага самакіравання Рэспублікі Беларусь ў 1991 - 1996 гг.
Аб'ектам даследавання з'яўляецца гісторыя мясцовага самакіравання Рэспублікі Беларусь у 1991 - 1996 гг. як састаўная частка гісторыі Беларусі ў цэлым, так і гісторыі гэтай сістэмы ў дадзены перыяд.
Храналагічныя рамкі працы, як азначалася вышэй, ахоплівае перыяд з 1991 па 1996 год. Гэта абумоўлена тым, што на гэты перыяд прыходзіцца пачатак фарміравання ўласнай сістэмы мясцовага самакіравання на тэрыторыі Беларусі, якая адрознівалася ад "савецкай” мадэлі.
Мэта дадзенай працы: раглядзець гісторыю развіцця мясцовага самакіравання Рэспублікі Беларусь.
Мэта канкрэтызуецца ў наступных задачах:
· Разглядзець "савецкую” мадэль мясцовага самакіравання і яе ўплыў на беларускія землі;
· Вызначыць асаблівасці закона ад 20.02.1991 г. "Аб мясцовым кіраванні і самакіраванні Рэспублікі Беларусь”;
· Разглядзець рэформы ў галіне мясцовага самакіравання і іх наступствы.
Мясцовае самакіраванне ў Беларусі з'яўляецца адной з самых даследуючыхся тэм, якая зараз працягваецца даследавацца. Аднак трэба ўлічваць той факт, што дадзены перыяд разглядаецца ў межах агульнай гісторыі развіцця мясцовага самакіравання Рэспублікі Беларусь, таму ў некаторых даследчыкаў яна не вельмі падрабязна асвятляецца.
Па гісторыі мясцовага самакіравання захавалася вельмі шмат крыніц заканадаўчага тыпа. Усе яны былі апублікаваны, многія з іх страцілі сваю сілу. Гэта закон "Аб агульных пачатках мясцовага самакіравання і меснай гаспадаркі ў СССР”, закон ад 20 лютага 1991 г. "Аб мясцовым кіраванні і самакіраванні”, законы аб змяненнях і дапаўненнях у закон 20.02.1991, указы Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, рашэнні Канстытуцыйнага Суда Рэспублікі Беларусь. Акрамя таго, у дадзенай працы выкарыстоўваюцца звесткі Канстытуцыі БССР 1978 г. (з рэдакцыяй 1989 г.), Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь 15 сакавіка 1994 г. (у першапачатковай рэдакцыі і рэдакцыі 1996 г.)
Даследаваннем мясцовага самакіравання ў Беларусі займаюцца беларускія даследчыкі. Сярод іх вылучаецца Міраслаў Кобаса. У сваёй даследаванні "Местное самоуправление в Беларуси - как превратить миф в реальность” ён выклаў свае думкі наконт рэфармавання мясцовага самакіравання. Таксама вельмі падрабязна разглядаюць гэту праблему і прапануюць свае праекты рэформ ГА "Фонд імя Льва Сапегі”. Таксама тэма мясцовага самакіравання былі прысвечаны артыкулы Е.І. Мархотка, Е.В. Анішчук, Н.В. Сінельнік, У.У. Стэльмахава і іншых. Аўтар выкарыстоўваў гэтыя крыніцы і літаратуру для напісання дадзенай працы.
Глава 1. Мясцовае самакіраванне Беларусі ў савецкі час (1978-1990 гг.)
У савецкі перыяд існавання Беларусі, на тэрыторыі краіны дзейнічала савецкая мадэль мясцовага самакіравання. Сутнасць яе заключаецца ў тым, што ўлада належыць мясцовым саветам - прадстраўнічым органам, у складзе якіх фарміруюцца выканаўчыя органы; пры гэтым рэальная ўлада належыць кіруючай палітычнай партыяй (у данным выпадку - камуністычнай). Акрамя таго, у савецкія гады панавала ідэя аб дваістай прыродзе самакіравання, якая кажа, што яна з'яўляецца адначасова і дзяржаўнай, і грамадскай [19, с.108]. Як гэта праяўлялася? Разгледзім агульную карціну развіцця мясцовага самакіравання ў СССР.
Толькі за 1971 - 1987 гг. на тэрыторыі СССР было абрана 17,8 млн чалавек. З іх зноў абраныя складалі 8,5 млн. Дэпутаты ўзельнічалі ў абмеркаванні галоўных пытанняў сацыяльна-эканамічнага жыцця сваіх тэрыторый, атрымлівалі навыкі і вопыт палітычнай культуры. К удзелу ў працы мясцовых органаў улады і кіравання ў СССР уключалісь не толькі дэпутаты, абраныя на выбарах ў мясцовыя Саветы, але і іншы шматлікі актыў. Формы такога ўдзела быў рознабаковы. У 80-ыя гг. ХХ ст.30 млн чалавек уваходзілі ў актыў пастаянных камісій, працавалі на грамадскай аснове ў складзе вулічных, квартальных, дамавых, сельскіх і пасялковых камітэтаў, добраахвотніцкіх народных дружын, таварысткіх судоў і другіх органаў грамадскай самадзейнасці [19, там жа].
Фактычная роля арганізацый грамадскай дзейнасці і іных грамадскіх фарміраванняў грамадзян у савецкі перыяд заключалася не да прыняцця самастойных рашэнняў імі самакіраўнічных пытанняў. Перад падобнымі фарміраваннямі ставілася задача аказання дапамогі мясцовым органам дзяржаўнай улады ў працэсе сацыяльна-эканамічнага развіцця падпарадкаваных мясцовым Саветам тэрыторый, а таксама выканання імі другасных функцый - дэманстрацыі ўдзела народных масаў у вырашэнні пытанняў гаспадарчага і сацыяльна-культурнага будаўніцтва; удзел у практычным выкананні прынятых рашэнняў мясцовых Саветаў і іх выканкамаў; выканання грамадскага кантроля працы камунальных, гандальных і бытавых прадпрыемстваў; садзейнічаць паляпшэнню працы прадпрыемстваў, арганізацый, устаноў, які падпарадкоўваліся мясцовым Саветам.
У савецкім грамадстве сацыяльная прастора для праяўлення самадзейнасці, актыўнасці было абмежавана, але яно ўсё ж такі было ў самым нізе і нават развівалась, асабліва ў 60 - 80 гг. ХХ ст. Самадзейны - значыць, дзеячы самастойна, уласнымі сіламі, па асабістаму жаданню. Актыўна працавалі на месцах добраахвотніцкія народныя дружыны, бацькоўскія камітэты ў школах, жаночыя саветы і многія іншыя грамадскія фарміраванні, дзейнасць якіх было напраўлена на забеспячэнне жыццёва важных патрэб насельніцтва. Па сутнасці, органы грамадскай дзейнасці разглядалася ў тэорыі савецкага будаўніцтва як форма арганізацыйна-масавай працы мясцовых Саветаў і як самастойны інстытут сацыялістычнай дэмакратыі, які забяспэчвае масавы ўдзел грамадзян у кіраванні дзяржаўнымі і грамадскімі справамі.
Аднак, ужо ў пачатку 1990-ых гг. дваістая прырода Саветаў народных дэпутатаў стала трактавацца як праява слабасці [19, C.109]. Таму папулярнымі тэмамі сталі размежаванне паўнамоцтваў паміж партыйнымі органамі і Саветамі, з аднаго боку, і мясцовым самакіраваннем, і дзяржаўнай ўладай, з другой. У гэты час хутка набыўшыя сваю незалежнасць краіны былога СССР сталі на шлях рэфармавання сваёй дзяржаўнай сістэмы. Але наперад аўтар забягаць не будзе, і цяпер пераходзім да разгляду сітуацыі з мясцовым самакіраваннем на тэрыторыі Беларускай ССР.
