Колер і свет у творчасці А. Салаўя
Праблема колерабачання мастацкага тэксту. Сістэма колера - і святлоабазначэння. Колеравая і светлавая эстэтыка паэзіі А. Салаўя. Частотнасць ужывання колеравых і светлавых лексем. Ахраматычныя каларонімы і люксонімы ў паэтычных зборніках А. Салаўя.
| Рубрика | Литература |
| Вид | курсовая работа |
| Язык | белорусский |
| Дата добавления | 05.03.2010 |
| Размер файла | 53,0 K |
Отправить свою хорошую работу в базу знаний просто. Используйте форму, расположенную ниже
Студенты, аспиранты, молодые ученые, использующие базу знаний в своей учебе и работе, будут вам очень благодарны.
31
Змест
- Уводзіны
- Глава I. Праблема колерабачання мастацкага тэксту
- 1.1 Распрацоўка пытання колерабачання мастацкага тэксту ў навуковай літаратуры
- 1.2 Сістэма колера - і святлоабазначэння мастацкага твора
- Глава ІІ. Колеравая і светлавая эстэтыка паэзіі А. Салаўя
- 2.1 Частотнасць ужывання колеравых і светлавых лексем
- 2.2 Ахраматычныя каларонімы і люксонімы ў паэтычных зборніках А. Салаўя
- 2.3 Храматычныя каларонімы ў паэтычных зборніках А. Салаўя
- 2.4 Асаблівасці люксонімаў у паэтычных зборніках
- Заключэнне
- Спіс літаратуры
Уводзіны
У сучаснай лінгвістычнай навуцы адной з актуальных і прыарытэтных з'яўляецца праблема колерабачання мастацкага тэксту. Даследаванне сістэмы колерабачання многімі замежнымі і некаторымі айчыннымі навукоўцамі дазваляе меркаваць, што ў апошнія гады акрэсліваецца новы напрамак у мовазнаўстве, які можна ахарактарызаваць паняццем “лексічная каларыстыка". Колеравая і светлавая лексіка валодае істотным семантычным, сінтагматычным і выяўленчым патенцыялам, мае вялікае значэнне ў плане адлюстравання пэўных фрагментаў моўнай карціны свету мастака і забеспячэння эстэтычнага дыялогу паміж пісьменнікам і чытачом. Аналіз колераабазначэнняў дае магчымасць вызначыць асаблівасці ўжывання ў мастацкім тэксце адпаведных фарбаў, характар асацыятыўных сувязяў, якія пры гэтым узнікаюць.
Катэгорыя колеру і святла звязана з псіхічнай і эмацыянальнай сферай пісьменніка, глыбіннымі тэкставымі мікраструктурамі. Каларыстычная лексіка, будучы пэўнай знакавай сістэмай, выступае ў мастацкім тэксце як своеасаблівая вербальна-эстэтычная парадыгма, што адлюстроўвае спецыфіку аўтарскага светаўспрымання.
Выкарыстанне пісьменнікам колеравай і светлавой лексікі, творчае пераасэнсаванне яе семантычнага патэнцыялу з'яўляецца важным элементам дасягнення мастацкай вобразнасці і выразнасці. Бачанне свету ў колеры - адно з найбольш моцных чалавечых адчуванняў. Трэба таксама звярнуць увагу на тое, што чалавек даволі лёгка запамінае фарбы, зрокавае ўяўленне колеру няцяжка выклікаць, назваўшы адпаведнае слова. Таму моўныя сродкі абазначэння колеру, даступныя не толькі розуму, але і пачуццю, валодаюць вялікімі выяўленчымі магчымасцямі.
Выбар каларатываў характарызуе час працы мастака. Да гэтага трэба дадаць, што і светапогляд мастака выяўляецца ў мастацкім творы праз слова, выбар і ўжыванне якога вызначае як творчасць мастака, яе адметнасць ад іншых, так і яго творчую асобу. Такім чынам, у святле адзначанага цікава прасачыць (і, адпаведна, акрэсліць як мэту працы), якія найменні колеру выбірае Алесь Салавей, а як вынік гэтага - як характарызуюць яны паэта, яго час, дапамагаюць выявіць адметнасць яго праз іх ужыванне, найперш прыметнікаў колеру.
Зыходзячы з названага, можна акрэсліць наступныя задачы працы:
Вывучыць і прааналізаваць існуючыя ў сучасным мовазнаўстве крыніцы, што займаюцца распрацоўкай пытання колеранайменняў у мастацкіх тэкстах;
Вызначыць характар ужывання каларонімаў і люксонімаў, а таксама іх колькасныя паказчыкі ў паэзіі А. Салаўя (на прыкладзе зборнікаў вершаў “Мае песні", “Сіла гневу", “Звіняць званы Святой Сафіі”);
Прааналізаваць як праз выбар тых ці іншых колеранайменняў адлюстроўваецца спецыфіка аўтарскага светаўспрымання.
Прадметам даследавання з'яўляюцца колеранайменні (каларонімы і люксонімы) у паэзіі А. Салаўя. Аб'ектам даследавання - зборнікі вершаў “Мае песні", “Сіла гневу", “Звіняць званы Святой Сафіі" аўтара.
Глава I. Праблема колерабачання мастацкага тэксту
1.1 Распрацоўка пытання колерабачання мастацкага тэксту ў навуковай літаратуры
Як правіла, вылучаюцца два шляхі вывучэння мастацкага слова. Першы - ад аналізу і разумення цэласнага слоўна-мастацкага твора як эстэтычнага адзінства. Другі - ад самых першых, непасрэдных састаўных яго элементаў - гукаў, фанем, слоў.
Першы з адзначаных напрамкаў бачыцца больш лагічным і паслядоўным. З аднаго боку, ён дазваляе ў пэўнай ступені выявіць семантычны патэнцыял канкрэтнай лексічнай адзінкі ў адпаведных дыстрыбуцыйных умовах, а з другога - дае магчымасць прааналізаваць ролю лексемы ў вертыкальным кантэксце. Нефармальны падыход да мастацкага слова дазваляе гаварыць пра яго унутраную форму, якая па-рознаму успрымаецца носьбітамі розных моў.
Унутраная форма слоў уяўляе сабой адносіны зместу думкі да свядомасці, яна паказвае, як уяўляецца чалавеку яго ўласная думка. Такі падыход да аналізу моўнай адзінкі, у прыватнісці, колеравай і светлавой лексікі дае падставы меркаваць пра спецыфіку светаўспрымання пэўнага этнасу, бо мова - не толькі выяўленне разумовай здольнасці народнай, але і ўсяго побыту, нораваў і звычаяў краіны і гісторыі народа.
Колеравую і светлавую лексіку (ці інакш каларонімы і люксонімы) для зручнасці даследавання мэтазгодна аб'яднаць у адпаведныя семантычныя палі: “Колер” і “Святло" [2; 5].
Узнікненне паняцця “семантычнае поле” звязана з іменамі нямецкіх лінгвістаў Й. Трыра і В. Порцыга, з вяртаннем да вывучэння В. Фон Гумбальта пра “унутраную форму мовы”. Пад “унутранай формай мовы” Гумбальт разумеў пастаянны і гамагенны элемент у дзейнасці розуму, які падымае артыкуляваны гук да выражэння думкі [2; 6].
Найбольш істотную ролю ў распрацоўцы тэорыі “семантычнага поля” адыгралі прадстаўнікі так званага неагумбальціянства. Кожны з іх укладваў у дадзенае паняцце свой, адрозны ад іншых сэнс. У прыватнісці, Й. Трыр суадносіў “семантычнае поле” з “колам паняццяў", “паняційнай сферай”, “паняційным полем”.В. Порцыг тлумачыў “семантычнае поле” як сутнасныя сувязі значэнняў”, а Л. Вайсгербер - як частку зместу мовы.