У перыяд знаходжання Рэспублікі Беларусь у складзе СССР ва ўсех адміністацыйна-тэрытарыяльных адзінках стваралісь мясцовыя Саветы дэпутатаў (абласныя, г. Мінска, раённыя, гарадскія, раённыя ў гарадах, пасялковыя і сельскія), якія, у сваю чаргу, стваралі сваі ваканаўчыя камітэты - выканаўчыя і распарадчыя органы. Іхнія паўнамоцтвы былі размешчаны ў першым у СССР законе аб гарадскіх, раённых і сельскіх Саветаў народных дэпутатаў БССР, які быў прыняты 15 ліпеня 1971 г. Акрамя ўласных паўнамоцтваў, яны рэгулявалі адносіны з грамадскімі органамі самакіравання. Згодна ім выканкамы Саветаў маглі збіраць сходы грамадзян, на якіх выбіраліся грамадскія камітэты. Парадак стварэння, права і абавязкі органаў грамадскай дзейнасці азначаліся: Палажэннем Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР ад 1 верасня 1959 г. "Аб агульных сходах грамадскіх сельскіх камітэтаў, вулічных і квартальных камітэтаў у сёлах, вёсках і пасёлках Беларускай ССР" і Рашэннямі выканкамаў Саветаў народных дэпутатаў аб правядзенні схода грамадзян для фарміравання органаў грамадскай дзейнасці насельніцтва [20, C.34].
Практычна ў многіх выпадках менавіта выканкамы Саветаў народных дэпутатаў ініцыроўвалі і прымалі рашэнні аб стварэнні тых ці іншых канкрэтных грамадскіх арганізацый. У выпадку самастойнай ініцыятывы насельніцтва па стварэнню падобных структур магла быць гэтымі ж выканкамамі па фармальным аснаванням не падтрымана і заблакавана. Акрамя таго, менавіта выканкамы валодалі правам зацвярджэння склада грамадскага камітэта (вулічнага, сельскага ці пры ўстанове сацыяльна-культурнага прызначэння) і яго рэгістрацыі. У тыя гады, як казалася раней, згодна тэорыі сацыялістычнага самакіравання, дэкларавалася цесная сувязь мясцовых органаў дзяржаўнай улады - Саветаў народных дэпутатаў і іх выканкамаў - з фарміраваннямі грамадзян па месцу жыхарства. Так, статыстычная дадзеныя за 1978 г. паказваюць аб наяўнасці ў БССР звыш 121 тыс. арганізацый грамадскай дзейнасці, у працы якіх удзельнічала 1,5 млн. чалавек [24, C.132].
Змены ў мясцовым самакіраванні пачаліся з прыняццем Канстытуцыі БССР у красавіку 1978 г. Па новай Канстытуцыі ў артыкуле 2 гаворыцца: "Уся ўлада ў Беларускай ССР належыць народу. Народ ажыцяўляе дзяржаўную ўладу праз Саветы народных дэпутатаў, якія складаюць палітычную аснову Беларускай ССР. Усе іншыя дзяржаўныя органы з'яўляюцца падкантрольнымі і падсправаздачнымі Саветам народных дэпупатаў”. [12; 20, C.36] Таму, на наступныя два гады былі прыняты новыя законы аб Саветах, дзе многія палажэнні аб мясцовым самакіраванні, якія раней прысутнічалі ў Канстытуцыі 1937 г. і закону аб мясцовым самакіраванні на ўсіх узроўнях былі выдалены.
К уводзінам Саветаў адносяцца кіраванне дзейнасцю ніжэйстаячых органаў. У працы Саветаў народных дэпутатаў усех узроўняў у 1980 г. прымалі ўдзел амаль 85 тыс. чалавек. [20, C.36]. Згодна Канстытуцыі мясцовыя Саветы зацвярджалі мясцовы бюджэт, планы эканамічнага і сацыяльнага развіцця, кіравалі падпарадкаванымі ім дзяржаўнымі органамі, прадпрыемствамі, установамі і арганізацыямі. Акрамя таго, Саветы забяспэчвалі выкананне законаў, абарону дзяржаўнага і грамадскага парадку, і правы грамадзян. Выканаўча-распарадчымі органамі Саветаў народных дэпутатаў з'яўляліся выбраныя імі выканаўчыя камітэты. Выканкамы мясцовых Саветаў у сваёй працы кіраваліся рашэннямі Саветаў, іх выбраўшых, а таксама рашэннямі вышэйстаячых органаў дзяржаўнай ўлады і кіравання. Акрамя таго, у арт.131 Канстытуцыі 1978 г. было замацавана пра органы грамадскага самакіравання, што "мясцовыя Саветы народных дэпутатаў накіроўваюць працу мясцовых дабраахвотніцкіх устаноў і развіваюць грамадскую дзейнасць грамадзян" [12].
Зліццё функцый партыйнага і дзяржаўнага апарата ярка дэманстравала Канстытуцыя 1978 г. у сваёй знакамітым шостым артыкуле, дзе было замацавана, што вядучай і накіроўваючай сілай савецкага грамадства, ядром яго палітычнай сістэмы, дзяржаўных і грамадскіх арганізацый з'яўляецца КПСС (КПБ) [12]. Як было сказана вышэй, у 1979 - 1980 гг. былі прыняты новыя законы аб дзейнасці Саветаў кожнага ўзроўня. Тэрмін паўнамоцтваў Саветаў народных дэпутатаў зараз складаў 2,5 гады. Акрамя таго былі прыняты новыя законы аб выбарах дэпутатаў мясцовых Саветаў, у 1979 г. з'явіўся закон "Аб парадку вяртання дэпутата мясцовага Савета народных дэпутатаў" [20, C.36 - 37].
Калі казаць у цэлым, то ў БССР працягваў існаваць меркаванне пра мясцовыя органы ўлады як органаў дзяржаўнай улады і кіравання, і ўсе мясцовыя справы разглядаліся як справы дзяржаўныя. У сувязі з гэтым цэнтральная ўлада не бачыла для сябе якіх-небудзь абмежаванняў у рэгуляванні і кіраванні на месцах. Зніжэнне ролі Саветаў як органаў улады працоўных, іх адыход ад рэальнага кіравання мясцовымі справамі знешне не заўсёды былі бачны, так як афіцыйная прапаганда ўсялякі раз маскіравала выракі сістэмы, а сродкі масавай інфармацыі знаходзіліся ў залежнасці ад партыйных органаў, вядучыя добраспланаваную прапаганду і кадравае адміністраванне [20, C.37; 24, C.132].
Аднак в сярэдзіне 1980-ых гг. пачаліся перамены ў палітычным, эканамічнім і грамадскім жыцці СССР, якія былі звязаны з "перабудовай" Гарбачова. Дзякуючы гэтаму к пачатку 1990-ых гг. у СССР з'явілася мажлівасць правядзення курса на дэцэнтралізацыю ўлады і развіццё рэальнага мясцовага самакіравання. У кастрычніку 1989 г. Вярхоўным Саветам БССР былі ўнесены змяненні і дадаткі ў Канстытуцыю БССР, якія некалькі паднялі статус мясцовых Саветаў дэпутатаў і значна - Вярхоўнага Савета БССР. Такім чынам існавала чатырохступенная сістэма прадстаўнічаў (Вярхоўны Савет, абласны Савет, раённы (гарадскі) Савет, вясковы (сельскі) Савет дэпупатаў) і выканаўчай (Урад, абвыкамкамы, райвыкамкамы (гарвыкамкамы), выкамкамы вясковых (сельскіх) Саветаў дэпутатаў) улады, былі ўключаны палажэнні аб стварэнні пастаянна дзейнуючых прэзідыўмаў Саветаў для перадачы ім ад выкамкамаў усей арганізацыйнай работы, пашырэння кантролю за выканаўчым апаратам. Акрамя таго, быў зменены арт.131 Канстытуцыі пра грамадскія органы самакірававання - цяпер "мясцовыя Саветы народных дэпутатаў рэалізоўваюць сваю дзейнасць у цеснай сувязі з органамі грамадскага тэрытарыяльнага самакіравання, грамадскімі арганізацыямі і працоўнымі калектывамі…” [12].