Г. Іпсэн называў “семантычным полем" групу слоў, якія аб'яднаны іх сэнсавай і граматычнай агульнасцю.
А. Елес “семантычнае поле” суадносіў з антанімічнымі парамі слоў, так званымі “семантычнымі зрашчэнямі", а В. фон Вартбург і Ф. Дорнзейф карысталіся паняццямі “прадметная" і “семантычная группа” [3; 4].
Тэорыя “семантычнага поля” атрымала далейшае сваё развіццё ў працах лінгвістаў сярэдзіны мінулага стагоддзя: Дж. Вершурэна, О. Духачака, Г. Мюлера, А. Уфімцавай і інш.А. Уфімцава, напрыклад, адзначае, што паняційныя (семантычныя) палі уяўляюць сабой абстрактныя, адцягненыя ад іх моўнага выражэння паняційныя сверы, розныя галіны сацыяльнага, палітычнага, маральнага ці духоўнага жыцця народа, як яны прысутнічаюць у свядомасці калектыву, які гаворыць на сваёй мове. Такі падыход да вызначэння “семантычнага поля” можна назваць экстралінгвістычным.
У той жа час шэраг навукоўцаў (А. Рэфармацкі, Л. Васільеў) прытрымліваюцца іншай пазіцыі: на іх погляд, аднясенне пэўных груп лексікі да адпаведных “семантычных палёў" павінна разглядацца як з'ява ўнутрымоўная, інтралінгвістычная. Апошнім выдзяляюцца тры асноўныя тыпы лінгвістычных палёў: парадыгматычныя, сінтагматычныя, комплексныя.
Такім чынам, вызначэнне “семантычнага поля", прапанаванае А. Уфімцавай, з'яўляецца найбольш дакладным, калі падыходзіць да аналізу адпаведнай групы лексікі не з фармальнаго боку. Такая трактоўка “семантычнага боку” дазваляе даследаваць аб'яднаныя ў ім лексемы як пэўныя элементы моўнай карціны свету, своеасаблівы вынік перапрацоўкі інфармацыі пра асяроддзе і чалавека. Гэта таксама датычыцца і слоў са значэннем колеру і святла.
Вызначэнне спецыфікі ўжывання колеравай і светлавой лексікі, аб'яднанай у асобныя семантычныя палі, з пункту гледжання этна-, псіха - і тэралінгвістыкі, мэтазгодна правесці на матэрыяле мовы пісьменніка, які ў сваіх творах імкнуўся да лепшага адлюстравання нацыянальных асаблівасцяў свайго этнасу.
Цікавасць да колеру узнікла яшчэ ў антычнасці. Арыстоцель, Платон, Геракліт і іншыя філосафы імкнуліся зразумець яго прыроду, асэнсаваць сімвалічны характар светабачання, колераабазначэння. Пазней колер стаў аб'ектам даследавання фізікі, псіхалогіі, мастацтвазнаўства, мовазнаўства.
Вывучэнне функцыянавання колеру з пункту гледжання розных навук мае істотнае значэнне для разумення лінгвістычнай сутнасці калароніма. Напрыклад, аптычная, тэрмічная і іншая характарыстыка колеру, якая разглядаецца ў фізіцы, служыць асновай для выяўлення моўных асаблівасцяў няўласных якасцяў колеру у мастацкім творы. Даследаванні з пункту гледжання псіхалогіі дазваляюць меркаваць пра спецыфіку колеравых асацыяцый чытыча, служаць базай для лінгвістычнай інтэрпрэтацыі прыёму колеравай гармоніі і дысгармоніі.
У такіх навуковых працах у той ці іншай ступені выяўляюцца экстралінгвістычныя кампаненты колерабачання.
Так, Г. Цойгнер аналізуе ўздзеянне колеру на чалавека, у прыватнасці, асацыяцыі, што выклікаюцца колерам. Ім дастаткова падрабязна разглядаецца праблема колеравай сінестезіі і колеравых асацыяцый у залежнасці ад характару асобы рэцэпіента. Даследчык адзначае розную сілу ўздзеяння колеру у залежнасці ад характару асобы, тэмпераменту і духоўнага стану чалавека [2; 11].
Колеравыя і светлавыя асацыяцыі разглядаюцца М. Дэрыберэ. Аўтар даследуе характар успрымання аб'екта з пэўнай афарбоўкай або асвятленнем у залежнасці ад пары года, часу сутак і іншых прычын. Гэта мае важнае значэнне для разумення колеравых і светлавых уяўленняў у мастацкім тэксце.
Блізкія паводле аб'екта давледавання М. Дэрыберэ працы М. Мінарта. Аўтар вывучае характар святла ў залежнасці ад крыніцы выпраменьвання, хаактар колеру ў залежнасці ад фактуры і аддаленасці адпаведнай афарбаванай рэаліі. Даследаванні М. Мінарта маюць істотнае значэнне ў першую чаргу для стварэння лінгвістычнай тэорыі колеравага і светлавога кантрасту.
Элементы псіхалінгвістыкі знайшлі сваё адлюстраванне ў працах Ж. Агастона. Даследчык аналізуе псіхалагічнае ўздзеянне колеру на чалавека ў залежнасці ад колератону, колеравых камбінацый. Засяроджваецца ўвага на асаблівасцях успрымання ізаляванага колеру, яго эстэтыцы.
У манаграфічных даследаваннях С. Аляксеева, В. Шаронава, В. Зярнова характарызуецца спецыфіка ўспрымання колеру паводле яго прыналежнасці да храматычнай ці ахраматычнай гамы. Акцэнтуецца ўвага на прыродзе колеру і святла, развіцці іх сімвалічных асацыяцый.
Працы Р. Івенса і С. Краўкова даюць грунтоўную базу для лінгвістычнай інтэрпрэтацыі паняццяў “колеравы тон" і “светлавая насычанасць”.
Важнае значэнне для разумення спецыфікі функцыянавання колеравых і светлавых лексем у мастаціх тэкстах маюць даследаванні польскіх навукоўцаў А. Заўшніцы і М. Жэпіньскай. Першая шмат увагі надае асаблівасцям уздзеяння на чалавека колеравых спалучэнняў, а другая - гісторыі колеру з пункту гледжання мастацтвазнаўства.М. Жэпіньскай разглядаюцца найбольш тыповыя выпадкіколеравай гармоніі і дысгармоніі.
Гісторыя колерабачання, але ўжо з боку ўласналінгвістычнага, прысвечана грунтоўная праца Н. Бахілінай. Даследчыца прасачыла развіццё значэнняў каларонімаў, пачынаючы з першых вядомых пісьмовых помнікаў ва ўсіх усходнеславянскіх мовах. Ёй прыводзяцца шматлікія старажытныя варыянты назваў колеру, разглядаецца залежнасць выкарыстання каларонімаў ад жанру твора.
Розныя лінгвістычныя аспекты ўжывання каларыстычнай лексікі аналізуюцца ў дысертацыйных даследаваннях І. Куліковай, С. Бекавай, В. Паршынай, С. Бабыль, М. Піменавай, Т. Нікулінай і іншых навукоўцаў.
Менш актыўна праблемы колера - і святлоабазначэння вывучаліся беларускімі даследчыкамі. Варта адзначыць грунтоўную манаграфічную працу Л. Міронавай, дзе аўтар дэталёва разглядае развіццё колеравых асацыяцый у розныя гістарычныя перыяды. Даследчыцай аналізуюцца таксама псіхалагічнае ўздзеянне колеру, колеравы сімвалізм, гармонія і г. д.
Уласналінгістычныя пытанні колеравай і светлавой лексікі знайшлі сваё адлюстраванне ў працах Л. Сямешкі і Н. Мажэйкі.
Даследаванне сістэмы колераабазначэння мастацкага тэксту дае магчымасць меркаваць не толькі пра асаблівасці мовы канкрэтнага твора, але і пра спецыфіку колерабачання пісьменніка, пра ўплыў колеравых камбінацый на ўспрыманне твора (або яго асобных частак) чытачом. Але успрыманне мастацкага тэксту - не простая перасадка яго зместу ў галаву асобы, не простае набыццё інфармацыі, а творчы працэс мастацкага ўзнаўлення рэчаіснасці, які патрабуе ўзаемадзеяння моўнага, мысліцельнага, эмацыянальнага, валявога актаў, гэта значыць, сутворчасцю чытача. Таму адэкватнае ўспрыманне мастацкага тэксту павінна забяспечвацца экстралінгвістычнымі ўмовамі, праз своеасаблівы сінтэз ведаў з розных галін чалавечай дзейнасці. Гэта патрабуе пэўнай падрыхтоўкі чытача з пункту гледжання літаратуразнаўства, мастацтвазнаўства, псіхалогіі і іншых навук.
Усебаковы аналіз колераабазначэнняў дазваляе асэнсаваць глыбінныя тэкставыя мікраструктуры, якія істотна пашыраюць яго семантычную прастору. Даследаванне асаблівасцяў стварэння вобразу, механізма рэалізацыі адмысловых мастацкіх прыёмаў павінна праходзіць з улікам жанравых адметнасцяў твора. Як правіла, вершаваныя, празаічныя і драматычныя тэксты характарызуюцца выкарыстаннем розных мастацкіх прыёмаў, стылістычных фігур, дзе адным з кампанентаў выступае колеравая лексема. Таму важным бачыцца выяўленне не толькі частотнасці пэўнага калароніма ў вершы, апавяданні ці п'есе, але і асэнсаванне структуры колеравобразу ў кожным канкрэтным выпадку.
Можна меркаваць, што каларонімы і люксонімы заўсёды з'яўляюцца мастацкім матэрыялам, выконваюць выяўленчую функцыю. Гэта значыць, не проста фігуруюць у якасці лагічнага азначэння, а выкарыстоўваюцца менавіта як сродак выяўлення вобразнасці. Напрыклад, традыцыйнае для беларусаў спалучэнне “белы снег” ілюструе, у першую чаргу, каларыстыку прыроды нашай краіны [10; 55]. Але гэта сінтагма ў народаў Поўначы выклікае іншыя асацыяцыі, бо для абазначэння розных адценняў снегу раніцай, удзень, увечары яны карыстаюцца васемнаццаццю-дваццаццю назвамі адценняў колеру.
Прыблізна тое жа назіраецца пры параўнальным аналізе колеравых пераваг еўрапейцаў і азіятаў. Калі белы і чырвоны колеры з'яўляюцца дастаткова частотнымі ў творах нашых пісьменнікаў, то ў мастакоў слова Усходу яны рэдкаўжывальныя. І наадварот, высокай прадуктыўнасцю вызначаюцца шэры і карычневы (колеры пяску, гор), якія пры гэтым не нясуць адмоўнай характарыстыкі.
Такім чынам, шэраг розных фактараў уплывае на выбар таго ці іншага калароніма або люксоніма, на фарміраванне колеравай і светлавой эстэтыкі.
1.2 Сістэма колера - і святлоабазначэння мастацкага твора
У любым літаратурным творы ў той ці іншай ступені выкарыстоўваецца колеравая і светлавая лексіка, якая валодае істотным семантычным, сінтагматычным і канатацыйным патэнцыялам.
Распрацоўка праблемы колера-святлоабазначэнняў патрабуе адпаведнай тэрміналогіі, якая забяспечвала б шматаспектнае даследаванне згаданых моўных адзінак.
Беларуская каларыстычная тэрміналогія практычна нераспрацаваная. Нягледзячы на тое, што ў замежным (перш за ўсё расійскім) мовазнаўстве праблема колераабазначэння атрымала дастаткова шырокае асвятленне, пытанні адпаведнай тэрміналогіі і там вырашаюцца толькі часткова. Верагодна, таму, што даследаванні праводзяцца, як правіла, з пункту гледжання традыцыйных інтралінгвістычных аспектаў.
Пры экстралінгвістычным аналізе ўзнікае неабходнасць у шырокім коле тэрмінаў, якія дазволілі б максімальна поўна апісаць сістэму колераабазначэнняў пэўнага твора.
Сёння для намінацыі лексікі са значэннем колеру адны навукоўцы ўжываюць тэрмін “колераабазначэнне”, іншыя - “колеравыя словы". Для намінацыі лексікі са значэннем колеру можа быць выкарыстаны тэрмін “каларонім", а светлавой лексікі - “люксонім" [2; 16].
Першы з прапанаваных тэрмінаў пахадзіць ад лацінскага “color", таму няма неабходнасці больш падрабязна спыняцца на яго этымалогіі. Гэтым тэрмінам мэтазгодна абазначаць усе словы з колеравым значэннем (белы, чорны, чырвоны, блакіт). Другі з тэрмінаў паходзіць ад лацінскага “lux”, які азначае “святло”. Паводле свайго гукавого складу гэты корань - найбольш зручная база для ўтварэння адпаведнага тэрміну. Словам “люксонім" могуць быць названы лексемы, што маюць значэнне наяўнасці або сутнасці святла (светлы, бліскучы, цемень). Такім чынам, усе словы, што абазначаюць колер і святло, - гэта адпаведна каларонімы і люксонімы. Для характарыстыкі паўнаты колеру ў каларыстыцы існуе паняцце “колеравы гон”, які абазначае “якасць колеру, што дазваляе даць яму пэўную назву". Колеравым тонам вызначаюцца толькі храматычныя, спектральныя каларонімы. Ступені колератону могуць адвольна вар'іравацца ў мастацкім тэксце ў залежнасці ад індывідуальна-аўтарскіх асаблівасцяў, светаўспрымання пісьменніка.
Важнае значэнне для разумення спецыфікі аўтарскага светабачання мае з'ява “колеравай індукцыі". Названы тэрмін абазначае змяненне характарыстыкі аднаго колеру пад уплывам сузірання іншага або ўзаемны ўплыў колераў. Як правіла, колеравая індукцыя мае месца пры ўжыванні розных каларонімаў у межах аднаго сказа (страфы). Разнавіднацю колеравай індукцыі можна лічыць “колеравую гармонію” і “колеравую дысгармонію". Колеравая гармонія - гэта камбінацыя пэўных колераў, якія ў сукупнасці рэалізуюць станоўчую эмацыянальна-экспрэсіўную афарбоўку. Адпаведна дысгармонія - спалучэнне колераў, што выяўляюць адмоўную канатацыю.
Эстэтычныя погляды пісьменніка ў значнай меры ілюструюць так званыя няўласныя якасці колеру, якія выкарыстоўваюцца ў творы. Пад няўласнымі якасцямі колеру трэба разумець тэрмічную, аптычную, акустычную і іншыя характарыстыкі колеру: цёплы - халодны; блізкі - далёкі; глухі - звонкі. Так, у навуковай літаратуры па колеразнаўству прынята лічыць цёплымі жоўты, аранжавы і чырвоны, а халоднымі - астатнія спектральныя колеры. Найбольш блізкім уяўляецца белы, а далёкім - сіні колер. Як глухі ўспрымаецца, напрыклад, карычневы, а як звонкі - ярка-чырвоны [2; 14].