У красавіку 1990 г. уступіў у сілу закон "Аб агульных пачатках мясцовага самакіравання і меснай гаспадаркі ў СССР”. У законе меркавалася пашырыць правы Саветаў першаснага ўзроўня (сельскіх, вясковых, гарадскіх) па пытаннях рэалізацыі на даннам узроўні іх асабістай кампетэнцыі. Упершыню ў заканадаўчым плане было пастаўлена пытанне аб сістэме юрыдычных гарантый мясцовага самакіравання, уключая яго судовую абарону. Згодна закону было ўсталявана, што ўзровень мясцовага самакіравання пачынаецца там, дзе жыхары здольны ўзаемадзейнічаць непасрэдна друг з другам і з органамі мясцовага самакіравання [2].
Мясцовыя органы вызначаліся ў законе не як органы дзяржаўнай улады і кіравання, а як органы мясцовай улады. Яны ўжо роўна не разглядаюцца як элементы цэнтралізаванай сістэмы, забяспэчваючы ў першую чаргу "цікаўнасці дзяржавы” на месцах, часцей адарваных ад рэальных патрэб людзей. Мясцовыя органы ў большай ступені выступаюць як структуры тэрытарыяльных аб'яднанняў грамадзян, якія дзейнічаюць у рамках закона і іх цікаўнасцяў. Дзяржаўная ўлада не павінна была ўмешвацца непасрэдна ў мясцовае самакіраванне, але была абавязанна забяспэчыць мажлівасці для яго функцыянавання і развіцця. Згодна закону выключалася вертыкальнае адміністратыўнае падпарадкаванне органаў улады рознага тэрытарыяльнага ўзроўня, а ніжэйшыя тэрытарыяльныя ўзроўні органаў улады і кіравання надзяляліся максімальнымі кіраўнічнымі паўнамоцтвамі, адказнасцю і эканамічнымі рэсурсамі [2].
Упершыню было усталявана, што эканамічную аснову мясцовых Саветаў складае камунальная ўласнасць, таксама ўпершыню ў сістэму мясцовага самакіравання былі ўключаны органы тэрытарыяльнага грамадскага самакіравання і іншыя формы непасрэднай дэмакратыі. Саветы маглі самастойна распрацоўваць, зацвярджаць і выконваць бюджэты сваіх тэрыторый. Акрамя таго, толькі са згоды мясцовых Саветаў маглі вырашацца пытанні стварэння і рэарганізацыі эканамічных аб'ектаў, а таксама карыстання прыродных рэсурсаў [2].
Закон "Аб агульных пачатках мясцовага самакіравання і меснай гаспадаркі ў СССР” не толькі па духу, але і па самой форме быў блізкі да еўрапейскага погляду на мясцовае самкіраванне і быў хутчэй праграмным дакументам, чым нарматыўна-прававым актам прямога дзеяння. Ён успрыняў многія ідэі прынятай Саветам Еўропы ў 1985 г. Еўрапейскай Хартыі аб мясцовым самaкіраванні. Закон быў арыентаваны на пашырэнне паўнамоцтваў мясцовых Саветаў, замацаванне іх самастойнасці як у прававым, так і ў фінансава-эканамічным плане. Пры гэтым дадзены дакумент дастаткова дакладна адлюстраваў ідэю субсідыярнасці ў размеркаванні кампетэнцый мясцовых органаў рознага ўзроўня [2]. Ідэя субсідыярнасці прадугледжавае, што пытанні можна вырашаць на ніжэйшых узроўнях кіравання, няма сэнсу перадаваць наверх. У самой Хартыі паняцце субсідыярнасці сфармулявана наступным чынам: "Осуществление государственных полномочий, как правило, должно преимущественно возлагаться на органы власти, наиболее близкие к гражданам" [2].
Закон 1990 г. даваў магчымасць саюзным рэспублікам зрабіць самастойны выбар. На жаль, далёка не ўсе рэспублікі, маецца на ўвазе і структура ўлады і грамадскія інстытуты, аказаліся гатовымі да прыняцця прагрэсіўнага заканадаўства аб мясцовым самакіраванні. В большасці выпадкаў быў абраны свайго рода прамежкавы варыянт, але гэта вырашалася ўжо пасля распаду СССР.
Такім чынам, мясцовае самакіраванне на Беларусі ў савецкі час не развівалася доўгі час, таму што ўрад лічыў небяспечным надаваць пэўную самастойнасць мясцовым і грамадскім органам самакіравання. Але падзеі канца 1980-ых і 1990-ых дала падставу для перагляду да органаў самакіравання, аднак гэтыя рашэнне з'явіліся позна, каб як-небудзь паўплываць на іх. Таму, можна казаць, што нават пры пануючай ролі палітычнай партыі, залежнасць мясцовых Саветаў ад уладавай вертыкалі, самакіраванне развівалася дзвума напрамкамі: дзяржаўныя органы самакіравання і грамадскія. Але пасля набыцця суверэнітэту, Беларусь пачала фарміраваць асобную сістэму мясцовага самакіравання. Аб гэтым будзе прысвечана наступная глава.
Глава 2. Мясцовае самакіраванне Беларусі ў 1991-1993 гг.
Пасля набыцця суверэнітэту Рэспубліка Беларусь амаль год карысталася старымі савецкімі законамі, у тым ліку і аб мясцовым самакіраванні, прынятыя ў 1979 - 1980 гг., а таксама Канстытуцыяй БССР 1978 г. рэдакцыі 1989 г. Гэтыя акты вылучалі кампетэнцыю Саветаў у розных галінах і сферах, але пры гэтым замацоўвалі адзінства сістэмы Саветаў як прадстаўнічых органаў дзяржаўнай улады, кіраўніцтва з боку вышэйстаячых над ніжэйстаячых. Ужо незалежнай краіне трэба было вырашыць пытанне аб выпрацоўцы закона аб самакіраванні. Праект закона быў распрацаваны і прадстаўлены на паседжанні Вярхоўнага Савета Рэспублікі 20 лютага 1991 г. У гэты ж дзень ён быў прыняты, як закон Рэспублікі Беларусь ад 20 лютага 1991 г. № 617-XII "Аб мясцовым самакіраванні і мясцовай гаспадарцы ў Рэспубліцы Беларусь” (яго першапачатковая назва). Падпісаў яго старшыня Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь М. Дэментэй. Пачнем разгляд гэтага закона.
У законе ўпершыню ўведзена паняцце мясцовага самакіравання, якія гучыць наступным чынам: "Мясцовае самакіраванне - форма арганізацыі і дзейнасці грамадзян для самастойнага вырашэння непасрэдна ці праз абраныя імі органы сацыяльных, культурных і палітычных пытанняў мясцовага значэння зыходзячы з інтарэсаў насельніцтва і развіцця адмінітстрацыйна-тэрытарыяльных адзінак на аснове уласнай матэрыяльна-фінансавай базы і прыцягнутых сродкаў" [3, арт.1].
Былі выдзелены 10 прынцыпаў, па якіх павінна здзейсняцца мясцовае кіраванне і самакіраванне:
1. Народаўладдзя (удзел грамадзян у мясцовым кіраванні і самакіраванні);
2. Легітымнасці, сацыяльнай справядлівасці, гуманізма, абароны правоў і ахоўваючых законам інтарэсаў грамадзян;
3. Узаемадзеяння органаў мясцовага кіравання і самакіравання;
4. Размежавання кампетэнцый прадстаўнічых і выканаўчых органаў;
5. Адзінства і цэласнасці сістэмы мясцовага кіравання і самакіравання;
6. Самастойнасці і незалежнасці Саветаў, іншых органаў мясцовага самакіравання ў межах сваіх паўнамоцтваў у вырашэнні пытанняў мясцовага жыцця;
7. Абранасці Саветаў, іншых органаў мясцовага самакіравання, іх справаздачнасці насельніцтву;
8. Галоснасці і ўліку грамадскай думкі, пастаяннага інфармавання насельніцтва аб прымаемых рашэннях па важлівых пытаннях і выніках іх выканання, перадачы кожнаму грамадзяніну мажлівасці знаёмства з дакументамі і матэрыяламі, непасрэдна ахопліваючых яго правы і законныя інтарэсы;
9. Спалучэння мясцовых і агульнадзяржаўных інтарэсаў, удзела органаў мясцовага кіравання і самакіравання ў вырашэнні вышэйстаячымі органамі пытанняў, ахопліваючыя інтарэсы насельніцтва пэўнай тэрыторыі;
10. Адказнасці за законнасць і абгрунтаванасць прынятых рашэнняў [3, арт.5].
Па закону вылучаюць два выканаўчых органа - гэта выканаўчы камітэт і мясцовая адміністрацыя. Пачнем з першага органа.
Выканаўчы камітэт падзяляецца на:
· Першаснага ўзроўня (сельскія, вясковыя, гарадскія (гарадоў раённага падпарадкавання));
· Базавага ўзроўня (гарадскія (гарадоў абласного падпарадкавання), раённыя);
· Абласнога ўзроўня [3, арт.9].
У склад выканкама ўваходзяць старшыня, яго намеснікі, сакратар (кіруючый справамі) і члены выканаўчага камітэта. Аднак прызначаюцца гэтыя пасады і вызваляюць з іх на розных узроўнях па-рознаму: старшыня выканкамаў усех узроўняў - Саветамі, а намеснікі старшыні абласнога (Мінскага гарадскога) выканаўчага камітэта, сакратар, члены вышэйназванных узроўняў - старшынёй, са згоды Саветаў [3].
Абласныя і Мінскі гарадскі выканаўчыя камітэты падначалены і справаздачны Саветам, а выканкамы першаснага і базавага ўзроўняў - Прэзідэнту і вышэйстаячым выканаўчым і распарадчым органам - Саветам. Рашэнні прымаюцца большасцю галасоў, а паседжанні праводзяцца не радзей за раз ў месяц і лічацца правамочнымі, калі на ім прысутнічаю не менш за дзве трэці членаў ад устаноўленнага састава выкамкама. Акрамя таго, раз у год, па меры неабходнасці, ён можа даваць справаздачу аб сваёй дзейнасці Савету і грамадзянам па месцы жыхарства [3].
Таксама ў законе рэгламентаваліся паўнамоцтвы і абавязкі. Выканкам распрацоўвае і ўносяць для зацвярджэння Савету схему кіравання мясцовай гаспадаркай, праекты эканамічнага і сацыяльнага развіцця пэўнага рэгіёна, мясцовы бюджэт. Вырашае пытанні камунальнай гаспадаркі; можа адмяніць рашэнні кіраўніцтва іных органаў мясцовага кіравання ў рамках заканадаўства, якія супярэчаць рашэнням Саветаў і выканкама; пытанні, звязаныя з землеўпарадкаваннем і землекарыстаннем; пытанні, звязаныя з аховай здароўя, адукацыі, гандлёвага, транспартнага і іншых формаў абслугоўвання. Выкамкам забяспечвае абарону грамадзян у судовым парадку; распрацоўку праектаў гарадскога будаўніцтва; наглядае за вынаканнем заканадаўства Рэспублікі Беларусь і Канстытуцыі [3].
10-ы артыкул закона рэгламентуе правы і абавязкі старшыні выканаўчага камітэта. Акрамя таго, што ён узначальвае выканкам, чалавек на гэтай пасадзе прызначае, як казалася вышэй, увесь апарат вышэйназванага органа і намеснікаў мясцовай адміністрацыі, вызначае штаты і структуру камітэта. Прадстаўляе выканаўчы камітэт у Савеце; арганізоўвае працу паседжання камітэта і падпісвае іх дакументацыю; надае дысцыплінаваныя дзеяння супраць падпарадкаваных яму старшын ніжэйстаячых выканаўчых камітэтаў; рэгуюе адносіны з эканамічнымі, сацыяльнымі і іншымі структурамі адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі; усталёўвае дзяржаўны кантроль за прыроднымі рэсурсамі дадзеннай адзінкі. [3, арт.10]
Цяпер разгледзім мясцовую адміністрацыю. Гэты орган фарміруецца ў межах раёна горада і складаецца з яе главы, яго намеснікаў і членаў адміністрацыі. Прызначаецца глава Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь або па ўсталяванаму ім парадку. Намеснікаў і членаў адміністрацыі прызначае глава адміністрацыі са згоды Савета, акрамя таго, змяняе яе структуру і штатную колькасць. Падпарадкоўваецца яна выканкаму і ёй жа дае справаздачу. Паўнамоцтвы мясцовай адміністрацыі досыць шматлікія: арганізоўвае атрыманне сродкаў з мясцовага бюджэта, кантралюе іх карыстанне і надае шматлікім арганізацыям па частках; уносіць праекты вырашэння пытанняў мясцовага значэння Савету і выканкаму; арганізуе нагляд за прыроднымі рэсурсамі тэрыторый і працу органаў тэрытарыяльнага грамадскага самакіравання, будаўніцтва і рамонт жылых пабудоў; вырашае пытанне па ўладкаванню на працу [3, арт.11]. Па сутнасці, мясцовая адміністрацыя чымсьці нагадвае выканкам, толькі ў меншым маштабе. Цяпер разгледзім, што выконвае яе глава.
Глава мясцовай адміністрацыі, як казалася вышэй, прызначаецца Саветамі. Па закону ён кіруе адміністрацыяй; прызначае на пасады са згоды выканаўчага камітэта, акрамя намеснікаў, размяжоўвае іх функцыі; арганізоўвае паседжанні і вядзе іх; вядзе фінансавую дзейнасць (падпісанне фінансавых і банкаўскіх дакументаў). Такім чынам, азнаёміўшыся з выканаўчымі органамі кіравання, пераходзім да распарадчых - Саветаў народных дэпутатаў.
Саветам у законе прысведчана глава 3. Роля і месца мясцовых Саветаў у сістэме дзяржаўных органаў вызначаецца артыкулам 12. Згодна часткі 1 гэтага артыкула Саветы з'яўляюцца прадстаўнічымі органамі на тэрыторыі пэўных адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак і асноўнай часткай сістэмы мясцовага самакіравання. У межах сваёй кампетэнцыі яны незалежны. Саветы, таксама як і выканаўчыя камітэты, падзяляюцца на тры ўзроўня:
· Першасны тэрытарыяльны - да яго адносяцца сельскія, вясковыя, гарадскія (гарадоў раённага падпарадкавання) Саветы;
· Базавы тэрытарыяльны - да яго адносяцца гарадскі (гарадоў абласнога падпарадкавання), раённыя Саветы;
· Абласны тэрытарыяльны - да яго адносяцца абласныя Саветы. Мінскі гарадскі Савет валодае правамі базавага і абласнога Саветаў [3, арт.13].
Абранне Саветаў праходзіць згодна Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь грамадзянамі, якія пражываюць на пэўнай тэрыторыі, тайным галасаваннем з тэрмінам на 5 год. Пры гэтым паўнамоцтвы Саветаў старога склікання захоўваецца да першай сесіі новага. Акрамя сесій, іх дзейнасць праводзіцца праз пастаяныя і часовыя камісіі і іншых органаў. Па закону, яны могуць арганізаваць працу мясцовых СМІ і пераразмеркаваць сваі паўнамоцтвы ў двух выпадках:
· У самом Савеце - у галіне гаспадарчай і сацыяна-культурнага развіцця;
· З іншымі распарадчымі і выканаўчымі органамі - па просьбе ці згодзе першых.