З колеравай эстэтыкай цесна звязана паняцце “колеравай сімволікі". Практычна за кожным колерам замацавалася пэўнае сімвалічнае значэнне. Залаты колер, як правіла, не мае адмоўных асацыяцый, а ілюструе звычайна нешта станоўчае, радаснае, узнёслае. Чорны ж, наадварот, сімвалізуе зло, пакуты, няшчасці. Аднак колеравыя сімвалы могуць змяняць свой характар у залежнасці ад светапогляду, творчай манеры пісьменніка. Менавіта праз сімволіку колеру выяўляецца не толькі ўмоўна-эстэтычная, але і светапоглядная выразнасць.
Значыць, разгледжаныя вышэй тэрміны і паняцці з розных бакоў характарызуюць сістэму колера - і святлоабазначэння мастацкага твора. Каларыстычная тэрміналогія можа быць выкарыстана ў розных галінах мовазнаўства: этналінгвістыцы, тэралінгвістыцы, псіхалінгвістыцы, а асобныя з тэрмінаў - у літаратуразнаўстве і культуралогіі.
Такім чынам, падводзячы вынікі папярэдняй главы, трэба адзначыць, што даследаванне сістэмы колераабазначэння мастацкага тэксту дае магчымасць меркаваць не толькі пра асаблівасці мовы канкрэтнага твора, але і пра спецыфіку колерабачання пісьменніка, пра ўплыў колеравых камбінацый на ўспрыманне твора чытачом.
Для намінацыі лексікі са значэннем колеру можа быць выкарыстаны тэрмін “каларонім", а светлавой лексікі - “люксонім”. Каларонімы і люксонімы заўсёды з'яўляюцца мастацкім матэрыялам, выконваюць выяўленчую функцыю.
Эстэтычныя погляды пісьменніка здольныя ілюстраваць так званыя няўласныя якасці колеру (тэрмічная, аптычная, акустычная і іншыя характарыстыкі колеру: цёплы - халодны; блізкі - далёкі; глухі - звонкі), якія выкарыстоўваюцца ў творы.
Глава ІІ. Колеравая і светлавая эстэтыка паэзіі А. Салаўя
2.1 Частотнасць ужывання колеравых і светлавых лексем
Частотнасць ужывання пэўных колеравых і светлавых лексем дае падставы для характарыстыкі аўтарскіх асаблівасцяў бачання свету ў фарбах, вызначэння колеравых густаў і эстэтычных поглядаў пісьменніка. Гэта, у сваю чаргу, ілюструе спецыфіку яго творчай манеры і светаўспрымання ўвогуле.
У творах (зборнікі вершаў “Мае песні", “Сіла гневу", “Звіняць званы Святой Сафіі”) адзначана 237 ужыванняў розных лексічных адзінак са значэннем колеру і святла. Сюды ж мэтазгодна ўключыць і лексіку з пераносным метафарычным значэннем.
Табліца 1: Частотнасць каларонімаў, іх падзел паводле прыналежнасці да пэўных часцін мовы
|
Каларонім |
Назоўнік |
Прыметнік |
Дзеяслоў |
Дзеепрыметнік |
|
|
залаты |
2 |
7 |
1 |
1 |
|
|
срэбны |
3 |
6 |
|||
|
зялёны |
1 |
5 |
|||
|
чырвоны |
2 |
1 |
1 |
||
|
белы |
1 |
10 |
1 |
||
|
сіні |
5 |
5 |
|||
|
сівы |
3 |
||||
|
шызы |
1 |
1 |
|||
|
чорны |
6 |
||||
|
шэры |
2 |
4 |
|||
|
блакітны |
7 |
9 |
|||
|
жоўты |
1 |
||||
|
пажоўклы |
1 |
Такім чынам, выяўлена 86 ужыванняў каларонімаў. Акрамя пададзенай колькасці каларонімаў, што абазначаюць “чысты” колер, існуюць колеравыя кампазіты, якія ўяўляюць сабой камплекс узаемазвязаных кампанентаў, якія характарызуюць разнастайныя колеравыя ці светлавыя адценні:
Заслалі аранжава-мосяжнай коўдраю двор;
Я гляджу за вакно: панадворкі там жоўта-барвовыя;
Узняўшы бел-чырвона-белы сцяг.
Сярод уласнаколеравых вылучаецца група каларонімаў, якая абазначае колер апасродкавана, на аснове асацыятыўнай сувязі:
Раса лугоў, раса крыштальная;
Дзе новы ўсход пурпурая зарэе;
Ні шэрых вечароў, ні мутных ранняў;
Цвіці вяргіннаю зарой;
Колер такіх кампазітаў лёгка вызначыць праз супастаўленне з адпаведна афарбаванымі рэаліямі.
Найбольш частотнымі па сваім выкарыстанні з'яўляюцца блакітны (16) і белы (12) колеры. Дастаткова часта ўжываецца сіні і залаты колеры. Самымі рэдкаўжывальнымі аказаліся каларонімы жоўты і пажоўклы.
Абсалютная большасць каларонімаў рэпрэзентавана прыметнікамі. Гэта звязана з тым, што колеравыя лексемы выкарыстоўваюцца пераважна ў сваім звычайным граматычным афармленні: колеравая прымета рэалізоўваецца праз прыметнік. Да таго ж, стылістычнае ўжыванне прыметнікаў увогуле тлумачыцца агульнымі ўласцівасцямі гэтай часціны мовы, якія даюць магчымасць выражаць самыя разнастайныя па сваёй эмацыянальна-эксрэсіўнай афарбоўцы прыметы і якасці прадметаў і з'яў.
Неабходна таксама адзначыць той факт, што сустракаюцца каларонімы выражаныя адноснымі прыметнікамі (макаў цвет, вяргінная зара), а таксама прыметнікамі са ступенямі параўнання: сіней, бялей, зеляней (вышэйшая ступень параўнання); найсвятлейшае (найвышэйшая ступень параўнання).
Табліца 2: Частотнасць люксонімаў, іх падзел паводле прыналежнасці да пэўных часцін мовы
|
Люксонім |
Назоўнік |
Прыметнік |
Дзеяслоў |
Дзеепрыметнік |
|
|
Ззяць, зігцець |
3 |
11 |
|||
|
знічка |
2 |
||||
|
іскрыцца |
1 |
1 |
3 |
||
|
ясны |
3 |
||||
|
агністы |
6 |
4 |
|||
|
зорны |
1 |
||||
|
светлы |
11 |
6 |
6 |
||
|
промні |
6 |
2 |
|||
|
ірдзець |
1 |
||||
|
цёмны |
17 |
4 |
1 |
||
|
блекнуць |
2 |
||||
|
бліскучы |
2 |
1 |
2 |
||
|
мігценне |
2 |
4 |
|||
|
тусклы |
2 |
||||
|
зыркі |
3 |
||||
|
яскравы |
1 |
1 |
|||
|
бражджыць |
1 |
Найбольш частотна вызначаюцца антанімычныя люксонімы “светлы" і “цёмны". Паводле біблейскай міфалогіі, гэта найбольш важная сімволіка супярэчнасці быцця, яго глыбіннай таямніцы і знамянальных пераходаў. Паняцці “светлы" і “цёмны” маюць глыбокі трансцэндэнтны характар.
Як можна заўважыць, група люксонімаў больш шырока прадстаўлена лексемамі, якія маюць вельмі рэдкую паўтаральнась. Гэта адрознівае іх ад каларонімаў у паэзіі аўтара.
Найбольшай частнотнасцю (пасля названых антанімычных люксонімаў) вызначаюцца люксонімы, якія абазначаюць вышэйшую ступень праяўлення свету: ззяць, зігцець, агністы.