Але асноўнай дзейнасцю Саветаў з'яўляецца сесія. Яна склікаецца па меры неабходнасці, але радзей за раз у квартал. Першая сесія абранага склада мясцовых Саветаў адбываецца толькі праз 30 дзён пасля выбараў, пры ўмове абрання болей за 50 % дэпутатаў ад агульнай колькасці. Склікаюцца яны старшынёй Савета, калі ён атсутнічае - яго намеснікам; акрамя таго, прэзідыўмам Савета, 10 % дэпутатаў ці па трабаванню Прэзідэнта. На сесіях вырашаюцца пытанні эканомікі і бюджэта пэўнай тэрыторыі; мясцовага падаткаабкладання; камунальнай уласнасці; аб скліканні мясцовага рэферэндума; прызначэнні ці адхілу ад пасады дэпутатаў, старшыні Савета, намеснікаў; змены структуры Саветаў і г. д. Прынятыя рашэнні на сэсіях былі абавязковымі для выканання выканкамамі, мясцовай адміністрацыяй і іншымі структурамі ў межах адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі [3, арт.14, 15, 16].
Пры Савеце абіраецца прэзідыўм. У склад яго ўваходзіць старшыня Савета, яго намеснік або намеснікі і старшыні пастаянных камісій Савета. Асноўнай формай дзейнасці гэтага органа з'яўляецца паседжанні, якія праходзяць не радзей за раз у квартал. Прэзідыўм займаецца арганізацыяй сэсіі Савета, выкананнем яго рашэнняў; дапамагае Савету; выконвае функцыі выбарчай камісіі [3, арт. 19]. Па сутнасці, Прэзідыўм - гэта дадарчы орган пры Савеце. Але працягнем разгляд.
Старшыня Савета, акрамя таго, што ён узначальвае Савет і Прэзідыўм, кіруе дзейнасцю яго апарата. Але старшыня падпарадкоўваецца мясцовым Саветам і дае справаздачы. Ён жа склікае сесію, падпісвае рашэнні і ўносіць на разгляд распараджэнні выканкамаў. Намеснікі старшыні абіраюцца Саветам на тэрмін 4 гады і ім жа можа быць адхілены ад пасады. Ён, як казалася вышэй, пры адсутнасці першага ў выкананні яго абавязкаў. Пастаянныя камісіі займаюцца распацоўкай пытанняў для Саветаў і дае рэкамендацыі дзяржаўным органам, прадпрыемствам, арганізацыям і г. д., аб выніках якіх паведамляецца ім праз месяц.
Паўнамоцтвы Саветаў маглі быць датэрмінова прыпынены Саветам Рэспублікі Нацыянальнага Сходу Рэспублікі Беларусі ў выпадках:
· Жорсткага парушэння заканадаўства Рэспублікі Беларусь Саветамі;
· Калі Савет не змог тры разы запар збірацца на сесію з-за адсутнасці дэпутатаў;
· Калі Савет пасля першай сесіі не змог стварыць сваі органы;
· Калі выбаршчыкі выказваюць недавер праз рэферэндум;
· Калі Савет прымае рашэнне аб самароспуску;
· Калі мяняецца адміністрацыйна-тэрытарыяльная структура [3, арт.22].
мясцовае самакіраванне беларусь
Цяпер разгледзім органы тэрытарыяльнага грамадскага самакіравання (ТГС) і іншыя формы мясцовага самакіравання. Пачнем з схода грамадзян.
Сход грамадзян - гэта прысутнасць групы грамадзян, якія сабраліся для публічнага абмеркавання і вырашэння пытанняў мясцовага жыцця. Сход склікаецца па меры неабходнасці мясцовымі Саветамі, выканкамамі ці органамі тэрытарыяльнага грамадскага самакіравання па ініцыятыве не меньш за 10 % грамадзян і ўдзелу - не меньш за 25 %. На ім абмяркоўваюцца пытанні рэспубліканскага і мясцовага значэння; фарміруюць ці распускаюць органы ТГС; распрацоўваюць праекты вырашэння вышэйназваных пытанняў для разгляда дзяржаўным і мясцовым органам самакіравання [3, арт.]. Зараз разгледзім органы ТГС.
Пра органы ТГС аўтар згадваў раней (гл. Глава 1). Нагадаю, што гэтых органаў адміністрацыйна-тэрытарыяльнымі адзінкамі з'яўляліся мікрараёны, жыллёвыя комплексы, кварталы, вуліцы і г. д. Аднак у законе было прапісана, што ў кожнай пэўнай тэрыторыі можна ствараць толькі адзін орган ТГС. Абіраюцца туды асоб, якія дасягнулі 18 год і маюць пастаяннае жыхарства на дадзенай тэрыторыі. Органы ТГС падпарадкоўваюцца мясцоваму Савету адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі і мае права дзейнічаць пры наяўнасці пэўных дакументаў: заявы, устава, спіса ўдзельнікаў, праграма і г. д. Яны займаюцца разглядам і вырашэнню пытанняў мясцовага значэння; ўносяць рэкамендацыі і прапановы Саветам, выканкамам і мясцовай адміністрацыі па сацыяльна-эканамічным пытанням, абслугоўвання насельніцтва; наглядаюць за чысцінёй і парадкам на дадзенай тэрыторыі. Ствараюцца гэтыя органы на пэўны тэрмін і яна, па набліжэнні гэтага часу, ліквідуецца. Пра датэрміновае прыпыненне пытанне разглядаецца або Саветам, або сходам грамадзян. Што наконт мясцовых рэферэндумаў, то яны могуць склікацца, калі пытанні не супярэчаць заканадаўству [3, арт.24]. Цяпер паглядзем на эканамічную базу.
Па закону, эканамічнай асновай мясцовага самкіравання з'яўляюцца прыродныя рэсурсы, камунальная і ішная ўласнасць [3, арт.25]. Першыя кантралююцца Саветамі, менавіта яны маюць правам размеркавання. Акрамя гэтага ў адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінках знаходзіцца мясцовая гаспадарка: прадпрыемствы, аб'яднанні, арганізацыі і г. д. Са згоды Саветаў яны могуць карыстацца прыроднымі рэсурсамі, а выканкамы і мясцовыя адміністрацыі каардынуюць іх дзейнасць, садзейнічаюць іх развіццю. Кожны орган самакіравання маюць камунальную ўласнасць. Яна складаецца са скарба і маёмасці адміністратыўна-тэрытарыяльнай адзінкі і з'яўляецца дзяржаўнай. Усе органы мясцовага самакіравання валодаюць правам развіваць яе, прадаваць, даваць у арэнду і г. д., але большая прэрагатыва належыць Саветам [3, арт 26 - 37]. Разгледзім сродкі існавання іх.
Па закону, органы мясцовага самакіравання маюць месны бюджэт. Саветы пацвярджаюць, а выканкамы самастойна распрацоўваюць і выконваюць іх. Прыбытак бюджэта ідуць з падаткаў (з даходаў і на кошт) і акцызаў, памеры якіх усталёўваюцца Саветамі. Сродкі з мясцовага бюджэта ідзе на рэалізаціі праектаў вырашэння пытанняў мясцовага значэння, выплаты заробкаў працаўнікам органаў самакіравання, на выплаты ільгот і г. д. Упершыню ў законе прапісана аб тым, што органы мясцовага самакіравання могуць заключаць пагадненні з замежнымі рэгіёнамі. Пераходзім да гарантый [3, арт.38 - 47].
Па закону органы дзяржаўнага самакіравання гарантуюць развіваць адміністрацыйна-тэрытарыяльную адзінку, арганізоўваць ахову грамадзян у выпадку надзвычайных сітуацый, акрамя таго, рашэнні павінны адпавядаць заканадаўству Рэспублікі Беларусь. У сваю чаргу, грамадзяне пэўных тэрыторый нясуць адказнасць за іх выкананне [3, арт.48 - 52].