Калі гаварыць пра аднесенасць люксонімаў да пэўных часцін мовы, то найбольш часта яны выражаюцца назоўнікамі. Тлумачыцца гэты факт тым, што функцыянальна назоўнік здолны называць з'яву, прадмет, у тым ліку і тую, што мае дачыненне да свету і колеру.
2.2 Ахраматычныя каларонімы і люксонімы ў паэтычных зборніках А. Салаўя
Як адзначаюць спецыялісты, усе колеры падзяляюцца на храматычныя і ахраматычныя. Да храматычных, ці асноўных, адносяць сем колераў вясёлкі - чырвоны, аранжавы, жоўты, зялёны, блакітны, сіні, фіялетавы; да ахраматычных - белы, чорны і ўсе шэрыя колеры.
Акрамя названых можна выдзеліць трэцюю - найменні колераў, што нельга аднесці ні да храматычнай, ні да ахраматычнай груп, напрыклад: буры, зямлісты.
Вялікую ролю ў сістэме колераабазначэння мастацкага твора адыгрывае прыём “колеравага кантрасту”. Гэта матываваная канцэнтрацыя супрацьлеглых па сваёй семантыцы каларонімаў у межах мікракантэксту.
Трэба звярнуць увагу на супрацьлеглыя па сваёй прыродзе каларонімы “чорны” і “белы", якія ў вялікай колькасці прысутнічаюць у вершах разгледжаных намі зборнікаў. Так, прыметнікі “чорны” і “белы" абазначаюць звычайна колер прадмета (чорныя вочы, ночы; белы снег). Але ў паэзіі А. Салаўя названыя каларатывы выкарыстоўваюцца ў пераносным сэнсе.
Чорны колер звычайна асацыіруецца са злом, нечым адмоўным, што ідзе з культуры, архетыпаў у падсвядомасці кожнага чалавека. Так, напрыклад, названы колер звязваецца аўтарам з міфалагічнымі істотамі, звышнатуральымі сіламі, рэлігійным уяўленнем пра грахоўнасць і Сатану:
І знікне чорны прывід Сатаны;
Чорнай сцёк упыр крывёй;
А ён прыходзіць знішчыць духа злога туды, дзе цемры йшчэ былое ўладанне;
Абагнаць натоўпы чорныя свавольных сценяў;
Кане ў змрок нячыстага спакуса;
Колькі думак нязбытных бярэ да сябе падысподняя цьма;
Дастаткова частотнымі з'яўляюцца выпадкі ўжывання прыметніка “цёмны", або назоўніка “цемра” у спалучэнні з назвамі істот, якія ў свядомасці людзей набліжаныя да нечага адмойнага, жахлівага, непрыемнага, прыносяць няшчасці:
Сыты чорным груганом абед;
Чорны крук закракаў на ўсё горла;
Супрацьпастаўленне разгледжаных колераў, іх антанімічнасць праяўляецца ў межах адного кантэксту, дзе пераход ад цемры да святла, змена ночы і дня - сімвал перамогі дабрыні над злом:
Святло развее цемру пусткі;
Святляр жыцця, цямняр агоній;
Краса пары былой з цямна ў святло вядзе;
З глушы, дзе ймгла, вы вядзіцё ў край святла, той край - жыццё;
З цемры былога выходзіць наперад да яснага сонца;
Спалі маланкавым агнем, не цёмнай ноччу будзь, а днём;
Вядуць яго нябачныя дзівы і ў нудны змрок,і ў сонечны прасвет.
У аўтарскай пазіцыі можна выдзеліць дзве супрацьлеглыя тэндэнцыі: адна з іх апісвае веру ў аптымістычнае заканчэнне любой справы, добрае будучае і веру ў перамогу дабрыні над злом:
Неба Крыўі не зацемраць хмары;
Пабачыць свет без цемры, без руін;
Хоць цьмы супонь рве ноч - ты йшчэ не згас;
Зачыніш навекі дзверы з пустэльні цемры і знявер;
Нічога, што з цемрай не ладжу ідучы;
Другая ж, адваротная тэндэнцыя - апісвае непераможнасць чорных сілаў і бездапоможнасць чалавека ў змаганні з імі:
Пад цяжкай хмарай дыму і сажы шчарнее нават белы снег;
Цемра гусцее;
Застою - цемень, хмуры дол;
Поўнач схавае мяне, цемрадзі процем густы досвітку промень мільгне;
Пакіну ў цемры густой;
Пад змрокам жутлах перагас твой дзень пагас;
Сустракаюцца адзінкавыя выпадкі ўжывання калароніма са значэннем чорнага колеру, калі ім апісваецца тая ўмова, пры якой чалавек адчуваў сябе шчаслівым, радасным:
Як жыў табой, тады не ведаў цемры я;
Да групы ахраматычных колераў таксама адносім белы, які даволі часта сустракаецца ў тэксце вершаў разгледжаных намі зборнікаў. Белы колер - гэта эквівалент дзённага святла, гэта сімвал малака і семені, што атаясамліваюцца з жыццём. Вельмі часта гэты колер выкарыстоўваецца для характарыстыкі белых грудзей (грудкі), белых рук (ручкі), вусаў, што, магчыма, вядзе свій пачатак яшчэ з вуснай народнай творчасці: белы снег, белы дзень, белыя росы, анёл белы [11; 48].
Белы колер у аўтара ў асноўным апісвае з'явы прыроды: квіценне садоў
Пад беллю дрэвы маўчаць прароча;
О, край садоў, палотнаў белых;
Зямлю, пакрытую белым снегам:
Зямля схавана пад белаю аўчынай;
Шчарнее нават белы снег;
Зіма на шугавейных белых крылах;
У тэй зімовай белай сумятні
Аблокі (або хмурынкі) на небе:
Гай яшчэ зеляней, хмурынкі шчэ бялей;
А з неба ў люстры водаў адсвечваюцца белыя аблокі;
Зрэдку аўтар выкарыстоўвае фразеалагічныя і метафарычныя выразы:
Дні ідуць і срэбрам беляць скронь; Тут на белы свет з'явіўся.
Белы колер - гэта яшчэ і колер срэбра, а срэбра - гэта колер Месяца і патоку прарокаў, што ачышчаюць аўру зямлі. Нядзіўна, што ў паэтычных творах наогул і у творах А. Салаўя ў прыватнасці, заўсёды нясе дадатную ацэнку:
Серабрыстая збруя, астрогі ззяюць;
Серабрыстыя воды вобраз той назаўсёды як у люстры адбі; ў
Звоніць срэбрам крыніца;
Мігаценне срэбная расінкі;
Раса лугоў раса крыштальная, срабрыстая;
Узыйдзе ранак срэбны на лугі.
Як зазначана вышэй, да ахраматычных каларонімаў належаць найменні колеру, што абазначаюць усе адценні шэрага. Хутчэй за ўсё, сустракаюцца найменні шэрага колеру пры апісанні стану прыроды, асаблівасцяў надвор'я:
Мораку шэрань разліў вечар ля хаты;
Ні шэрых вечароў, ні мутных рання;
Узыйшоў на прастор шэры мораку дзень
Семантычнае значэнне апісваемага калароніма блізкае да значэння лексемы “чорны": з гэтым колерам асацыіруецца безыніцыятыўнасць, пасіўнасць і адсталасць у грамадстве, гісторыі [11; 48]. Так, дадзеная асаблівасць ілюструецца наступнымі прыкладамі:
Нямала час дзён шэрых прыгартаў;
Шэрань часінаў благіх;
У шэрым замку, думна-сакавітым;
Зрэдку адзначаюцца выпадкі, калі дадзены колер выкарыстоўваўся для апісання колеру жывых істот:
Шэры конь з віхрастай цёмнай грывай.