Падводзячы вынікі, можна сказаць, што закон "Аб мясцовым самакіраванні і мясцовай гаспадарцы” 1991 года быў адным з самых прагрэсіўных актаў заканадаўства нашай краіны. Ён распрацаваў уласную сістэму мясцовага самакіравання, якія адыходзяць ад "савецкай” мадэлі. Упершыню яны сталі самастойнымі і маглі вырашаць праблемы меснага значэння, мелі эканамічную аўтаномію, ім парадкоўвалася камунальная ўласнасць. Саветы сталі галоўным органам кіравання. Але закон меў недахопы:
· Па-першае, як ужо казалася вышэй, органы мясцовага самакіравання былі самастойнымі, але пры гэтым захоўвалі статус органаў дзяржаўнай улады і кіравання.
· Па-другое, захоўвалася жорсткая фінансавая залежнасць ніжэйшых узрозняў ад вышэйшых пад час пераразмеркавання бюджэтных сродкаў.
· Па-трэцяе, камунальная ўласнасць была вызначана як форма дзяржаўнай ўласнаці.
· Па-чацвёртае, не быў створан механізм судовай абароны самакіравання.
Такім чынам, сфарміравалася "патэнцыйна спрэчная” мадэль кіравання на месцах як па гарызанталі (Савет (прэзідыўм) - выканаўчы камітэт), так і па вертыкалі (раён у гародзе - горад - раён - вобласць). Можна казаць аб тым, што гэтая сістэма выклікала блытаніну, якая цягнулася амаль два гады. Ужо з 1993 года пачынаюцца працэсы надання большых паўнамоцтваў выканаўчым органам. Таму Вярхоўны Савет і ўрад хацелася, каб органы мясцовага самакіравання падпарадкоўваліся амаль поўнасцю менавіта ім, а месным Саветам. Першай кропкай абмежаванняў Саветаў 17 чэрвеня 1993 г., калі пры Старшыні Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь С. Шушкевіче быў прыняты закон № 2424-XII "О внесении изменений и дополнений в Закон Республики Беларусь "О местном самоуправлении и местном хозяйстве в Республике Беларусь"”. Што было прапісана ў гэтым законе?
Па закону на сэсіі Саветам не маглі рэгуляваць колькасць і штаты выканаўчага камітэта, цяпер гэтым займаўся старшыня выканкама. Таксама пытанне наконт прававога рэжыму камунальнай уласнасці перадавалася ўжо выканаўчым камітэтам. [4, атр.3,6] Але па іншым параметрам, усё засталася па закону 1991 года.
Такім чынам, можна казаць, што з 1991 г. пачаўся працэс фарміравання сістэмы мясцовага самакіравання. Прыняты ў гэты ж год закон "Аб мясцовым самакіраванні" быў вялікім шагам наперад, нягледзячы на недахопы. Аднак, калі пачаліся змены, то яны пачалі зводзіцца да надання большых правоў выканкамам, чым на развіццё ўсех органаў самакіравання. Кульмінацыя гэтых пераўтварэнняў разгарнуцца ў 1994 - 1996 гг. Але гэта ўжо тэма наступнай главы.
Глава 3. Мясцовае самакіраванне Беларусі ў 1994-1996 гг.
У канцы 1993 - пачатку 1994 гг. актыўна ішла падрыхтоўка Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь. Распрацоўвалася раздзел пра мясцовае самакіраванне. Было зброблена мноства яго праектаў, сярод якіх вылучаўся праект ГА "Фонда імя Льва Сапегі”. Ён адрозніваўся тым, што дакладна вызначаў палітыка-прававую прыроду самакіравання як інстытута публічнай улады, быў вытраманы ў духе Еўрапейскай хартыі мясцовага самакіравання. Таксама быў падрыхтаваны і пакет законапраектаў, які накіроўвалася на яго рэфармаванне. Аднак гэтая прапанова не была разгледжана [17, C.7].
15 сакавіка 1994 г. была прынята Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь. Першапачатковая рэдакцыя замацавала новы арганізацыйна-прававы механізм: "мясцовае кіраванне і самакіраванне" [13]. У атр.117 Канстытуцыі адзначалася: "Мясцовае кіраванне і самакіраванне здзейсняецца грамадзянамі праз месныя Саветы дэпутатаў, выканаўчыя і распарадчыя органы, месныя рэферэндумы, сходы і іншыя формы прамога ўдзела ў дзяржаўных і грамадскіх справах”. У арт.118 замацоўвалася абранне мясцовых Саветаў на 4 гады, артыкул 119 - органы мясцовага самакіравання прымаюць рашэнні меснага значэння зыходзячы з агульнадзяржаўных інтарэсаў і інтарэсаў насельніцтва, якія пражываюць на пэўнай тэрыторыі [13].120 атрыкул прысведчаны пытанням, якія непасрэдна вырашаюць месныя Саветы:
· Зацвярджэнне праграм эканамічнага і сацыяльнага развіцця, мясцовага бюджэта і справаздачы аб іх выкананні;
· Усталяванне месных падаткаў;
· Вызначэнне парадка кіравання і распараджэння камунальнай уласнасці;
· Прызначэння месных рэферэндумаў [13].
Можна казаць аб тым, што гэты артыкул адмяняў палажэнні ў законе 17 чэрвеня 1993 г., дзе абмяжоўваліся правы Саветаў наконт прававога рэжыму камунальнай уласнасці. Увогуле ў гэтым раздзеле Канстытуцыі мясцовае кіраванне і самакіраванне арганізацыйна і функцыянальна не размежаваны. Яе палажэнні можна трактаваць такім чынам, што Саветы і выканаўчыя структуры - гэта органы і кіравання і самакіравання. Прычым Саветы ў абодвух выпадках займаюць прыарытэтнае становішча. Канстытуцыя не робіць якога-небудзь адрознення ні ў арганізацыйнай структуры, ні ў змесце паміж кіраваннем і самакіраваннем. Гэта размяжоўвае як раз закон 20 лютага 1991 г. Такім чынам можна казаць, што Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь рэдакцыі 1994 г. падцвярджалі нормы закона аб мясцовым самакіраванні 1991 г. Пасля яе прыняцця асаблівых змен у закон "Аб мясцовым кіраванні і меснай гаспадарцы ў Рэспубліцы Беларусь” да кастрычніка 1994 г. не ўносіліся. Выключэннем толькі складае закон ад 30 сакавіка 1994 г. № 2912-XII "Об внесении изменений в статью 10 Закона Республики Беларусь "О местном самоуправлении и местном хозяйстве в Республике Беларусь"”, згодна якому ў падпункце 14 пункта 2 артыкула 10 закона выключаліся словы "народных дэпутатаў" [5].
Ужо пры абранні Прэзідэнтам Аляксандра Рыгоравіча Лукашэнка сітуацыя з мясцовым кіраваннем раптам змянілася.6 кастрычніка 1994 г. быў прыняты закон № 3275-XII "О внесении изменений и дополнений в Закон Республики Беларусь "О местном самоуправлении и местном хозяйстве в Республике Беларусь"”. У яго прэамбуле было сказана, што гэтыя змены звязаны з прыняццем Канстытуцыі. Якія змены прадугледжваліся ў законе?
Першае, на што трэба звярнуць увагу, гэта на назвы. Цяпер закон 1991 г. пераймяноўваўся ў Закон "Аб мясцовым кіраванні і самакіраванні”. Таксама пераймяноўваліся органы: замест "дзяржаўнай улады і кіравання" - на "кіравання і самакіравання”. Уведзена паняцце мясцовага кіравання, якое гучыць наступным чынам: "Мясцовае кіраванне - форма арганізацыі і дзейнасці мясцовых выканаўчых і распарадчых органаў для вырашэння пытанняў мясцовага значэння зыходзячы з агульнадзяржаўных інтарэсаў і інтарэсаў насельніцтва, якое жыве на вызначанай тэрыторыі”. Ліквідаваліся Саветы першаснага ўзроўня - сельскіх, вясковых, гарадскіх (гарадоў раённага падпарадкавання), раённых у гарадах. Замест іх павінны ўтварыцца мясцовая адміністрацыя, якая падпарадкоўваецца выканкаму [6].
Па закону выканкамы фарміруюцца толькі двух узроўняў - базавага і абласнога. Старшыня абласнога выканкама прызначаецца Прэзідэнтам на 5 год і мае права займаць пасаду не больш за 2 тэрміны, а абласны Савет - толькі яго зацвярджае, але мае права не пацвердзіць гэтае рашэнне. Падпарадкоўваецца першы вышэйстаячым выканаўчым і распарадчым органам, па асобных пытаннях - Саветам. Наконт рашэнняў выканаўчых і распарадчых органаў, якія супярэчаць заканадаўству Рэспулікі Беларусь, то, акрамя ўжо названых органаў, адмяняць мог і Прэзідэнт [6].
Такім чынам, можна казаць аб тым, што гэты закон:
· Па-першае, пачаў арганізацыйнае фармаванне сістэмы мясцовага кіравання і самакіравання;
· Па-другое, мясцовыя выканаўчыя органы яшчэ больш аддаліліся ад прадстаўнічых;
· Па-трэцяе, гэты закон ліквідаваў Саветы першаснага ўзноўня, што супярэчыла Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь.
Калі паглядзець на гэты акт, то можна сказаць, што Прэзідэнт намагаўся зрабіць нейкую "аптымізацыю”, пачынаць кантраляваць мясцовыя органы самакіравання праз выканкамы. Аднак ліквідацыя Саветаў першаснага ўзроўня не толькі парушала нормы Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь, але і спрыяла развіццю незадавальнення гэтаму рашэнні. Аб ім сведчыць наступныя падзеі.
Праз месяц, пасля прыняцця гэтага закона, група дэпутатаў Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь: Гетц Б.Г., Голубеў В.Ф., Карпенка Г.Д., Крыжаноўскі Н.К., Піскароў В.А., Спіглазаў А.Ф. унесла прапанову ў Канстытуцыйны Суд аб праверцы закона 6 кастрычніка 1994 г. на адпаведнасць Канстытуцыі.9 лістапада 1994 г. Канстытуцыйны Суд Рэспублікі Беларусь распачала справу па гэтаму пытанню, часова прыпыніўшы дзеянні нормаў вышэйназванага закона, а менавіта: ліквідацыя Саветаў першаснага ўзроўня, пераразмеркавання іх абавязкаў, стварэнне выканкамаў базавага і абласнога ўзроўняў [23].
Праз 12 дзён, 21 лістапада 1994 г. па Заключэнню № 3-8/94 "О соответствии Конституции Закона от 6 октября 1994 года "О внесении изменений и дополнений в Закон Республики Беларусь "О местном самоуправлении и местном хозяйстве в Республике Беларусь"” было прызнана, што нормы закона 6 кастрычніка 1994 г. наконт Саветаў першаснага ўзроўня з'яўляюцца неадпаведнымі Канстытуцыі і страчваюць сваю сілу. Вярхоўнаму Савету Рэспублікі Беларусь прадпісвалася распрацаваць праект новага закону [10].
Гэты закон быў распрацаваны праз два месяцы, 9 лютага 1995 г., пад нумарам 3572-ХІІ "О внесении изменений и дополнений в Закон Республики Беларусь "О местном управлении и самоуправлении в Республике Беларусь"”, згодна якому Саветы першаснага ўзроўня былі ўзноўлены, маглі ўзаемадзейнічасць з выканкамамі гэтага ж узроўня.20 сакавіка 1995 г. быў унесены дадатак, па якому сумеснае валоданне пасадамі старшыні раённых у гарадах Саветаў дэпутатаў і старшыні гэтага ж выканаўчага камітэта можа быць сканчэння выбараў у адпаведныя Саветы новага склікання [8]. Праз некалькі тыдняў, 13 красавіка гэтага ж года - яшчэ адзін, які казаў аб тым, што паўнамоцтвы мясцовага Савета дэпутатаў захоўваюцца да адкрыцця першага паседжання таго ж Савета новага склікання [9]. Наконт гэтага дадатка Канстытуцыйны Суд праводзіў праверку на адпаведнасць, у выніку чаго па Заключэнню № 3-15/95 было прызнана, што закон 13 красавіка 1995 г. адпавядае Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь [11].
Пасля гэтага прайшло некалькі месяцаў. За гэты час пачаўся працэс пераходу з парламенцкай рэспублікі ў прэзідэнцкую. Паступова роля парламента пачало зніжацца, умацоўваецца роля Прэзідэнта. Адной з важлівых пунктаў перахода было як раз кантроль за органамі мясцовага самакіравання, узмацненне ролі выканкамаў, стварэнне "вертыкалі" іх старшын. Вось гэты працэс і распачаўся ў верасні 1995 г., калі праводзілася рэформа мясцовага самакіравання.
19 верасня 1995 г. Аляксандрам Рыгоравічам Лукашэнка быў прыняты Указ № 383 "Аб правядзенні рэформы органаў мясцовага самакіравання”. Згодна гэтай рэформе праводзіліся наступныя мерапрыемствы:
· Ліквідаваліся раённыя ў гарадах Саветы дэпутатаў і іх органы;
· На іх месцах ствараюцца мясцовыя адміністрацыі, з'яўляюцца праванашчадкамі раённых у гарадах выканаўчых камітэтаў;
· Акрамя мясцовых адміністрацый, ствараюцца ліквідацыйныя камісіі, задачай якіх з'яўляецца перадача ў двухмесячны тэрмін усёй маёмасці раённых у гарадах Саветаў дэпутатаў;
· Прыбытак ліквідаваных Саветаў налічваюцца гарадскім Саветам дэпутатаў [25].
Такім чынам, можна лічыць аб тым, што Прэзідэнт не страчваў надзеі зноў ліквідаваць Саветы першаснага ўзроўня, лічачы іх непрацаздольнымі. Аднак гэтыя органы маюць сваю спецыфіку і таму ня трэба было іх распускаць. Тым больш, што гэта зноў супярэчыць Канстытуцыі, як у выпадку з законам 6 кастрычніка 1994 г. Але працягнем далей разглядваць рэформу мясцовага самакіравання.
Наступнай датай рэформы лічыцца 20 кастрычніка 1995 г. У гэты дзень Прэзідэнтам было прынята 3 Указы. Гэта:
· Указ № 433 "Об утверждении Положения о порядке решения вопросов, связанных с объединением одноимённых административных единиц, имеющих общий административный центр”;
· Указ № 434 "Об объединении административных единиц Республики Беларусь, имеющих общий административный центр”;
· Указ № 476 "Об утверждении Положения о председателе областного, Минского городского исполнительного комитета”.