2.3 Храматычныя каларонімы ў паэтычных зборніках А. Салаўя
Побач з колера-светлавой і светлавой эстэтыкай вылучаецца таксама эстэтыка ізаляванага колеру. Колер валодае найбольшай ступенню эмацыянальнага ўздзеяння, ён можа нават выступаць адносна незалежным носьбітам пэўнага настрою, ідэйна-вобразнага зместу.
Трэба адзначыць, што адзін і той жа каларонім у розных дыстрыбуцыйных умовах можа мець розную канатацыю.
Класічная эстэтыка лічыць ізаляванасць колеру, яго якасці асноўным крытэрыем прыгажосці.
У храматычнай групе каларатываў перш за ўсё неабходна адзначыць ужыванне ў паэтычных тэкстах назваў “колер”, “фарбы”, якія абагульнена называюць наяўнасць колеравай лексікі:
Сярод іх шмат такіх цудоўных хварбаў, што лепшых нельга больш знайсці нідзе;
Вянок свій промневы уладзе на хварбы;
У тых жа хварбах шырокім шляхам лета прыставала;
І восень ува ўсіх сваіх калёрах схіляецца ў паклонах
Краса ў вясновых зыркіх хварбах.
Група храматычных колераў найбольш багата прадстаўлена з боку прыметнікаў, якія называюць адценні блакітнага і сіняга колераў.
Часцей за ўсё гэты колер выкарыстоўваецца паэтам для апісання нябёсаў. З кантэкстаў можна зразумець, што гэты колер асацыіруецца менавіта з небам Радзімы:
Узняўся сокам у блакіт;
Неба - вечная сінь;
Блакіт нябёсаў; сінь азёраў;
У сінім небе сівыя воблакі плывуць;
Радзіму маю я, дзе неба йшчэ сіней;
Нат неба сіняга аблонь пунсуе;
Любіў вясной глядзець у сінь нябёсаў;
Частотнымі таксама з'яўляюцца спалучэнні, дзе сіні (зрэдку) і блакітны (часцей) колеры служаць для апісання вачэй:
Усмешка такая, і гэткі блакітны пагляд;
Тугой па дзяўчыне любімай, па ейных блакітных вачах;
Ах вочы, блакітныя вочы;
За ўсё сіней блакіт вачэй;
Заплюшчыў дзень змораныя сінія вочы;
Трэба адзначыць таксама выпадак, калі апісанне блакітнага колеру вачэй падаецца праз параўнанне: Вочы твае - васількі.
Упамінаецца аўтарам і кветка, што мае разглядаемы колер і з'яўляецца сімвалам Беларусі: Няма нідзе блакітных васількоў.
У храматычнай групе колераў па колькасці таксама выдзяляецца зялёны. Трэба сказаць, што гэты колер уваходзіць у групу самых глыбока сімвалічных колераў: можна прывесці для ілюстрацыі гэтага выказвання той факт, што зялёны колер складае колеравую гаму на сучасным сцягу Беларусі. Гэта свет зялёных раслін, без якіх немагчыма жыццё і якія сваімі каранямі ідуць у зямлю, а лістамі цягнуцца да неба [11; 49]. Так, у зборніках вершаў А. Салаўя сустракаем наступныя прыклады ўжывання дадзенага колеру:
Каўром зялёным слалася пад небам зямля;
Ля нізкіх і зялёных берагоў крыніца жвавая жывым ключом зазвоніць;
Гай яшчэ зеляней;
Дол - зяленівы шоўк;
Між траваў зялёных ільсніцца раса;
Тухнее долу малахіт;
Зялёным хмелем набрынялі хмары,
Як бачна з прыкладаў, зялёны колер выкарыстоўваецца аўтарам для апісання прыроды: лугоў, палёў, ніў і садоў. Хаця аўтар і не засяроджвае ўвагу на адценнях зялёнага колеру, але мы бачым тонкую розніцу колераў паміж “малахітам долу” і “зялёнага хмелю хмар".
Таксама ў групе храматычных колераў поруч з малаўжывальным прыметнікам “жоўты” (А зла і зайздрасці дакоры - куслівай жоўці марны плод) зафіксаваны прыетнікі “залаты", “залацісты". Як правіла, гэтыя прыметнікі ўжываюцца з даданым канататыўным значэннем у метафарычных спалучэннях:
Ты шэпчаш словы казкі залатой;
Дні спеляць пасевы залатыя;
Як золата ўначы, як срэбра ўдзень;
Каціліся слёзы золатам зерняў ячменных;
Твае валасы - залатыя палёў каласы;
Будзе ён сон залаты бачыць.
Рэдка ўжываюцца ў паэзіі А. Салаўя адценні чырвоных, жоўтых колераў. Толькі некаторыя прыклады могуць ілюстраваць наяўнасць дадзенага колеру ў зборніках: А неба чырваняй, бы заравам жаўрыцца; Ты макаў цвет, клёк ніваў спелых; Хутка ў мяне ля вакон ранні барвецьмуць, як ружы і пунсавецьме вясна.
Рэдкаўжывальнымі для паэзіі А. Салаўя з'яўляецца таксама ўжыванне адценняў колераў. Але тыя колеравыя кампазіты з адценнямі звязаныя менавіта з названымі “цёплымі” колерамі: Заслалі аранжава-мосяжнай коўдрай двор; Я гляджу за вакно: панадворкі там жоўта-барвовыя.
Такім чынам, аналіз прыметнікаў колеру ў разгледжаных зборніках дазволіў выявіць каляровую палітру паэта. Можна сказаць, што для паэзіі А. Салаўя характэрна шырокае ўжыванне колеранайменняў “халоднага” спектру. Менавіта зялёны і сіні колеры актывізаваны тэматыкай паэтычных дыскурсаў паэта (тэма прыроды, тэма жыцця чалавека ў еднасці з прыродай).
Звяртаючыся да характарыстыкі псіхолагамі чалавека ў сувязі з яго прыхільнасцю да цёплых ці халодных колераў, можна адзначыць, што А. Салавей у большай ступені экстравертыўная (скіраваны да знешніх аб'ектаў), чым інтравертыўная (скіраваная на ўнутраны свет думак, перажыванняў, самапаглыблення).
2.4 Асаблівасці люксонімаў у паэтычных зборніках
Светлавая эстэтыка з'яўляецца не толькі важным элементам у сістэме колерапісу, але і адным з галоўных выразнікаў светапогляду пісьменніка. Аналіз гарманічных колеравых і светлавых спалучэнняў дазваляе гаварыць не толькі пра асаблівасці колераўспрымання, але і пра спецыфіку творчай манеры ўвогуле.
Адным са шляхоў рэалізацыі эстэтычных поглядаў пісьменніка выступаюць спалучэнні пэўных колераў ці светлавых лексем у адпаведных дыстрыбуцыйных умовах.
Адной з найбольш яркіх старонак у гісторыі эстэтыкі з'яўляецца антычная светлавая эстэтыка. Яна займала дамінантнае месца ў філасофіі Платона і эліністычнай школы неаплатонікаў. Так, Платон, напрыклад, абагаўляў святло [2; 7].
Словы “святло", “бляск", “ззянне" часта сустракаюцца ў працах Платона і прадстаўнікоў эліністычнай школы. Гэтыя словы сімвалізуюць сабой добрыя духоўныя сілы, ісціну, Боскі пачатак. Падобную семантыку маюць і люксонімы, што сустракаюцца ў паэзіі А. Салаўя. Трэба, аднак, зазначыць, што акрамя названых слоў аўтар выкарыстоўвае даволі шырокае кола тэрмінаў, што маюць за мэту абазначэнне асаблівасцяў святла:
Ён панясе для ўжытку і для ўцех святло навукі да крывіцкіх стрэх;
Хорам светлы майго маленства;
І сонца яснае з высі тады палле агністы сок цурком;
Нат неба сіняга аблонь пунсуе, бы ў зігценні рання;
З берагу - у воды бліскучыя;
Кожны агеньчык іх ззянне і пэрлінай кожнай багацце;
Розных траваў бліскі
Сонца ўзыходзячага зыркі круг;.
Акрамы назоўнікаў і прыметнікаў для выканання гэтай функцыі шырока выкарыстоўваюцца дзеясловы:
Сонца ўзышло - ажылі і заззялі як перлы;
Заззяў бы верш вясёлкавай дугой, зазнічыў бы праз процьмы, праз вякі;
У росах заіскрацца мурагі;
Твае рухі - мігценне зарніцы;
Заззяла неба, дом змаўкае ў сне. Не гасне зорка - шчасце зычыць мне
Ласкава зорыць сонца з неба, галоўкі лашчачы дзяцей;
Кроплі слёз так зіхцяць маністамі;
У сузор'і заззяе Колас;
Хай у хмурнай чужой краіне не засае яно ў журбе.
Ва ўсе часы святло з'яўлялася адным з галоўных элементаў эстэтычнай канцэпцыі і філасофіі, і пісьма.
Частотнымі ў паэзіі А. Салаўя з'яўляюцца выпадкі выкарыстання слоў з антанімічнай семантыкай:
Ёй належыць нат сонца - зацемніць іншы раз яе хмаркаю;
Ты яшчэ не згас;
Знічаў не тускнуць агні. Іх не пагасіць ніхто.
Пад змрокам жутлых перагас твой дзень пагас.
Люксонімы падзяляюцца паводле характару іх спалучэння на дзве групы: колера-светлавыя і ўласнасветлавыя. Да першай групы належаць гарманічныя камбінацыі каларонімаў і люксонімаў:
А з неба ў люстры водаў адсвечваюцца белыя аблокі;
Мігценне срэбнае расінкі;
Пазалаціў сутункі ззяннем з неба месяц
а да другой - камбінацыі люксонімаў:
Заззяе светланосны зніч;
Той светлай прышласці ўсход перад вачмі маймі гарыць нязгасна;
А ён не гасне - свеціць дух вячысты;
Люксонімы, якія характарызуюцца “светлавой насычанасцю" а таксама ахраматычныя каларонімы “чорны", “белы”, “шэры" - адметныя тым, што адрозніваюцца ступенню адрознення ахраматычнага колеру ці святла ад абсалютнай цемнаты. Узровень светлавой насычанасці таксама можа адвольна вар'іравацца ў залежнасці ад вырашаемых аўтарам мастацкіх задач. Тэрміны “тон” і “насычанасць” шырока выкарыстоўваюцца і ў мастацтвазнаўстве. Пад “тонам” звычайна разумеюць розніцу ў адценнях адной і той жа фарбы, што адрозніваецца сваёй інтенсіўнасцю.
“Насычанасць” жа апісваеццасловамі “цмяны”, “бледны", “слабы", “моцны".
Падсумоўваючы вынікі дадзенай главы можна прыйсці да наступных вынікаў:
Найбольш частотнымі па сваім выкарыстанні з'яўляюцца блакітны (16) і белы (12) колеры. Дастаткова часта ўжываецца сіні і залаты колеры. Самымі рэдкаўжывальнымі аказаліся каларонімы жоўты і чырвоны.
Абсалютная большасць каларонімаў рэпрэзентавана прыметнікамі.
Найбольш частотна вызначаюцца антанімычныя люксонімы “светлы" і “цёмны". Супрацьлеглыя па сваёй прыродзе каларонімы “чорны” і “белы", якія ў вялікай колькасці прысутнічаюць у вершах разгледжаных намі зборнікаў.
Аналіз храматычнай групы каларонімаў у разгледжаных зборніках дазволяе выявіць каляровую палітру паэта. Можна сказаць, што для паэзіі А. Салаўя характэрна шырокае ўжыванне колеранайменняў “халоднага” спектру. У гэты ж час рэдкаўжывальнымі з'яўляюцца колеры “чырвоны", “жоўты” і іх адценні.
Калі гаварыць пра асаблівасці ўжывання люксонімаў у паэтычных зборніках А. Салаўя, то трэба звярнуць увагу на пераважны выбар пісьменнікам такіх святлоабазначэнняў, якія маюць найвышэйшую інтэнсіўнасць святла.
Заключэнне
Несумненна, што колеранайменні з'яўляюцца неад'емнай часткай слоўніка кожнага мастака, паколькі апісанне жыцця чалавека, прыроды, самых розных рэалій не можа быць поўным, дакладным без ужывання гэтай групы лексікі. Але такая роля каларатываў характэрна для ўжываня іх у рознай колькасці і разнастайнасці любым і кожным носьбітам мовы. У мастацкім творы, зразумела, скарыстоўваюцца каларатывы ў намінатыўнай функцыі, але толькі ёю іх ужыванне не абмяжоўваецца, бо спецыфічнай уласцівасцю мастацкага маўлення з'яўляецца сэнсавая шматпланавасць слоў, ужыванне іх у мэтах мастацкай вобразнасці.
Паводле меркавання І.В. Гётэ, які вядомы не толькі як майстар прыгожага пісьменства, але і як спецыяліст у колеразнаўстве (у канцы XVIII стагоддзя ён прапанаваў новы спосаб класіфікацыі колераў, у аснове якога ляжыць фізіялагічны прынцып), колеры ўздзейнічаюць на душу: яны здольныя выклікаць пачуцці, абуджаць эмоцыі і думкі, якія нас супакойваюць або хвалююць, яны прымушаюць смуткаваць або радавацца.
Даследаванне сістэмы колераабазначэння мастацкага тэксту дае магчымасць меркаваць не толькі пра асаблівасці мовы канкрэтнага твора, але і пра спецыфіку колерабачання пісьменніка, пра ўплыў колеравых камбінацый на ўспрыманне твора чытачом.
Для намінацыі лексікі са значэннем колеру можа быць выкарыстаны тэрмін “каларонім", а светлавой лексікі - “люксонім”. Каларонімы і люксонімы заўсёды з'яўляюцца мастацкім матэрыялам, выконваюць выяўленчую функцыю.
Эстэтычныя погляды пісьменніка здольныя ілюстраваць так званыя няўласныя якасці колеру (тэрмічная, аптычная, акустычная і іншыя характарыстыкі колеру: цёплы - халодны; блізкі - далёкі; глухі - звонкі), якія выкарыстоўваюцца ў творы.
Статыстычны аналіз сведчыць, што колеравая палітра ў мове паэтычных твораў А. Салаўя ўключае 70 розных назваў колеру, 135 розных адценняў колеру, якія аб'яднаны ў 7 колеравых кодах (4 храматычных і 3 ахраматычных). Найбольшай частотнасцю вызначаюцца блакітны (16) і белы (12) колеры. Дастаткова часта ўжываецца сіні і залаты колеры. Самымі рэдкаўжывальнымі аказаліся каларонімы жоўты і чырвоны.
Аналіз храматычнай групы каларонімаў у разгледжаных зборніках дазволяе выявіць каляровую палітру паэта. Можна сказаць, што для паэзіі А. Салаўя характэрна шырокае ўжыванне колеранайменняў “халоднага” спектру. У гэты ж час рэдкаўжывальнымі з'яўляюцца колеры “чырвоны", “жоўты” і іх адценні.