Пачнем з першых двух указаў, таму што яны маюць адну і тую ж фармулёўку. Па першаму указу было прынята рашэнне аб аб'яднанні аднайменных адміністратыўных адзінак, якія маюць агульны цэнтр. Пры гэтым аб'ядноўваюцца органы першаснага ўзроўня (горада раённага падпарадкавання, вёскі) з раённымі, а вышэйназваныя ліквідуюцца. На месцы першых ствараюцца ліквідацыйныя камісіі, якая дзесяцідзённы тэрмін павінен апісаць і перадаць маёмасць ліквідаваных органаў раённаму выканаўчаму камітэту. Раённы выканкам вырашае пытанне працаўладкавання членаў былых выканкамаў гарадоў раённага падпарадкавання і вёскі, а падаткі, зборы і іншы прыбытак налічваецца на кошт раённага Савета [26]. Другі ўказ - гэта спіс тых населеных пунктаў, якія пападаюць пад дзеянне першага ўказа, а менавіта:
· У Брэсцкай вобласці: Бяроза, Ганцэвічы, Драгічын, Жабінка, Іванава, Івацэвічы, Каменец, Ляхавічы, Маларыта, Пружаны, Столін з адпаведнымі раёнамі;
· У Віцебскай вобласці: Браслаў, Верхнядзвінск, Глубокае, Гарадок, Докшыцы, Дуброўна, Ліёзна, Міёры, Паставы, Расонны, Сянно, Талачын, Ушачы, Чашнікі, Шаркоўшчына, Шуміліна з адпаведнымі раёнамі;
· У Гомельскай вобласці: Акцябрскі, Брагін, Буда-Кашалёва, Ветка, Ельск, Жыткавічы, Корма, Лельчыцы, Лоеў, Нароўля, Петрыкаў, Хойнікі, Чачэрск з адпаведнымі раёнамі;
· У Гродзенскай вобласці: Астравец, Ашмяны, Вялікая Берастовіца, Воранава, Дятлава, Зэльва, Іўе, Карэлічы, Масты, Свіслач, Шчучын з адпаведнымі раёнамі;
· У Мінскай вобласці: Беразіно, Валожын, Клецк, Крупкі, Лагойск, Любань, Мядзель, Нясвіж, Мар'іна Горка (з Пухавіцкім раёнам), Смалевічы, Старыя Дарогі, Сталбцы, Узда, Чэрвень з адпаведнымі раёнамі;
· У Магілёўскай вобласці: Бялынічы, Быхаў, Глуск, Дрыбінскі сельсавет, Кіраўск, Клімавічы, Крычаў, Касцюковічы, Краснаполле, Круглае, Мстіслаў, Слаўгарад, Хоцімск, Чавусы, Чэрыкаў, Шклоў з адпаведнымі раёнамі [27].
Калі паглядзець на гэтыя два ўказы, то зрабіць вынік, што аб'яднанне аднайменных адміністрацыйных адзінак з цэнтрамі значна аблегчыла кіраванне рэгіёнамі, тым самым яшчэ і павысіла прыбыткі. Акрамя таго, яны скарачалі колькасць членаў для органаў самакіравання, улічваючы той факт, што названыя вышэй населеныя пункты былі не мелі вялікай колькасці жыхароў. Таму можна сказаць, што гэтыя ўказы мелі пазытыўны момант у развіцці мясцовага самакіравання. Цяпер пагаворым пра трэці ўказ.
Указ № 476 прадстаўляў сабой перагляд прававога статуса старшыні абласнога і Мінскага гарадскога выканаўчага камітэтаў. Цяпер яны прызначаліся Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь і зацвярджаліся на сесіі адпаведных Саветаў шляхам адкрытага галасавання. Пры гэтым трэція маюць права не зацвярджаць кандыдатаў. Вызваляць з пасады старшыні можа толькі Прэзідэнт. Ён павінен быць грамадзянінам Рэспулікі Беларусь, мець вышэйшую адукацыю і вопыт у дзяржаўным кіраванні. Пры гэтым старшыня не мае права абірацца дэпутатам Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага схода Рэспублікі Беларусь, займаць іншыя пасады і займацца якой-небудзь дейнасцю. Паўнамоцтвы яго былі амаль жорсткімі: акрамя кіравання выканкама і прадстаўляе яго ва ўсёй сферы грамадства, старшыня прызначае на пасады ў выканкаме, рэгулюе штаты і колькасць яго толькі са згоды Прэзідэнта. Падпарадкаваны і справаздачны ён Прэзідэнту і Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь, а па справах Саветаў - Савету. Астатнія паўнамоцтвы захоўваюцца ў межах закона 1991 г. (гл. Глава 2), але ім надаюцца большы прыарытэт. Такім чынам можна казаць аб тым, што з гэтага часу галоўную ролю грае старшыня выканкама. Але гэтая пасада стала амаль поўнасцю залежна ад Прэзідэнта, што вельмі істотна зніжае ролю мясцовых Саветаў і зводзіць яго да дадарчага органа [28].
Пасля гэтага, 27 і 30 лістапада 1995 г. былі прыняты два ўказы, № 481 "Аб зацвярджэнні прыкладнай структуры мясцовых адміністрацый у раёнах горада” і 485 "Аб унясенні змяненняў і дапаўненняў ў Часовае палажэнне аб мясцовай адміністрацыі”, якія вызначаюць структуру мясцовай адміністрацыі і дадае ім частку новых функцый. Дадзеныя ўказы зкончылі рэформу мясцовага самакіравання. Падводзячы яе вынікі, можна казаць аб тым, што некаторыя палажэнні выклікала незадавальненне чынавенства, бо яны лічылі іх супярэчнымі да Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь. Гэта выклікала ўвагу Канстытуцыйнага Суда. І яна пачала іх разгляд.
Подобные документы
Азнаямленне з сутнасцю, прыкметамі і класіфікацыяй злачынстваў па крымінальнай праве Рэспублікі Беларусь. Разгляд паняцці і формаў рэалізацыі крымінальнай адказнасці. Вызначэнне абставінаў, обтяживающих і палягчающих пакарання па заканадаўству Беларусі.
реферат [17,3 K], добавлен 07.05.2012Оброк и барщина за пользование "полным" наделом до 1917 г. История развития земельных отношений и земельного законодательства и права Беларуси в 1917-1937 гг. Земельная реформа 1991-2002 гг. в республике Беларусь. Индивидуальное землепользование граждан.
контрольная работа [43,0 K], добавлен 06.02.2010Дореволюционный этап формирования трудовых отношений: Беларусь в составе Российской империи (XX век). Анализ первых кодифицированных законов о труде в советское время. Особенности развития трудового законодательства с 1991 года по настоящее время.
реферат [19,5 K], добавлен 13.08.2012Периоды и характерные тенденции в развитии права Беларуси 90-х гг. Референдум 1996 г., принявший Конституцию РБ с изменениями и дополнениями. Содружество Беларуси и РФ, основанное на принципах равноправного сотрудничества. Реформирование судебной системы.
курсовая работа [21,0 K], добавлен 19.04.2011Межы зямельнага ўчастка як прававая і тэхнічная аснова вядзення зямельнага кадастру. Нарматыўна-прававыя дакументы, якія рэгулююць зямельныя дачынення ў Рэспублікі Беларусь. Адміністрацыйна-тэрытарыяльнае дзяленне. Экалагічныя ўмовы землекарыстання.
курсовая работа [2,9 M], добавлен 25.05.2015Понятие и сущность конституции, способы ее возникновения, юридические свойства, место в правовой системе государства. Характеристика Конституции Республики Беларусь, основные изменения, внесенные в нее на республиканских референдумах 1996 и 2004гг.
курсовая работа [40,8 K], добавлен 12.11.2015Гісторыя Беларусі ў складзе Рэчы Паспалітай як адзін з найбольш цікавых і складаных перыядаў гісторыі Бацькаўшчыны. Уперша спроба інкарпарыраваць Вялікае княства Літоўскае ў Польшчу. Люблінскі акт як вынік складанага ўнутранага і внешняга становішча ВКЛ.
реферат [17,4 K], добавлен 28.11.2009Місце Верховної Ради України в системі державної влади України. Проголошення незалежності України 24 серпня 1991 року. Призначення Всеукраїнського референдуму про довіру Президентові. Прийняття Конституції країни 28 червня 1996 року та її вдосконалення.
курсовая работа [35,8 K], добавлен 18.04.2015Конституция Республики Беларусь об организации и деятельности прокуратуры. Закон от 29 января 1993 г. "О прокуратуре Республики Беларусь". Отличительные черты Закона Республики Беларусь от 8 мая 2007 г. о деятельности прокуратуры в современных условиях.
реферат [24,2 K], добавлен 24.02.2011Этапы формирования современной системы местного управления и самоуправления в Беларуси. Система органов местного управления РБ по Закону 1991 и 2010 года. Перспективы развития белорусского местного самоуправления как структуры гражданского общества.
курсовая работа [123,7 K], добавлен 10.06.2014