Можна зрабіць вывад пра тое, што А. Салавей адносіцца да поліхромных паэтаў, паколькі ў мове яго паэтычных твораў адзначаюцца каларатывы розных груп, выяўляецца разнастайнасць колернага адлюстравання рэчаіснасці, прадстаўленая вачыма паэта.
Спіс літаратуры
1. Аўрамчык М. Пакутныя вандроўнікі // Полымя. - 1996. - №11, - с.278 - 284.
2. Бабіч Ю.М. Колеравая і светлавая эстэтыка ў мове твораў Я. Коласа: Манаграфія /Віцебск. УА “ВДУ імя П.М. Машэрава; 2002. - 127 с.
3. Бабіч Ю.М. Семантычныя палі “Колер” і “Святло" ў мове твораў Я. Коласа: Аўтарэф. дыс. на атрыманне вучонай ступені канд. філал. Навук/ БДУ. - Мн.: 1999. - 17 с.
4. Бахилина Н.Б. История цветового значения в русском языке. - М., - 1975. - 288 с.
5. Бецольд В. Учение о цветах по отношению к искусству. - СпБ. - 1978. - 208 с.
6. Васючэнка П. Магістр паэзіі з вёскі Крысава // Крыніца, - 1997, - №6.
7. Грамадчанка Т. “За любоў да цябе я пакутаваць мушу… // Роднае слова. - 1993. - №4, с.14 - 24.
8. “Жыву і дыхаю, мой Край, табою…” Алесь Салавей 1922 - 1978 // Савік Л.С. Пакліканыя: літ. Беларускага замежжа. - Мн.: 2001, - с.351 - 413
9. Кожынава А.А. Ідэя святла ў вобразнай сістэме малітваў К. Тураўскага // Веснік БДУ, сер.4. Філалогія. - 1994, - №1, - с.21-24.
10. Лапацінская В. Колеравыя функцыі эпітэтаў у творчасці паэтаў 60-сятнікаў // Бел. - руска-польскае супастаўляльнае мовазнаўства. Зб. навук. Артыкулаў.7 Міжнар. навук. Канферэнцыі. - Віцебск, - 2006. - с.410-412.
11. Ляшчынская В.А. Слова ў паэзіі Я. Купалы. - Мн., Бел. навука, 2004. - 272 с.
12. Марціновіч А. Дзе ж ты, храм праўды? - Мн.: Маст. літаратура., 1996. - с.171 - 190.
13. Никулина Т.Е. Цветовые прилагательные в языке различных жанров русского фольклора. Автореф. дис. Моск. гос. пед. институт. - М., 1989. - 16 с.
14. Паршина В.Л. Закономерности функционирования цветовых слов в поэтических произведениях Н.А. Некрасова / Ленингр. гос. институт. - Л., 1983. - 19 с.
15. Русецкий В.Ф. Ключ к слову: Беседы о языке художественной литературы: Пособие для учителей. - Мн.: Экоперспектива, 2000. - 128 с.
16. Салавей А. Жыццё і паэтычная спадчына Алеся Салаўя // Крыніца, - 1997, - №6, - с.2.
17. Трыпуціна Т.М. Аналіз слова і фразеўжывання ў мастацкім тэксце: з нарысаў пра мову Я. Брыля. Вучэбны дапаможнік/ “Мінскі дзярж. пед. Інстытут", - Мн. - 1984. - 76 с.
18. Юрэвіч А.Л. Слоўнік лінгвістычных тэрмінаў. - Мн.: Выдавецтва Міністэрства вышэйшай, сярэдняй спецыяльнай і прафесіянальнай адукацыі БССР. - 1962. - 246 с.
Подобные документы
Распрацоўка пытання колерабачання мастацкага тэксту ў навуковай літаратуры. Колеравая і светлавая эстэтыка паэзіі Я. Коласа. Частотнасць ужывання колеравых і светлавых лексем. Ахраматычныя і храматычныя каларонімы ў прыродаапісальнай лірыцы Я. Коласа.
курсовая работа [42,8 K], добавлен 05.03.2010Творчае жыццё Максіма Танка. Духоўная, маральна-філасофская, гуманістычная эвалюцыя лірычнага героя ў паэзіі М. Танка. Праблемна-сімвалічнае поле паэзіі. Вобраз "сонца", канцэпт "дарога". Колеравая палітра вершаў. Асаблівасці паэтычнага радка М. Танка.
курсовая работа [199,1 K], добавлен 03.02.2014Эпіграф як сродак стварэння цэласнасці тэксту. Лексічныя сродкі стварэння звязнасці паэтычнага тэксту: поўны тоесны, частковы лексічны, тэматычны, сінанімічны, антанімічны паўторы. Метафара, эпітэт і параўнанне. Фігуры дабаўлення, пропуску і рытарычныя.
дипломная работа [111,8 K], добавлен 25.09.2013Фарміравання светапогляду Лучыны. Уплыв пазітывізму на паэтычную творчасць і вырашэнне праблемы тэхнічнага і сацыяльнага прагрэсу. Характарыстыка пошукаў сэнсу сэнсу жыцця і шчасця ў лірыцы паэта. Адметнасці мастацкага вырашэння тэмы смерці ў яго паэзіі.
курсовая работа [48,6 K], добавлен 27.06.2016Выкарыстанне ў паэзіі М. Багдановіча індывідуальна аўтарскіх, народна-паэтычных эпітэтаў, а таксама эпітэтаў-прыдаткаў. Вызначанне найбольш выкарыстоўваемых каляровых эпітэтаў ў вершах паэта, а таксама колерав, якія аўтар ужывае ў адзінкавых выпадках.
курсовая работа [35,8 K], добавлен 27.10.2013Даследаванне развiцця беларускай паэзіі з 50-х гадоў XX стагоддзя да сучаснага часу. Уплыў постмадэрнізму на змену скіраванасці і афарбоўкі мастацкага мыслення. Асаблівасці раскрыцця тэм кахання, часу і смерці ў вершах сучасных беларускіх аўтараў.
курсовая работа [26,2 K], добавлен 15.05.2012Аналіз жыццёвага і творчага шляху Рыгора Барадуліна - народнага паэта Беларусі. Сацыяльны і лірычны аспект яго творчасці. Выкарыстанне мастацкіх сродкаў у яго паэзіі. Тэматыка, асноўныя вобразы і матывы яго творчасці. Сакрэт яго паэтычнага майстэрства.
реферат [31,9 K], добавлен 18.12.2013Свет паэзіі Рыгора Барадуліна – асобны, шырокі і высокі, маляўнічы і шматгалосы. У яго ўваходзіш сёння, як ва ўжо знаёмы і блізкі сваімі ўрочышчамі палёў і пералескаў, рэк і азёр свет. Душа паэта – мастака філасофскай думкі. Разуменне паэтам жыцця.
курсовая работа [27,3 K], добавлен 30.03.2008Жыццёвы шлях беларускага паэта Рыгора Барадуліна. Тэматыка і праблематыка творчасці, мастацкая вобразнасць. Уклад Р. Барадуліна ў развіццё дзіцячай паэзіі. Матывы ў творчасці: элементы паганскай міфалогіі, біблейска-хрысціянскія і фальклорныя матывы.
курсовая работа [83,5 K], добавлен 10.11.2014Развіццё літаратуры і драматургіі Заходняй Беларусі. Пачатак, першыя старонкі паэзіі Заходняй Беларусі. Першыя публікацыі паэта Алеся Салагуба. Зборнік паэзіі Францішка Грышкевіча "Веснавыя мелодыі". Індыферэнтнасць Н. Арсенневай у яе творчасці.
реферат [44,9 K], добавлен 24.02.2011
